بررسیِ نقش وکارکرد ارتباطات دینیِ رادیو قرآن
بررسیِ نقش وکارکرد ارتباطات دینیِ رادیو قرآن وتأثیر آن بر ارتباطات انسانیِ جوانان شهر تهران
چکیده
در عصر ارتباطات، بشر در یک دوره جدید از زندگی پا به عرصه ای گذاشته است که وجه مشخصه آن تنوع در ایجاد رسانه های ارتباطی به عنوان ابزاری برای رسیدن به اهداف خود در جامعه تلقی می‌شود. بی شک دنیای امروز دنیای اطلاعات و آگاهی است که در این میان نمی توان نقش رسانه را به عنوان ابزاری قدرتمند برای دستیابی به اهداف مورد نظر نادیده انگاشت. همچنین به موجب گسترش رسانه‌های جمعی، اکنون بر خلاف گذشته نیاز به یک برنامهریزی درست و مناسب در به کارگیری یک رسانه برای حفظ و صیانت از تفکرات و عقاید دینی و مذهبی در میان نسل جوان، امری ضروری و واجب به نظر میرسد. با توجه به این اهمیت، رادیو قرآن پا به عرصه ای گذاشت که با اجرای یک سری برنامه‌های هدفمند و مفید برای این نسل تأثیرگذار در جامعه، آنان را در یک مسیر صحیح به سوی آیندهای روشن رهنمون سازد. با این وجود جایگاه ارتباطات دینی و ارتباطات انسانی در حوزههای مطالعاتی همواره مورد توجه قرارگرفته است. اما به نظر می رسید که در این بین یک رسانه مستقل می تواند این رابطه را محکم تر ساخته و افراد، خصوصا نسل جوان را به سوی سر منزل مقصود که همانا نزدیکی به خداوند متعال و انجام اعمال درست می باشد سوق دهد. هدف از این تحقیق بررسی نقش و کارکرد ارتباطات رادیو قرآن و تأثیر آن بر ارتباطات انسانی جوانان می باشد. در این پژوهش جامعه آماری جوانان شهر تهران می باشند،که شامل جوانان دبیرستانی، دانشجویان و طلاب هستند می باشند. در پژوهش حاضر تعداد ۳۹۰ نفر از افراد جامعه آماری به عنوان حجم نمونه مورد بررسی، با استفاده از فرمول کوکران تعیین شدند. این تعداد با استفاده از روش نمونه‌گیری نظاممند به صورت تصادفی خوشهای، انتخاب شده‌اند. در این پژوهش گویه‌ها در سطح ترتیبی به کار برده شده‌اند و با در نظر گرفتن یک دست از این متغیرها آنها را جمع کرده و در سطح فاصله‌ای نیز مورد سنجش قرار دادهایم. در ضمن برای سنجش روایی سؤالات از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید. نتایج بدست آمده نشان می‌دهد که از چهار فرضیه تحقیق، هر چهار فرضیه مورد تأیید قرار گرفتهاند.
مقدمه
امروزه رسانه‌ها، مرزهای جغرافیایی، فرهنگی و سیاسی را تسخیر کرده، دامنهی فعالیت آنها در زمینههای اجتماعی و سیاسی فراتر رفته و نقش ارتباطات دینی در میان جوانان را نیز تحت تاثیر قرار داده‌اند. می‌توان گفت در این رابطه تاثیر این وسایل ارتباطی، ازجمله رادیو در شکلگیری ذهنیت فرهنگی جوانان از اهمیت بالایی برخوردار می‌باشد و پیامهای ارتباطی مؤثر، از جمله کارکردهای مهم این رسانهی توانمند اجتماعی و فرهنگی می‌باشد. بیتردید، رادیو قرآن یکی از وسایل ارتباطی است که بنابر بر نوع بازخوردی که از مخاطبان دریافت می‌کند، در یک تعامل و کنش ارتباطی بر آنها تاثیر می گذارد. از این رو به نظر می رسد که بررسی محتوای این رسانه می تواند بسیاری از افقهای پیش روی را و روشن نماید و به مدیران و مسئولان آن، کمک کرده همچنین به این نکته تامل کنند که محتوای رادیو قرآن و تاثیر و نقش آن تا چه اندازه می‌تواند یک وسیله پیام رسان نظاممند و تاثیر گذار باشد. با توجه به تحولات و تغییرات مستمر در رسانه های داخلی و خارجی و اثرات آن بر جامعه خصوصا نسل جوان و گسترش ارتباطاتی و اطلاع رسانی این مهم مورد نظر قرار می گیرد که، چه نوع نیازها و ارزشهایی را باید در زندگی جوانان مورد سنجش قرار بدهیم.
با توجه به مطالب ذکر شده این تحقیق به دنبال پاسخ به این پرسش است که؛ نقش و کارکرد ارتباطات دینی رادیو قرآن، و تاثیر آن بر ارتباطات انسانی جوانان شهر تهران چگونه است همچنین تا چه اندازه می‌تواند مخاطبانش را اقناع سازد؟
روشن است که برای رسیدن به پاسخ این پرسش اصلی، ابتدا باید سئوالات فرعی مربوط به همین موضوع را پاسخ داد، به این ترتیب که:
– ویژگی فردی جامعهی مورد نظر چگونه است؟
– چه تعداد از جوانان، مخاطبان رادیو قرآن هستند؟
-چه تعداد از آنها تاکنون از آن استفاده ننموده اند؟
-وضعیت ارتباطات انسانی و ارتباطات دینی را چگونه ارزیابی می‌کنند و انگیزه و هدف جوانان از برقراری ارتباطات انسانی و دینی چیست؟
-جوانان (جامعه آماری) تا چه حد از این رسانهی دینی رضایت دارند و چه میزان نسبت به مولفهها و شاخصهای ارتباطات دینی و انسانی و فرهنگی خود پای بند هستند؟
رادیو قرآن از جمله رادیوهایی است که به عنوان یک رسانهی عمومی برای مخاطبان عام و علاقمندان به کلام نورانی وحی پا به عرصهی رسانه‌های تعاملی در میان دیگر شبکههای رادیویی کشور نهاده و از سابقهی بسیار خوبی نیز برخوردار می‌باشد. رادیو قرآن با برنامه‌های خاص خود، به ترویج فرهنگ قرآنی اعم از تلاوت و تدبر در آیات نورانی و نیز تمسک به این کتاب الهی پرداخته است. از این رو به نظر میرسد همواره این رسانه نیاز به مطالعات جدید در عرصه رسانه پژوهی و مخاطب پژوهی داشته باشد. با توجه به فعالیتهای تولید و پخش برنامه‌های رادیو قرآن در سطح ملی و کشوری و برنامهریزی در خصوص هدایت و ارشاد جوانان این رسانه جایگاه مهمی در بین دیگر رسانه‌ها دارد. بدین ترتیب انگیزههای زیر محقق را بر آن داشت که به انجام چنین پژوهشی روی بیاورد. نخست، سنجش میزان توجه مخاطبان به این رسانهو تعامل آنها با این رسانه دوم ضرورت نگاه علمی به مدیریت رسانه‌ای بویژه این رادیوی فرهنگی- دینی، و اینکه تا چه حد نیازمند دقت و بازنگری در محتوی برنامه‌های خود می باشد.
