قانون اساسی ایالات متحده آمریکا مصوب ۲۱ جولای ۱۷۸۸ میلادی از هفت اصل تشکیل شده است که اصل اول آن شامل ده ماده است. این ده ماده ترتیبات انتخاب مجلس نمایندگان و مجلس سنا و حدود اختیارات آنها را مشخص می کند .
اصل دوم قانون اساسی آمریکا شامل چهار ماده است که در این چهار ماده حدود اختیارات رئیس جمهوری و معاون او که در ضمن ریاست مجلس سنا را نیز بر عهده دارد، مشخص شده است. همچنین نحوه انتخاب آنها نیز توسط انتخاب کنندگان رئیس جمهور یا همان برندگان نهایی کارت الکترال را مشخص کرزده است.
در طول ۲۲۸ سالی که از تصویب قانون اساسی آمریکا می گذرد تا کنون ۲۷ اصلاحیه (متمم ) متناسب با مقتضیات زمانی بر قانون اساسی زده شده است که شش مورد از این اصلاحیه ها مربوط به انتخاب رئیس جمهوری بوده است.
ماده یک از اصل دوم قانون اساسی آمریکا مصوب ۲۱ جولای ۱۷۸۸سال چنین اشعار می دارد:
قدرت اجرایی به رییس جمهور ایالات متحده آمریکا سپرده می شود. او در یک دورۀ چهار ساله، عهده داروظیفه خود است، و به همراه معاون خود، که او هم برای یک دورۀ چهار ساله انتخاب می شود، به طریقه زیر انتخاب می شوند:
هر ایالت، طبق قوانینی که مجلس قانونگذاری آن تعیین می کند، تعدادی از رأی دهندگان را تعیین می کند، که این تعداد برابر تعداد کل سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان هستند که از سوی آن ایالت به کنگره فرستاده خواهند شد
اما افرادی که سناتور یا نماینده مجلس هستند، یا دارای مشاغل و مناصب دولتی می باشند، به عنوان رأی دهنده تعیین نمی شوند. ( یعنی شرط انتخاب افراد برای آنکه به عنوان انتخاب کننده رئیس جمهور و معاونش برگزیده شوند ، این است که نباید پست دولتی داشته باشند و نباید عضو هیچیک از مجالس فدرال یا ایالتی باشند.) اصلاحیه ۱۲ قانون اساسی آمریکا که در سال ۱۸۰۴ به تصویب نهایی رسید در باره نحوه گزینش انتخاب کنندگان رئیس جمهوری آمریکا توسط مردم اشعار می دارد :
« رأی دهندگان در ایالات خود گرد هم می آیند و با استفاده از برگه های رأی به دو تن رأی می دهند، که حد اقل یکی از آن ها نباید ساکن آن ایالت باشد. آنها فهرستی از افرادی که به آنها رأی داده می شود وهمین طور تعداد آرای کسب شده، تهیه می کنند؛ این فهرست از سوی آن ها امضا و تأیید می شود، و بعدازمهر وموم شدن به مقر دولت ایالات متحده [درواشنگتن] ارسال و تسلیم رییس مجلس سنا می گردد. رییس مجلس سنا [یعنی معاون رئیس جمهورکنونی ]، درحضور سناتورها و اعضای مجلس نمایندگان، این گواهی را گشوده و آرای آن شمارش می شود. شخصی که دارای بیشترین تعداد آراست، به ریاست جمهوری انتخاب می شود، این در صورتی است که تعداد آرای او، اکثریت کل آرای رأی دهندگان تعیین شده باشد؛ در صورتی که دو نفر حائز اکثریت آرا بوده و تعداد آرای آن ها مساوی باشد، مجلس نمایندگان بلافاصله و با استفاده از برگه های رأی گیری یکی از آن دو را به ریاست جمهوری انتخاب می کند؛ و چنان چه هیچ کس دارای اکثریت آرا نباشد، مجلس نمایندگان به طریقی که توضیح داده شد، از میان پنج نفر اول که دارای بیشترین تعداد آرا هستند، به انتخاب رییس جمهورمی پردازد. اما در انتخاب رییس جمهور، رأی