هدف از انجام این پژوهش شناخت هر چه دقیقتر محتوای برنامه‌های رادیو قرآن و تاثیر آن بر جوانان، آشنایی عمیق با رویکرد مدیریت رسانه‌ای در رادیو قرآن و تعیین خط مشیهای جدید برای جذب مخاطبان، آشنایی با مفهوم ارتباطات دینی و انسانی، شناخت مولفهها و عناصر سازندهی ارتباطات دینی و انسانی همچنین بررسی مقایسهای افرادی که تاکنون جزء مخاطبان و شنوندگان رادیو قرآن نبودهاند و برعکس، درک میزان رضایتمندی از فعالیت این رسانه، مدت زمان برنامه‌ها، نوع و محتوای آنها، سنجش میزان علاقه به ارتباطات در جامعهی مورد مطالعه می باشد.
طرح مسأله
شبکه رادیو قرآن از جمله شبکه های رادیوئی است که در میان رسانه‌های شنیداری عمر نسبتا بالایی دارد از قالب های نظری متعدد می‌توان جهت تحلیل و بررسی مضامین آن کمک گرفت. لذا در این پژوهش از نظریه‌های میان رشتهای ارتباطی گوناگون کمک گرفته شد، تا چارچوب نظری به صورت ” ترکیبی” ارائه گردد. به این ترتیب نظریه‌های برجسته سازی، استفاده و رضامندی نظریه سازه گرایی و غنای رسانه‌ای، از حوزهی رسانه‌های جمعی، نظریه‌های اجتماعی شناختی و رفتارهای هیجانی (از حوزهی روانشناختی و روان شناسی اجتماعی) و نظریههایی رمزگذاری و رمزگشایی از حوزهی جامعهشناسی انتخاب شدند.
تاریخچه رادیو
درسال ۱۸۶۰ میلادی (جیمزکلارک ماکس‌دل)[۳] فیزیک‌دان وریاضی‌دان اسکاتلندی، تئوری امواج الکترومغناطیسی رابرای اولین بارعرضه‌کرد.
درسال ۱۸۸۷ (هنریشن هرتز)، مهندس و فیزیک‌دان آلمانی نظریه ماکس‌دل را تایید نمود. او موفق شد از نوسانات الکترونیکی برای انتقال امواج از محلی به محل دیگر بدون سیم استفاده کند. وی برای اولین بار موفق شد، امواج رادیویی را در آزمایشگاه تولید کند. نام (هرتز) به صورت واژه‌ای بین‌المللی برای بیان فرکانس‌های رادیویی به کار می‌رود. پس از او (برانلی) فرانسوی در سال ۱۸۹۰ آزمایش‌هایی در این زمینه انجام داد و بالاخره دانشمندی روسی به نام (الکساندرپوپوف) موجی را با دستگاهی که شبیه دستگاه هرتز و برانلی بود اختراع و آنتن را به وجود آورد و به این صورت یک دستگاه تلگراف مورس را ایجاد نمود. در مارس ۱۸۹۶ پوپوف اولین پیغام تلگرافی را به مسافت ۲۵۰ متری فرستاد.
اولین کسی که متوجه شد، می‌توان از بی‌سیم به عنوان یک وسیله ارتباطی استفاده نمود، (مارکونی)[۴]۲ ایتالیایی بودکه بعدها به نام مخترع رادیو معروف گردید. وی درسال ۱۸۹۵ اولین خبر رادیویی خود را به وسیله بی‌سیم در یک فاصله ۳ کیلومتری فرستاد.
درژوئن سال ۱۸۹۶ در لندن اولین ایستگاه تلگرافی بدون سیم به کمک امواج الکترونیکی نمایش‌داده شد. او در سال ۱۸۹۷ به ایتالیا برگشت و یک ارتباط بی‌سیم بین دو کشتی جنگی در یک مسافت ۱۲کیلومتری ایجاد نمود و بالاخره درسال ۱۹۰۱در تکمیل اختراع خود موفق گردید، علائم بی‌سیم را از یک طرف اقیانوس اطلس یعنی از شهر (پل‌دو) درانگلستان به آن طرف اقیانوس اطلس، شهر(سن ژان) آمریکا بفرستد.
مردم از اختراع مارکونی چنان به شور و هیجان آمده بودند،که خواستار پخش صدای انسان از رادیو شدند، اما چون لامپ‌های رادیو ضعیف بود سازندگان رادیو باید فکر بهتری می‌کردند. به همین منظوردرسال ۱۹۰۶ یک فیزیک‌دان آمریکایی به نام (دوفورست) لامپ سه الکترونی را اختراع کرد که برای رادیو خیلی قابل استفاه بود. بعد از آن (روبرت فون لیئن) موفق به ساخت لامپ‌های قوی شد، این لامپ‌ها تحول بزرگی در زمینه دستگاه‌های الکترونیکی به وجود آوردند در سال ۱۹۱۰ برای اولین بار صدای موسیقی و آواز اپرای (متروپولتین نیویورک) در سراسر آمریکای شمالی شنیده شد در سال ۱۹۱۳ جمعی از دانشمندان سعی کردند که صدای موزیک در تمام نقاط جهان کاملا شنیده شود، ولی جنگ جهانی اول زحمت‌های آنها را بی نتیجه گذاشت . احتیاجات نظامی در دوران جنگ، استفاده از بی‌سیم را گسترش داد و در تاریخ ۱۱ نوامبر سال ۱۹۱۸ تلگراف بی‌سیم خبر پیروزی متفقین و پایان جنگ را به همه جهانیان اعلام نمود، تاریخ شروع بهره برداری عمومی از رادیو در سال ۱۹۲۰ می‌باشد.
رادیو قرآن در یک نگاه
رادیو قرآن در تاریخ ۲۲ بهمن سال ۱۳۶۲ با پیشنهاد و تلاوت مقام معظم رهبری، حضرت آیت ا…. خامنه ای، افتتاح وکار خود را آغاز نمود.
این رادیو در آغاز با روزی ۳ ساعت (۱۷ الی ۲۰ شب) بر روی موج FMو MWشروع به پخش برنامه‌های خود نمود و از تاریخ۱۲ فروردین سال ۱۳۶۳ به میمنت سالروز جمهوری اسلامی، پخش برنامه‌های خود را در دو نوبت ۳ ساعته (۵ الی ۸ صبح و۱۷ الی ۲۰ شب) گسترش داد که نوبت صبح ، تکرار ۳ ساعته نوبت شب بود و این روند تا سال ۱۳۷۶ ادامه داشت. از تاریخ ۱/۵/ ۷۶ به مناسبت میلاد با سعادت پیامبر اکرم (ص) وامام جعفرصادق(ع) برنامه های رادیو قرآن در دو نوبت سه ساعته بدو ن تکرار پخش گردید و علاوه برتلاوت، شرح و توضیح آیات را نیز در برگرفت.
از تاریخ ۶/۹/۷۶ به مناسبت عید سعید مبعث، برنامه‌های رادیو قرآن با ۱۰ ساعت افزایش، به ۱۶ ساعت پخش بدون تکرار رسید و در این مقطع، موضوعاتی چون شرح و توضیح آیات، قطعات تواشیح و همخوانی قرآن، ابتهال، مسابقات قرآنی، آشنایی با علوم قرآنی، برخی آموزشهای قرآنی و سخنرانیهای مذهبی نیز علاوه بر تلاوتهای ایرانی و غیر ایرانی به جدول پخش برنامه‌های رادیو قرآن افزوده شد.
سرانجام در تاریخ ۱۰/۱۰/۱۳۷۶ همزمان با حلول ماه مبارک رمضان سال ۱۴۱۸ هجری قمری در محضر مقام معظم رهبری، رادیو قرآن، رسما به عنوان یک شبکه سراسری ۲۴ ساعته در خدمت قرآن دوستان میهن اسلامی قرار گرفت و دوران جدیدی از فعالیت قرآنی خویش را آغاز نمود .
در طول سالیان متمادی فعالیت این شبکه قرآنی در فضای رسانه‌ای کشور، علیرغم افت و خیزهای فراوان، تغییرات و تحولات چشمگیری در سطح برنامه‌های این شبکه (به لحاظ کمی وکیفی) رخ داده است و به لطف خدا حق این تحولات در اکثر مواقع سیر صعودی و تکاملی داشته تا جایی که امروز رادیو قرآن توانسته به عنوان “تنها رسانه قرآنی فارسی زبان” جایگاه مطلوبی در نزد شنوندگان و مخاطبان رادیو پیدا کند همچنین به عنوان “برترین شبکه از نظر میزان رضایتمندی مخاطبان” و “سومین شبکه از نظر میزان شنوندگان” در بین شبکه های رادیویی شناخته شود . (طبق نظر سنجیهای مرکز تحقیقات سازمان – دی ماه ۸۸ ).
این شبکه اکنون دارای ۶ گروه برنامهساز با عناوین قرآن و تلاوت، قرآن و آموزش، قرآن و تفسیر، قرآن، اطلاع رسانی و امور مجازی، قرآن و اندیشه، و قرآن و معارف می باشد، که در موضوعات مختلف و متنوع قرآنی برای مخاطبان مختلف و در سطوح مختلف به برنامه سازی مشغول هستند و با بهره گیری از فضاهای اینترنتی و مجازی، باشگاه رادیویی قرآن و تعامل گسترده با نهادها وسازمانهای قرآنی کشور، سعی دارد از تمام ظرفیت های موجود در نیل به هدف سترگ “دستیابی به جایگاه برترین رسانه شنیداری در زمینه گسترش فرهنگ قرآنی و زمینه سازی برای تحقق جامعه قرآنی” بهره برداری نماید و در پرتو عنایات الهی و مدد ولی عصر (عج) بدان نائل آید.
ارتباط
ارتباطات فرایند انتقال پیام از فرستنده به گیرنده به شرط همسان بودن معانی بین آنها است. ارتباطات فرایندی است که، در آن معنا بین موجودات زنده تعریف و به اشتراک گذاشته می‌شود. ارتباط به یک فرستنده، پیام و گیرنده پیام نیاز دارد، هرچند گیرنده نیاز ندارد حضور داشته باشد یا از منظورفرستنده برای برقراری ارتباط در زمان ارتباط آگاه باشد؛ بنابراین ارتباطات می‌تواند درسرتاسر مسافتهای گستردهی زمانی و مکانی رخ دهد. ارتباطات نیازمند آن است که بخش های ارتباط ناحیهای از مشترکات ارتباطی را به اشتراک بگذارند.
ارتباط انسانی
زبان را می توان به عنوان یک سیستم از نمادها و قواعد توصیف کرد. آموزش زبان به طور معمول بیشتر در ابتدای کودکی بشر رخ می‌دهد. زبان های بشری الگوهایی از صدا ها هستند که به عنوان نمادهایی که قادر میسازند انسان با دیگران ارتباط برقرار کنند به کار گرفته می شوند. بین تفاوت وجود دارد. هر زبان می تواند با لهجه های متفاوت بکار گرفته شود. تفاوت لهجه ها در نوع تلفظ کلمات می باشد. زبانهای گوناگون در جهان وجود دارند که هرکدام کاربرد خود را دارند. مانند اسپرانتو، زبانهای برنامه نویسی، و فرمول های مختلف ریاضی. تنوع زبانها طیفی از ارتباط ها را بوجود می آورد، مانند زبان بدن، زبان نگاه، زبان اشاره[۵]و زبان تصاویر[۶] و…
ارتباطات غیر کلامی
ارتباطات غیر کلامی فرایند رساندن معنا را به صورت پیامهای بدون واژه از طریق ژست، زبان بدن یا استقرار؛ چهره و تماس چشمی، ارتباط جسم مانند لباس، مدل مو، معماری، نمادها و سمبل ها، همچنین از طریق مجموع موارد فوق توصیف می‌کند. ارتباط غیر کلامی نیز نقش کلیدی در زندگی روزمره بشر ایفا می کند مثلا در روابط شغلی و ارتباطات متنوع اجتماعی. گفتار همچنین دارای عناصر غیر کلامی است. این عناصر شامل کیفیت صدا، نحوه بروز احساسات و سبک صحبت کردن و همچنین ویژگی های دیگر مانند ریتم، تکیه کلام و استرس است. به همین ترتیب، موضوعات نوشته شده شامل عناصر غیر کلامی مانند شیوه دست خط، نظم معنایی از کلمات و استفاده از علائم برای انتقال عبارات احساسی به صورت تصویری است.
ارتباطات تصویری
ارتباطات تصویری انتقال نظرها و اطلاعات از طریق ایجاد نمایشهای تصویری است و در درجه اول با تصاویر دو بعدی همراه است که شامل علائم، فن چاپ، نقاشی، طراحی گرافیک، تصویر، رنگها و منابع الکترونیکی، ویدئو و تلویزیون می شود. تحقیقات اخیر در این زمینه بر روی طراحی وب سایت و قابلیت های گرافیکی متمرکز شده است. طراحان گرافیکی از روش‌های ارتباط تصویری در حرفه خود استفاده می‌کنند.
ارتباطات کلامی
ارتباط کلامی شامل بحث و گفتگو، سخنرانیها، نمایشها، ارتباطات بین فردی و بسیاری از انواع دیگر است. در ارتباطات چهره به چهره زبان بدن و چگونگی صدا نقش مهمی را بر عهده دارد و ممکن است تاثیر بیشتری بر شنونده داشته باشد. مجری ماهر باید توجه مخاطب را جلب کند و نحوه ارتباط با آنها را در نظر بگیرد. به عنوان مثال از گفتن یک جک توسط دو نفر یکی ممکن است مخاطب را با توجه به زبان بدنش و لحن صدایش بسیار سرگرم کند در حالیکه نفر دوم با استفادهی دقیق از همان کلمات شنوندگان را خسته و عصبانی کند علائم بصری می‌تواند به آسان کردن ارتباطات موثر کمک کند “ارتباطات شامل ۵۵٪ زبان بدن،۳۸٪ لحن صدا،۷٪ محتوای کلمات،”می باشد که به اصطلاح”قانون ۷٪ـ۳۸٪ـ۵۵٪” گفته می شود. (استیفن، ۱۳۸۴). با این حال اگر نحوه انتقال احساسات، زبان بدن، لحن صدا، و واژه ناسازگار باشند درآن هنگام (اسولیوان و همکاران۱۳۸۵). به طور مثال رفتارشخصی که من من کنان، قوز کرده، با نگاه به دور میگوید”از ملاقات شما خوشحال هستم”به عنوان بیاحترامی تفسیر خواهد شد.
نقش دین در شکل گیری شخصیت انسانی
انسان موجودی اجتماعی است و ایجاد ارتباط با دیگران نقش بسزایی در زندگی فردی و اجتماعی او دارد، موفقیت انسان در دوستیابی، جذب همسر، پرورش فرزندان و انجام فعالیتهای شغلی و امثال آن بستگی زیادی به چگونگی رابطه برقرار کردن او با دیگر همنوعان دارد. بنابراین، از یک سو، در انزوا زندگی کردن برای انسان بسیار مشکل است و از سوی دیگر، ایجاد رابطه با افراد کاری بس دشوار و گاه برای برخی اشخاص غیر ممکن. برقراری ارتباط اجتماعی با دیگران یک هنر است و تمام افراد جامعه باید برای کسب این مهارت تلاش کنند.