گیری توسط ایالات انجام می شود، به این ترتیب که نماینده هر ایالت دارای یک رأی است؛ حد نصاب برای این مقصود، حضور عضو یا اعضای منتخب دو سوم ازایالات است، و اکثریت ایالات برای انتخاب ضرورت دارد. به هر جهت، بعد از انتخاب رییس جمهور، فردی که دارای بالاترین تعداد آرای رأی دهندگان است، به عنوان معاون رییس جمهور انتخاب می شود. اما در صورتی که دو نفر یا بیشتر آرای برابر داشته باشند، سنا از طریق برگه های رأی گیری به انتخاب معاون رییس جمهوری مبادرت می کند.] [۱]
مواد ۲ و ۳ و۴ ازاصل دوم قانون اساسی آمریکا درباره حدود وظایف و اختیارات و نحوه برکناری ریاست جمهوری ایالات متحده توضیحاتی ارائه می کند که موضوع بررسی ما دراینجا نیست آنچه در این یاداشت مورد توجه است ، همانطورکه یادآورشدیم بر اساس ماده یک از اصل دوم و اصلاحیه ۱۲ قانون اساسی آمریکا درباره نحوه برگزیدن رئیس جمهوری آمریکا توسط انتخاب کنندگان رئیس جمهوری است . بطور خلاصه می شود موارد ذیل را مورد توجه قرار داد:
۱- انتخاب رئیس‌جمهور و معاون رئیس جمهور به شکل دو مرحله‌ای است. بدین ترتیب که مردم هر ایالت نمایندگانی را به‌عنوان «انتخاب‌کنندگان رئیس‌جمهور» انتخاب می‌کنند و آن نمایندگان به یکی از کاندیدهای ریاست جمهوری و یکی ازکاندیدهای معاون رئیس‌جمهوری هر کس که خواستند رأی می‌دهند. بر طبق ماده مذکور نمایندگانی که برای انتخاب رئیس‌جمهور و معاونش انتخاب می‌شوند نباید عضو مجالس ایالتی و یا مجلس نمایندگان و سنای آمریکا باشند. همچنین آنها نباید هیچ‌گونه پست دولتی و اجرایی داشته باشند تعداد این نمایندگان برای هر ایالت برابر با تعداد نمایندگان آن ایالت در مجلس نمایندگان و مجلس است.
۲- نمایندگان مذکور هیچ‌گونه وظیفه اجرایی نخواهند داشت و تنها کاری که می‌کنند بعد از انتخاب شدن در جلسه مشترکی شرکت کرده و با رأی مخفی خود به دو نفر از کاندیداها یکی برای ریاست جمهوری و یکی برای معاونت وی رأی می‌دهند، آراء به‌صورت لاک و مهر شده به پایتخت فرستاده میشود و بعد از آنکه همه ایالت‌ها آراءشان جمع‌آوری شد در جلسه رسمی کنگره آمریکا با حضور ریاست مجلس سنا (معاون رئیس‌جمهور فعلی) آراء قرائت شده و هر کس از همه بیشتر رأی آورد رئیس‌جمهور میشود. در مورد معاون وی نیز به همین طریق عمل می‌گردد البته امروزه دیگر این مراحل جنبه تشریفاتی دارد چرا که به‌محض انتخاب شدن نمایندگانی که باید رئیس‌جمهور را انتخاب کنند معلوم خواهد شد که چه کسی به ریاست جمهوری انتخاب میشود و به همین دلیل اخیراً تلاش‌هایی صورت می گیرد تا با اصلاحیه‌ای در قانون اساسی سیستم یک مرحله‌ای و انتخاب مستقیم رئیس‌جمهور و معاونش را جانشین روال کنونی نمایند. اما در این مورد مقاومت های جدی می شود
۳- دراینجا سؤالی که مطرح میشود آن است که به این ترتیب مردم از کجا خواهند فهمید به چه کسی رأی می‌دهند؟ در پاسخ به این سؤال باید گفت با توجه به سیستم دو حزبی این کشور بدیهی است که مردم هر ایالت وقتی به کاندیدای حزب مورد نظر خودرأی می‌دهند در واقع می‌دانند وی به کسی رأی خواهد داد که از مدت‌ها قبل آن حزب در تبلیغات خود او را به‌عنوان کاندیدای ریاست جمهوری معرفی کرده است.