آلپورت میگوید: داشتن هدفهای دراز مدت، کانون وجود آدمی را تشکیل می‌دهد و شخصیت سالم را از شخصیت بیمار متمایز میسازد. «رابطه» مهمترین نقش را در زندگی انسان دارد. شاید هیچ یک از ابعاد تجارب زندگی انسان به اندازه رابطه دو نفر، سرشار از عاطفه و هیجان نباشد. و نیز گفته شده است: توانایی در برقراری روابط محبت آمیز از نشانههای شخصیت سالم است تعالیم اسلامی بر جنبه‌های گوناگون روابط اجتماعی تأکید دارند و برای حفظ این روابط، رعایت آداب و احکام متعددی را توصیه کردهاند. مسئولیت اجتماعی، از مسائل اساسی تعالیم اسلام محسوب می‌شود و حتی افرادی که در این زمینه کوتاهی کنند، مورد نکوهش واقع شده اند.
ارتباطات دینی
ارتباطات دینی در یک تعریف به معنای ارتباطاتی است که بر مبنای جهان بینی دینی استوار شده است.
البته از ارتباطات دینی به صورتهای مختلفی تعبیر و تفسر شده است؛ اول: ارتباطی که بین دو نهاد اجتماعی برقرار است.
مانند خیلی از نهادهایی که تحت عنوان نهادهای ارتباطی در کشورهای سکولار وجود داشته و ذیل نهاد دین قرار میگیرند.
مثلاً در کشورهای مسیحی؛ کلیسا و یا در کشورهای اسلامی؛ سازمانها و جمعیتهای دینی که ذیل نهاد دین قرار میگیرند.
در یک نگاه و یک تلقی، رابطه بین ارتباطات و دین، رابطه بین دو نهاد است.
بنابراین وقتی که یک تعامل صورت میپذیرد که در آن حوزه ارتباطات با حوزه دین وارد تعامل و گفتگو و یک عمل اجتماعی- ارتباطاتی میشوند، میگویند که ارتباطات دینی شکل گرفته است.
یک نگاه دیگر، نگاه کارکردی است. در حوزه نهادهای ارتباطی کارکردهای مختلفی وجود دارد.
یک سازمان ارتباطی و یا یک سازمان رسانه‌ای ممکن است از این توانمندیهای خود برای کارهای مختلفی استفاده کنند.
ممکن است در حوزه فعالیتهای سیاسی – اقتصادی یا حوزه فعالیتهای هنری باشد. یک بخش آن هم کارکردی دینی گفته می‌شود، یعنی وقتی یک نهاد در سازمان ارتباطی به موضوع دین توجه کرده و به یک فعالیت دینی را در حوزه کاری خود می‌پردازد، ارتباطات دینی شکل می‌گیرد که این هم یک رویکرد به ارتباطات دینی است، که در آن ارتباطاتی منظور است که کارکرد دینی دارد.
حوزهی عمل ارتباطات دینی
حوزه عمل ارتباطات دینی از بین تعاریفی که ارائه شد، اگر آن تعریفی را که «ارتباطات دینی بر مبنای جهان بینی دینی استوار است» را بپذیریم، میبینیم که درکشور ما که یک کشور اسلامی است؛ فلسفهای که بر مبنای آن کشور اداره می‌شود، مبتنی بر یک جهان بینی دینی است.
بنابراین دستگاههایی که درگیر کار ارتباطاتی هستند، می‌توان گفت که در حوزه ارتباطات دینی وارد شده‌اند.
اما در یک جامعه دینی که همه چیز منبعث و برخواسته از دین است، یک تقسیم کار صورت می‌گیرد.
هفت اصل ارتباطات دینی
اولین و بنیادی ترین نگرش نسبت به ارتباطات در اسلام، نظریه توحید است.
دومین اصل تعیین کننده مرزهای اخلاقی و ارتباطات اسلامی، مسئله امر به معروف و نهی از منکر است.
سومین و چهارمین، مفاهیم بنیادین شهادت و جهاد است.
پنجمین مفهوم امت یا جامعه بزرگ اسلامی است.
ششمین مفهوم بنیادین در ارتباطات دینی مفهوم تقوا است.
هفتمین و آخرین مفهومی که بدان اشاره میکنیم، مفهوم امانت در اسلام می‌باشد.
اثربخشی در ارتباطات میان فردی
ارتباطات میان فردی، همچون اشکال دیگر رفتار انسانها، می‌تواند در دو حد غایی بسیار اثربخش و بسیار غیر اثر بخش مطرح شود. به احتمال بسیار فراوان، هیچ رفتار متقابل انسانی نمیتواند به طور کامل موفقیت آمیز و یا به طور کامل شکست خورده تلقی شود. بلکه می‌تواند بهتر شود و یا حتی احتمال بدتر شدن آن نیز می‌رود. اثر بخشی در ارتباطات میان فردی شامل دو بعد اساسی است. اول بعد عمل گرایانه، که در این جا اثر بخشی ارتباطات متوجه دستاورد و موفقیت رسیدن به اهداف و خواسته‌های ارتباط گیرنده یا فرستنده پیام است.
دوم، بعد خشنودی شخص است که در این مورد، اثربخشی کنش ارتباطی به لذت شخصی که از آن برای دست اندرکاران ارتباط حاصل می‌شود، مرتبط می باشد. اگر دستاندرکاران فراگرد ارتباط میان شخصی از ارتباط خود لذت مورد نظر را تحصیل کنند با معیارهای خشنودی می‌توان گفت که کنش و واکنش اثر بخش می‌باشد.
محتوای ارتباطات انسانی
سالها قبل، زمانی که جامعه شناس معروف «سوروکین»، مفهوم جامعه حسی را مطرح می‌ساخت بر روابطی میتاخت که بر پایه التذاذ آنی. سود، مصلحت و در نهایت خواسته‌های جسمانی و مادی بنا شوند. به زعم او این نوع ارتباط همواره سست، شکننده و آسیب‌پذیر خواهد بود. چگونه می‌توان ارتباطی را پایا پنداشت، زمانی که هدف از آن صرفا تامین منافع مادی یا اقتصادی خاص است؟
مبانی نظری
نظریه ی استفاده و رضامندی
از جمله مطالعات اولیه‌ای که به خشنودی‌هایی که رسانه‌های جمعی برای مخاطبان فراهم می‌کنند، می‌پردازد، به مطالعات «لازارسفلد» و «استنتون» و «رایلی» می‌توان اشاره کرد.
بر پایه این نظریه که پویایی و چند متغیره بودن مخاطب مد نظر می‌باشد، رادیو قرآن توانسته است این نیاز را شناسایی و مخاطبان جوان را به سوی خود جلب کند.که البته ویژگی‌های فردی و اجتماعی جوانان در این زمینه نیز بیتأثیر نبوده است.
رویکرد “کاربردها و خشنودسازی” یا “استفاده و رضامندی”، یکی از مشهورترین نظریات ارتباط جمعی است. در این رویکرد که به مخاطبان رسانه‌ها پرداخته می‌شود، تأکید می‌شود که انگیزۀ مخاطبان در مصرف محصولات رسانه‌ای، رضامندی و ارضای برخی از نیازهای تجربه شده آنان است و مصرف نیز به سمت و سوی این رضامندی جهت‌گیری شده است
نظریه غنای رسانه
نطریه غنای رسانه یا توانمندی رسانه توسط تروینو، لنگل و همکارانشان در سال ۱۹۸۷ مطرح شد. موضوع اصلی در این نظریه، توانایی یک رسانه در انتقال اطلاعات است.