۴- شرکت کنندگان در انتخابات ریاست جمهوری باید از قبل کارت مخصوص شرکت در انتخابات را بدست آورده باشند برای بدست آوردن این کارت رای دهنده ضمن آنکه حوزه رای دهی خود را مشخص می کنند اطلاعات اولیه مربوط به کد ملی که روشنگر موقعیت اجتماعی، سطح سواد ، گروه نژادی و یا قومی ، گرایش دینی و غیره است دراختیار برگزار کنندگان انتخابات قرار میدهد .
۵-شرکت کنندگان در انتخابات می توانند در برگ رای گیری خود نام رئیس جمهوری مورد علاقه خود را بنویسند یا کنارنام اوعلامت بزنند. براین اساس است که آرای مردمی یک کاندیدا هم مشخص میشود. اما آنچه که ملاک عمل قرار می گیرد کارت الکترال است.
۶- یکی از مشکلات اساسی سیستم کارت الکترال این است که در هر ایالت بر اساس اکثریت مطلق آراء هرکاندیدایی که به اکثریت رسید، کل آراء الکترال آن ایالت دراختیار کاندیدای پیروز قرار میگرد به همین دلیل است که آراء مردمی یک کاندیدای ریاست جمهوری با آراء حاصل از کارت الکترال تطبیق نمی کند. در صورتی که اگر کارت های الکترال یک ایالت به نسبت آراء بدست آمده بین کاندیداهای ریاست جمهوری تقسیم می شد بطور قطع بنا به دلایل ساده ذیل در نتایج انتخابات تاثیر تعیین کننده تری داشت و بیشتر می توانست انعکاس دهنده دیدگاه اکثریت مردم باشد:
الف: آراء جزئی مردم اهمیت ندارد زیرا نتیجه انتخابات در هر ایالت هرچه باشد، فقط برنده می تواند کل کارت الکترال را به نام خود بدست آورد . مثلا اگر طرفدران ترامپ در ایالت فلوریدا که ۲۷ کارت الکترال دارد با نتیجه ۵۵ درصد در برابر ۴۵ درصد رای کلینتون پیروز شود، کل ۲۷ کارت الکترال به ترامپ تعلق می گیرد در نتیجه با آنکه کلینتون در شمارش آراء شرکت کنندگان به نسبت رای بیشتری از ترامپ کسب کرده است اما در عمل ترامپ رئیس جمهور می شود زیرا کارت الکترال بیشتری کسب کرده است .
ب: از آنجا که نتیجه انتخابات در بعضی ایالت‌ها در دوران مختلف هیچ تغییری نداشته؛ یعنی در بعضی ایالت‌ها همیشه نماینده دموکرات ها پیروز شده، و در بعضی ایالت‌ها نماینده جمهوری‌خواه ها و این باعث می شود در این ایالت‌ها درصد قابل توجه ای از مردم پای صندوق رای نروند. چون از پش می دانند که احتمالا کاندیدای کدام حزب در ایالت آنها برنده نهایی می شود . زیرا چه آنها شرکت بکنند حداکثر آن است که نسبت آرای کاندیدای پیروز تا حدودی تغییر می کند یعنی اگر قرار است با ۹۰ درصد آراء برنده شود با مثلا ۶۰ درصد آراء برنده می شود
پ: موضوع مهم دیگر در باره بی اعتباری کارت الکترال در نزد اکثر صاحب نظران ، نحوه تقسیم ۵۳۸ کارت الکترال‌ها بین ایالت‌های مختلف است. یکی از شاخص‌های اصلی تعداد الکترال هر ایالت، جمعیت همان ایالت است؛ اما لزوما تعداد کارت الکترالی که به هر ایالت تعلق می گیرد نسبت مساوی با جمعیت آن ایالت ندارد . در نتیجه آرای هر ایالت هم اثر یکسانی در تعیین نتیجه نهایی انتخابات ندارند. یعنی رای‌های بعضی از ایالت‌ها به طور میانگین بیشتر از یک رای قدرت دارند و آرای برخی ایالت‌ها کمتر از یک رای! به عبارت دیگر اگر جمعیت واجد شرایط ایالت‌ها را تقسیم بر تعداد الکترال هر ایالت کنیم با نتایج یکسانی مواجه نخواهیم شد. مثلا هر الکترال در ایالت Wyoming نماینده حدود ۱۴۳,۰۰۰ نفر است اما در ایالت نیویورک نماینده ۵۲۰,۰۰۰ نفر می باشد. در نتیجه هر ۴ رای در نیویورک برابر با یک رای در ایالت وایومینگ است.