مطابق نظریه غنای رسانه، میزان تراکم اطلاعاتی که یک رسانه انتقال می‌دهد، به توانایی و ظرفیت رسانه بستگی دارد. اوهیز، فردریک و شاور در سال ۱۹۹۸ نظریه غنای رسانه را چنین تعریف می‌کنند: « توانایی یک کانال ارتباطی در جابه جا کردن اطلاعات یا انتقال معنای موجود در یک پیام». بدین ترتیب، این نظریه میگوید هر رسانه‌ای از توانایی و ظرفیت مشخصی برای انتقال پیامهای گوناگون برخوردار است.
باریوس و چاپلین و همکارانشان (۱۹۹۲) در بررسی توانایی رسانه در انتقال پیام به دو ویژگی اشاره کردند: ظرفیت انتقال داده و ظرفیت انتقال نمادها. ظرفیت انتقال داده، همان توانایی رسانه در انتقال اطلاعات است و ظرفیت انتقال نماد، توانایی رسانه در انتقال اطلاعاتی درباره معنای مقصود ارتباطگر و به بیاندیگر، توانایی و ظرفیت انتقال نمادهایی است که پیام را شکل میدهند. در نظریه غنای رسانه، ارتباط چهره به چهره و جلسات (میتینگ ها)، یک رسانه ارتباطی قویتر محسوب می‌شود. سپس، به ترتیب، تلفن، پست الکترونیک، یادداشت و نامهها از نظر توانایی انتقال پیام قرار میگیرند.(رایس و شوک ۱۹۹۰).
رویکرد تعامل گرا
در بین محققان معاصر شاید بتوان فعالیتهای استوارت هوور[۷] و همکارانش را تلاشی در جهت تعامل گرایی دین و رسانه‌ها دانست. وی با اشاره بر نقش رسانه‌ها، در فرآیند خلق و آفرینش نمادها و همچنین تفسیر و کاربرد نمادها بر تعامل رسانه و دین تأکید می‌کند. (حسینی،۱۳۸۷: ۱۴۲).
به عقیده هوور در امتداد قرن بیست و یکم، دین و رسانه روز به روز بیشتر با یکدیگر مرتبط میشوند. بخش اعظم مذهب و معنویت دوران معاصر، از طریق رسانه درک می‌شود و رویدادها و نمادهایی مهم، با فراوانی روز افزون ظاهر میشوند. بنابراین دیگر نمیتوان حوزههای دین و رسانه را به آسانی از یکدیگر تفکیک کرد.(هوور،۱۳۸۸: ۶ ).
روش پژوهش
روش تحقیق در این پژوهش “روش پیمایشی” است که در آن ساخت فرضیه و آزمون و تحصیل روابط بین متغیرها دستکاری نشده و بر خلاف روش آزمایشی یا تجربی که در آن متغیرها با ملاحظه و پژوهشگر به وقت تنظیم و دستکاری میشوند، در پژوهش پیمایشی متغیرهایی را انتخاب می‌کنند که هم اکنون یا قبلاً وجود داشتهاند. در این نوع تحقیق به منظور توصیف جامعهای که نمونه ای از آن انتخاب شده است اطلاعات در مقطع زمانی معین از نمونه جمع آوری می‌شود. در مطالعات اکتشافی بررسی آراء صاحب نظران بیشتر به منظور تدوین محورهای اصلی پژوهش و تنظیم فهرست مقولات اساسی انجام می‌شود و بر اساس مروری بر نظریات ارائه شده و نتایج حاصل از تحقیقات پیشین انجام می‌گیرد تا با مقولات مرتبط مانند نقش و تاثیرگذاری رادیو قرآن بر ارتباطات انسانی و دینی جوانان آشنا شویم.
روش تحقیق و ابزار گردآوری داده‌ها
با توجه به موضوع پژوهش حاضر، روش تحقیق در این زمینه از نوع پیمایشی است. تحقیق پیمایشی، توصیفی است از نگرش و رفتار جمعیتی بر اساس انتخاب نمونهای تصادفی و معرف از افراد آن جمعیت و پاسخ آنها به یک رشته سئوال. (بیکر،ترجمه نایینی،۱۳۸۱). پژوهشگران اجتماعی سعی می کنند با استفاده از این دست تحقیقات به شکل پیمایشی به تبیین پدیدهها بپردازند و به طور صرف به توصیف آنها بسنده نکنند.
پیمایش اغلب با تعیین افرادی که نماینده و معرف گروه مورد بررسی هستند (نمونه) و طراحی سئوالاتی که باید از آنها پرسیده شود اغاز می‌شود. در ضمن باید اضافه کرد که در پیمایش همواره لازم نیست افراد محور (واحد تحلیل) مطالعه باشند، بلکه گروه‌ها یا سازمانها و یا حتی کل جامعه را می‌توان محور مطالعه قرار داد. در این چنین مواردی پاسخ افراد واحدهای بزرگ تر را با هم استخراج یا دسته بندی می‌کنند تا معرف آن واحدها باشد. با این وجود، به طور عموم در بدو امر افراد محور پیمایش هستند. از پیمایش می‌توان برای آزمودن تبیینهای تصدیق شده یا نظریه ها و ساختن نظریه‌های نوین سود جست. اگر این مطالعات نشان دهد رابطهی مفروض به طور واقعی در میان گروه مورد بررسی وجود دارد، نظریه مورد تایید قرار خواهد گرفت. اگر نمونه معرف آماری جمعیت بزرگی باشد، تایید یا رد فرضیه هم با قاطعیت بیشتری صورت میپذیرد. با این اوصاف پیمایشها باید محدود به مطالعهی پرسشهایی باشد که در واقع مردم قادرند به آنها پاسخ دهند. از این رو این مطالعات تمرکز بر نگرشها، عقاید و پارهای اطلاعات دربارهی شرایط زندگی و مقولاتی که افراد را معین و متمایز میگرداند، دارد. هدف پیمایش مشخص کردن دامنه تغییر پاسخ هاست؛ در پیمایش هر بخش از اطلاعات معرف متغییری یعنی اندازهای برای تعیین تفاوت پاسخ هاست. (بیکر، ترجمه نایینی،۱۳۸۱).
این پژوهش به دنبال بررسی نقش و کارکرد ارتباطات دینی رادیو قرآن و تاثیر آن بر ارتباطات انسانی جوانان شهر تهران می‌باشد. با توجه به اینکه حجم جامعهی آماری جوانان شهر تهران بسیار زیاد می‌باشد و چارچوب نمونه‌گیری آن مشخص نمیباشد در این پژوهش جامعهی آماری جوانان شهر تهران با بررسی موردی “دانشجویان، طلاب، دبیرستانیها…..” صورت می‌گیرد که هم به صورت تصادفی می‌توان نمونهبرداری کرد و هم می‌توان نمونه‌گیری طبقهای به عنوان ملاک قانع کنندهای برای این پژوهش به کاربرد و برای تعیین حجم نمونه، اتکا به نتایج تحقیقات پیشین یا تحقیق مقدماتی قابل محاسبه است که از فرمول جامعهی محدود “کوکران” استفاده شد و با توجه به اینکه N جامعهی ما در دسترس می‌باشد و لیست ما تقریباً مشخص است این فرمول می‌تواند ما را در اجرای این طرح کمک نماید.
به علت محدودیتهای موجود بر سر راه یک پژوهش همیشه نمیتوان کل یک جمعیت را مورد بررسی قرار داد که راهکار معمول در مورد آن، این است که نمونهای از جمعیت گرفته شود که نمونهی جوانان شهر تهران، شامل دانشجویان، طلاب، دبیرستانیها…… مجموعه جمعیتی است که معرف کل جمعیت محسوب می‌شود. در این پژوهش برآورد حجم نمونه مبتنی بر روش نمونه‌گیری احتمالی است که محقق قصد دارد از نمونه‌گیری “تصادفی نظام مند” که مبتنی بر دقتیابی است کمک بگیرد.
حجم نمونه با توجه به فرمول کوکران محاسبه شده است (سرایی،۱۳۸۲: ۱۳۳):
n = حجم نمونه آماری
N = جمعیت جامعه آماری
: t ضریب اطمینان ۹۵ درصد= ۹۶/۱
P = نسبت وجود صفت در جامعه آماری ۵۰%
q= نسبت عدم وجود صفت در جامعه آماری ۵۰%
d = درصد خطا یا اطمینان قابل قبول برابر با ۵%
در فرمول فوق حرف Nحجم جامعه با احتساب حدود اعتماد ۹۵ درصد و با احتمال اشتباه ۵درصد مقدار عددی حرف t با استفاده از جدول منحنی توزیع نرمال مساوی ۹۶/۱ در نتیجه t2 برابر ۸۴/۳ محاسبه می‌گردد، pنسبت وجود صفت در جامعه آماری ۵۰%= qنسبت عدم وجود صفت در جامعه آماری ۵۰% =d درصد خطا یا اطمینان قابل قبول برابر با ۵% حجم نمونه محاسبه گردیده است.
با قرار دادن اطلاعات مذکور در فرمول برآورد n، حجم نمونه به‌دست آمده ۳۸۴ نفر می‌باشد. البته در نهایت با توجه به احتمال عدم پاسخگویی این تعداد را به ۳۹۰ نفر افزایش دادیم.
در علوم اجتماعی موردهای تحقیق معمولاٌ افراد جامعه می‌باشند اما مورد تحقیق منحصر به افراد نیست بلکه گروه‌ها، برنامه‌ها، صفات افراد، آمار و ساخته‌های افراد، محیط، وقایع و رویدادها و … را در بر می‌گیرد (بیکر، ۱۳۸۱: ۱۱۲). با توجه به ماهیت و موضوع مورد بررسی در پژوهش حاضر، واحد تحلیل فرد می‌باشد.
روش نمونه‌گیری
برای بررسی نقش و کارکرد ارتباطات دینی رادیو قرآن و تاثیر آن بر ارتباطات انسانی جوانان شهر تهران، در این پژوهش از شیوهی پیمایشی و تکنیک و ابزار پرسشنامه استفاده می‌شود و به دلیل اینکه جامعهی ما قشر جوان هستند و دارای افکار متفاوتی می‌باشند روش دیگر احتمالاً زیاد مناسب نباشد. از جمله روش‌های مصاحبه حضوری با تک تک افراد و گرفتن پاسخ مناسب رودررو، تکنیک پرسشنامه مناسب تر تشخیص داده شده است. شایان ذکر است که برای تعیین پایایی تحقیق، پیش آزمون و پس آزمون انجام شد و در ضمن به منظور تعیین روایی ابزار تحقیق، پرسشنامه مذکور توسط تعدادی از اساتید رشتهی ارتباطات مورد تایید قرار گرفته است.
در پژوهش حاضر نیز تعداد ۳۹۰ نفر از افراد جامعه آماری مورد نظر، به عنوان نمونه با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشهای و تصادفی نظاممند انتخاب شده‌اند. براساس نمونه‌گیری خوشهای، واحدهای نمونه‌گیری جوانان شهر تهران بوده‌اند. برای تعیین حجم نمونه، از فرمول کوکران استفاده شد. حجم جامعه اماری ۴۸۷۶۴۳۵ نفر است. مقدار تی متناسب با سطح معناداری ۹۵ درصد، برابر است بایک ممیز نود و شش درصد، میزان خطای نمونه‌گیری پنج صدم و میزان واریانس هم برابر بیست و پنج درصد در نظر گرفته شده است.
اعتبار و روایی
روش‌های مختلفی برای بررسی اعتبار و روائی تحقیق وجود دارد. در پژوهش حاضر نیز قبل از تنظیم نهایی، به منظور اعتبارسنجی پرسشنامه از روش اعتبار صوری استفاده شده است، بدین گونه که پرسشنامه در اختیار افراد متخصص گذاشته شده و با تأسی از نظر آنان اعتبار پرسشنامه ارزیابی شده است. ولی تدوین نهایی پرسشنامه پس از انجام تست اولیه و سنجش روایی[۸] آن و نیز با اصلاح و حذف برخی گویه‌ها، ساخت نهایی پیدا کرده است. برای سنجش پایایی سؤالات از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردیده است. در واقع تحلیل پایایی پاسخگوی این پرسش است که آیا مقیاس‌های مربوط برای سنجش این متغیرها از ثبات و پایداری کافی بهره‌مند است و یا خیر؟ معمولا در مطالعات اگر ضریب آلفای کرونباخ بیش از ۶/۰ باشد، اعتبار نسبی گویه‌ها را تصدیق می‌کنند. در واقع، مقدار آلفای کرونباخ نشانگر انسجام درونی و هم‌سازی داخلی گویه‌ها به شمار می‌رود.
جدول زیر نتایج تحلیل روایی متغیرها را نشان می‌دهد.
| ردیف | متغیر | تعداد سوالات | ضریب آلفای کرونباخ |
| ۱ | محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن | ۴ | ۷۵/۰ |
| ۲ | زندگی فردی جوانان | ۵ | ۸۰/۰ |
| ۳ | محتوای آثار برگزیده رادیو قرآن | ۲ | ۷۳/۰ |
| ۴ | مسائل روز جوانان | ۴ | ۸۲/۰ |
| ۵ | نقش و کارکرد ارتباطات انسانی برنامه‌های رادیو قرآن | ۳ | ۷۴/۰ |
| ۶ | ارتباطات مدیریت رسانه‌ای | ۵ | ۸۲/۰ |
| ۷ | اثربخشی رفتار میان فردی | ۴ | ۷۳/۰ |
پس از پایان کار میدانی پژوهش و جمع‌آوری اطلاعات، کلیه پرسشنامه‌ها استخراج شده و پس از استخراج داده‌ها از نرم‌افزارهای آماری Spss و Excel به توصیف و تجزیه و تحلیل آماری آنها پرداخته شده‌است.
این پژوهش، تحقیق اکتشافی – توصیفی است و چون تحقیق کمی می‌باشد، از روش‌های کیفی و در کنار آن از روش‌های کمی در تحلیلهای آماری استفاده میکنیم. از آنجا که این پژوهش پیمایشی است می‌توان نتیجه گرفت که تجزیه و تحلیل اطلاعات آن به روش کمی (آماری) صورت میپذیرد. در مراحل بعدی پژوهش به منظور آزمون فرضیه‌های تحقیق هر یک از متغیرهای مستقل را به طور جداگانه با متغیر وابسته تحقیق به صورت دو به دو مقایسه نمود و به عبارتی تحلیل مقایسهای انجام گردید.
با توجه به روش‌های تحلیل تک متغیره و دو متغیره داده‌ها و نیز سطوح سنجش متغیرها می‌توان به دو شیوه به تجزیه و تحلیل داده‌ها پرداخت:
۱ـ روش توصیفی[۹]: آمار توصیفی، آماری است که پاسخ‌های افراد نمونه را تلخیص می‌کند. براین اساس برای توصیف مشخصات نمونه از روش‌های آماری در سطوح مختلف تلخیص (توزیع فراوانی، درصد، و…)، جدول‌بندی (یک بعدی و…) و نمودارها استفاده گردیده است.