ت: موضوع مهم دیگر در مورد بی اعتباری روش کارت الکترال این واقعیت است که انتخاب کنندگان رئیس جمهوری بر طبق قانون موظف نیستند به آرای رای دهندگان به خود پایبند باشند . یعنی انتخاب کننده رئیس جمهوری که از سوی هواداران حزب دموکرات برگزیده شده است می تواند به کاندیدای رقیب یا فرد دیگری که از طرف هیچکدام از دو حزب اصلی کاندیدا نشده است رای بدهد. اتفاق عجیبی که دراین سیستم تا کنون ده بار رخ داده است سه بار در قرن نوزدهم و هفت بار در سال های ۱۹۴۸، ۱۹۵۸، ۱۹۶۰، ۱۹۶۸، ۱۹۷۲، ۱۹۷۶، ۱۹۸۸ و ۲۰۰۰٫
۷- با آنکه در سیستم پرطمطراق انتخابات رئیس‌جمهوری در آمریکا فعالیت انتخاباتی ازبیش از یک‌سال به پایان دوره ریاست جمهوری آغاز میشود. اما این سیستم انتخاباتی با چالشهای جدی هم روبرو است
در این مدت افرادی که از قبل درون حزب تعیین شده‌اند در شهرهای مختلف راه افتاده و به تبلیغات دامنه‌داری می‌پردازند تا این‌که در اوایل تابستان سال برگزاری انتخابات هر یک از احزاب سیاسی به‌طوری جداگانه شهری را برای تشکیل مجمع عمومی خود در نظر می‌گیرد. هر ایالت یک عده نماینده حزبی خود را به این مجمع اعزام می‌دارد پس از آنکه تمامی نمایندگان حزبی ایالت‌ها دور هم جمع شدند از میان خود یک رئیس انتخاب کرده و چندین کمیته تشکیل می‌دهند تا اصول و روش سیاسی حزب را در چهار سال آینده مشخص نموده و شعارهای انتخابات حزب تعیین شود. رئیس مجمع که انتخاب شد، دستور میدهد که صورت اسامی ایالات خوانده شود در این‌موقع نمایندگان هر یک از ایالات وقتی اسم ایالت خود را می‌شنود نام کسی را که برای ریاست جمهوری و معاونش طبق هماهنگی قبلی با سایر اعضای حزب در ایالت خود نامزد کرده است می‌خواند. پس از آنکه کلیه نمایندگان این مجمع نامزد ریاست جمهوری و معاونش را معرفی کردند، رأی‌گیری میشود کسی که از همه بیشتر رأی آورد نامزد حزب برای انتخابات ریاست جمهوری می‌گردد. فرد تعیین‌شده در مهلت باقی مانده به برگزاری انتخابات با رقیب خود از حزب مقابل که او نیز به همین ترتیب انتخاب شده است به مبارزه انتخاباتی خواهد پرداخت. تبلیغات گسترده روی دو زوج خوشبخت (رئیس‌جمهور و معاونش) شدت بیشتری پیدا می‌کند. و همیشه رئیس‌جمهور و معاونش طی ۲۰۰ سالی که از انتخابات ریاست جمهوری آمریکا گذشته است از یکی از دو حزب رقیب انتخاب شده‌اند، یعنی با انکه کاندیداتوری برای ریاست جمهوری مانعی ندارد اما در عمل امکان نخواهد داشت رئیس‌جمهور یا معاونش از افرادی غیر از حزب رقیب انتخاب شوند.
[۱] وزارت امور خارجه ایالات متحده ، اداره برنامه های اطلاعات بین المللی ، http://www.america.gov/persian