۲ـ آمار استنباطی[۱۰]: استفاده از این شیوه آماری برای این است که بتوان مشخصات نمونه را به جامعه آماری پژوهش تعمیم داد. به عبارتی به استنباط ویژگی‌های جمعیت، از روی مشخصات نمونه پرداخت.
چنانکه تشریح گردید، پس از انجام مراحل مختلف و در نهایت تکمیل پرسشنامه، به پردازش اطلاعات پرداخته شد.
الگوی تحقیق :
برای ارایهی مدل ارتباطی در این پژوهش نخست باید “وضعیت موجود” این رادیوی دینی فرهنگی را بکاویم، یا از پژوهشهای انجام شدهی پیشین توسط مرکز تحقیقات و سنجش برنامهای صدا و سیما و همچنین پایاننامههایی که در این راستا بر روی رسانهی رادیو انجام گرفته است استفاده کنیم. بدین ترتیب با ترکیب مدلهای “دایرهای آزگودوشرام” و همچنین مدل کلی “جرج گربنر” به این نتیجه رسیدیم که می‌توان یک مدل ارتباطی اولیه فراهم کرد. این مدل ارتباطی اولیه وضعیت موجود را نشان می‌دهد، حال آنکه مدل دیگری را به عنوان مدل ثانوی تهیه میکنیم که وضعیت مطلوب یا آیندهنگرانهی ما را برای بهبود هر چه بیشتر برنامه‌ها و مضامین تاثیر گذار در این رادیو را نشان می‌دهد.
نمودار ۱ الگوی تاثیر ارتباطات
این الگو نشان می‌دهد: چگونه مخاطبان جوان با برنامه‌های رادیو قرآن تعامل برقرار می کنند رادیو قرآن به عنوان یک منبع یا فرستندهی پیام عمل می‌کند که گیرندهی اصلی این پیامها جوانان قرآن پژوه می‌باشند . مدیران این رسانه دینی نقش مهمی را در این فرایند ایفا می‌کنند. و به عنوان یک کانال ارتباطی مؤثر میتوانند مهمترین تأثیر را بر روی جوانان داشته باشند. در واقع به شکل کانال یا جایی که پیامها از درون آنها میگذرند عمل می‌کنند. به هر حال به صورت کلی هر دو گروه از یکدیگر تأثیر میپذیرند و به صورت ارتباطات غیر شخصی و عادی نمایان میشوند. فرض بر اینکه مدیران رسانه‌ای با جوانان طبیعت متفاوتی هم داشته باشند ،اما نقش آنها در یک رابطه موفق به شکل ارتباطات دینی و انسانی تابع یک رابطه اصولی و یک تعامل منطقی می باشد. نقش مدیران در برنامهسازیهای مؤثر برای مخاطبان جوان اثربخشی مثبت و معنیدار را به دنبال داشته است. نکته جالب توجه در این مدل عدم وجود هر گونه پارازیت در روابط بین مدیران و مخاطبان جوان می‌باشد. در ضمن قابل ذکر است که مدل، تأثیر ارتباطات دینی بر انسان را نشان می‌دهد.
پرسشهای تحقیق
– آیا برنامه‌های رادیو قرآن دارای محتوای پیامهای ارتباطی دینی تاثیرگذار بر روی زندگی فردی جوانان شهر تهران است؟
– آیا محتوی برگزیدهی برنامه‌های رادیو قرآن مطابق با مسایل روز جوانان ارایه می‌شود ؟
– آیا می‌توان نقش و کارکرد ارتباطات انسانی در محتوی موضوعی برنامه‌های رادیو قرآن را نشانههایی از رشد و الگوهای ارتباطی موفق مدیریت رسانه‌ای در رادیو تلقی کرد؟
-آیا ارتباطات دینی رادیو قران موجب تحکیم و ارتقاء ارتباطات موثر بر جوانان و رابطه میان فردی آنها می‌شود؟
فرضیهها ی پژوهش
– هرچقدر محتوی ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن جذاب باشد در زندگی فردی جوانان شهر تهران تأثیر بیشتری بر جای میگذارد.
– با تطابق بیشتر مطالب رادیو قرآن با مسایل روز تعداد شنوندگان نیز افزایش مییابد.
–رادیو قرآن به هر مقدار از ارتباطات انسانی در برنامههایش بیشتر استفاده کند، نشان دهنده آن است که الگوهای ارتباطی مدیریت رسانه‌ای موفقتری داشته است.
– هر چقدر محتوای ارتباطات دینی رادیو قرآن به زندگی افراد نزدیکتر باشد اثربخشی آن نیز بیشتر می شود.
یافته‌های تحقیق
در این جا به تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده حاصل از پرسشنامه می‌پردازیم. یافتهها در دو بخش: الف) یافته‌های توصیفی، ب) تحلیل دو متغیره و آزمون فرضیه‌های تحقیق ارائه می شوند.
یافته‌های توصیفی (تحلیل یک متغیره).
در این بخش با توجه به آمار و اطلاعات پرسشنامه‌ها، به توصیف فراوانی و درصد فراوانی متغیرهای زمینهای و اصلی تحقیق در قالب جداول (در برخی موارد نمودار) پرداخته می‌شود. با در نظر گرفتن این امر، یافته‌های توصیفی ارائه می‌شود.
از میان پاسخگویان،۴۶٫۷ درصد مرد و ۵۳٫۳ درصد زن هستند.
نمودار شماره۴-۲-۱-۱- توزیع پاسخگویان بر حسب جنسیت
پاسخگویانی که به این سوال هاجواب داده‌اند، ۶۶٫۰ درصد متأهل، ۳۳٫۵ درصد مجرد و ۰٫۵ درصد همسر فوت کرده یا مطلقه هستند.
از نظر ترکیب سنی ۲۷٫۸ درصد ۱۵ تا ۲۰ سال، ۳۹٫۶ درصد از پاسخگویان ۲۱ تا ۲۵ سال، ۲۱٫۵ درصد ۲۶ تا ۳۰ سال، ۸٫۹ درصد ۳۱ تا ۳۵ سال و ۲٫۱ درصد ۳۶ تا ۴۵ سال سن دارند.
یافته‌های تحقیق بیانگر آن است که از کل نمونه تحقیق ۰٫۵ درصد بی‌سواد، ۰٫۵ درصد تحصیلات ابتدایی، ۱۲٫۸ درصد تحصیلات دبیرستان و دیپلم دارند. و همچنین ۱۷٫۷ درصد در مقطع فوق‌دیپلم، ۵۱٫۰ درصد در مقطع کارشناسی، ۱۳٫۸ درصد در مقطع کارشناسی ارشد، ۰٫۵ درصد تحصیلات دکترا و همچنین ۱۲ نفر (۳٫۱ درصد) از پاسخگویان دارای تحصیلات حوزوی بوده‌اند.
با دسته‌بندی وضعیت اشتغال پاسخگویان بر حسب شاغل و غیرشاغل نتایج به دست آمده نشان دهنده آن است که ۲۸٫۶ درصد شاغل هستند. همچنین بر حسب وضعیت غیر شاغل، ۵۵٫۰ درصد مشغول به تحصیل، ۶٫۴ درصد از افراد خانه‌دار، ۹٫۰ درصد سرباز و ۰٫۸ درصد بازنشسته می‌باشند.
تحلیل فرضیات تحقیق
فرضیه‌های این تحقیق همگی علی است و با توجه به آنکه جهت بررسی جنبه‌های مختلف متغیرهای محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن، زندگی فردی جوانان، مسائل روز جوانان، محتوای آثار برگزیده رادیو قرآن، نقش و کارکرد ارتباطات انسانی برنامه‌های رادیو قرآن و ارتباطات مدیریت رسانه‌ای و اثر بخش رفتار میان فردی از گویه‌هایی در سطح ترتیبی بهره بردیم، بنابراین با در نظر گرفتن یک دستی این متغیرها، آنها را جمع کرده و در سطح فاصله‌ای سنجیده‌ایم:
جدول شماره ۴-۳-۱رابطه آماری بیان محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن و زندگی فردی جوانان
| متغیر مستقل
متغیر وابسته |
محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن | |
| ) rهمبستگی پیرسون) | سطح معناداری | |
| زندگی فردی جوانان | ۷۹۹/۰ | ۰۰۰/۰ |
با توجه به نتایج ضریب همبستگی پیرسون در فاصله اطمینان ۹۹ درصد، سطح معناداری (۰۰۰/۰Sig=) می‌شود یعنی با اطلاعات موجود H0 رد و H1 (فرض محقق) تأیید می‌گردد به بیان دیگر در این تحقیق بین دو متغیر میزان محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن و زندگی فردی جوانان رابطه معنی‌داری وجود دارد. با توجه به قدر مطلق ضریب همبستگی (۷۹۹/۰r=)، شدت این رابطه در حد قوی بوده و جهت این رابطه مستقیم است یعنی هرچقدر محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن جذاب باشد در زندگی فردی جوانان شهر تهران تأثیر بیشتری بر جای میگذارد.
جدول شماره۴-۳-۲ رابطه آماری بین مسائل روز جوانان و محتوای آثار برگزیده رادیو قرآن
| متغیر مستقل
متغیر وابسته |
مسائل روز جوانان | |
| ) rهمبستگی پیرسون) | سطح معناداری | |
| محتوای آثار برگزیده رادیو قرآن | ۷۲۱/۰ | ۰۰۰/۰ |
با توجه به نتایج ضریب همبستگی پیرسون در فاصله اطمینان ۹۹ درصد، سطح معناداری (۰۰۰/۰Sig=) می‌شود یعنی با اطلاعات موجود H0 رد و H1 (فرض محقق) تأیید می‌گردد به بیان دیگر در این تحقیق بین دو متغیر بین مسائل روز جوانان و محتوای آثار برگزیده رادیو قرآن رابطه معنی‌داری وجود دارد. با توجه به قدر مطلق ضریب همبستگی (۷۲۱/۰r=)، شدت این رابطه در حد قوی بوده و جهت این رابطه مستقیم است.
جدول شماره ۴-۳-۳ رابطه آماری بیان محتوای ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن و زندگی فردی جوانان
| متغیر مستقل
متغیر وابسته |
نقش و کارکرد ارتباطات انسانی برنامه‌های رادیو قرآن | |
| ) rهمبستگی پیرسون) | سطح معناداری | |
| ارتباطات مدیریت رسانه‌ای | ۷۲۵/۰ | ۰۰۰/۰ |
با توجه به نتایج ضریب همبستگی پیرسون در فاصله اطمینان ۹۹ درصد، سطح معناداری (۰۰۰/۰Sig=) می‌شود یعنی با اطلاعات موجود H0 رد و H1 (فرض محقق) تأیید می‌گردد به بیان دیگر در این تحقیق بین دو متغیر نقش و کارکرد ارتباطات انسانی برنامه‌های رادیو قرآن و ارتباطات مدیریت رسانه‌ای رابطه معنی‌داری وجود دارد. با توجه به قدر مطلق ضریب همبستگی (۷۲۵/۰r=)، شدت این رابطه در حد قوی بوده و جهت این رابطه مستقیم است یعنی رادیو قرآن به هر مقدار که از ارتباطات انسانی در برنامههایش بیشتر استفاده کند، الگوهای ارتباطی مدیریت رسانه‌ای موفقتری خواهد داشت.
جدول شماره ۴-۳-۴ رابطه آماری ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن و اثر بخش رفتار میان فردی
| متغیر مستقل
متغیر وابسته |
ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن | |
| ) rهمبستگی پیرسون) | سطح معناداری | |
| اثر بخش رفتار میان فردی | ۷۷۷/۰ | ۰۰۰/۰ |
با توجه به نتایج ضریب همبستگی پیرسون در فاصله اطمینان ۹۹ درصد، سطح معناداری (۰۰۰/۰Sig=) می‌شود یعنی با اطلاعات موجود H0 رد و H1 (فرض محقق) تأیید می‌گردد به بیان دیگر در این تحقیق بین دو متغیر ارتباطات دینی برنامه‌های رادیو قرآن و اثر بخش رفتار میان فردی رابطه معنی‌داری وجود دارد. با توجه به قدر مطلق ضریب همبستگی (۷۷۷/۰r=)، شدت این رابطه در حد قوی بوده و جهت این رابطه مستقیم است یعنی هر چقدر محتوای ارتباطات دینی رادیو قرآن به زندگی افراد نزدیکتر باشد اثربخشی آن نیز بیشتر می شود.
نتیجه گیری
در آخر جمعبندی نتایج حاصل از پژوهش بصورت فشردهی طرح و بر مبنای نتایج حاصله، پیشنهاداتی در جهت بهبود ارتباطات دینی و تاثیران بر ارتباطات انسانی، در راستای افزایش ساخت برنامه‌های مفید برای نسل جوان توسط مدیران شبکه رادیو قران ارایه گردید.
با توجه به آزمون های آماری انجام شده و نتایج حاصل از گردآوری اطلاعات، از پژوهش فوق جوانان شهر تهران، که شامل، (طلاب، دانشجویان، دانش آموزان دبیرستان …..) مد نظر قرار گرفته بودند، از لحاظ میزان تعدد رسانه‌های موجود دینی،۲/۲۰درصد در حد خیلی کم و کم،۲/۲۵درصد تا حدودی، و۳/۵۱ درصد خیلی زیاد و زیاد، اعتقاد دارند که رادیو قرآن به عنوان یک رسانه مستقل دینی با توجه به محتوای برنامههایش می‌تواند مفید باشد. در این راستا و در خصوص آشنایی با مفاهیم دینی و انسانی رادیو قرآن،۴/۲۵درصد در حد خیلی کم و کم،۰/۳۷ درصد تا حدودی، و ۵/۳۷درصد در حد خیلی زیاد و زیاد بر این باورند که ارتباطات دینی و انسانی در رادیو قرآن مؤثر و رضایت بخش بوده است. هم چنین ۲/۲۸درصد در حد خیلی کم و کم ،۴/۳۴ درصد تا حدودی، و۳/۲۷درصد در حد خیلی زیاد و زیاد، بر این باورند که نقش جهان بینی فلسفی در برنامه‌های این رسانهی دینی، قادر است به شکل و محتوای برنامه‌ها در تأثیرگذاری بر نحوه نگرش جوانان مؤثر باشد. در خصوص اهمیت به مسائل روز جوانان،۸/۲۴ درصد خیلی کم و کم، ۵/۳۴ درصد تا حدودی و ۰/۴۰درصد در حد خیلی زیاد و زیاد آن را ارزیابی نمودهاند.در رابطه با تأثیر الگوهای ارتباطی مدیریت رسانه‌ای ،۳/۲۱ درصد پاسخگویان در حد خیلی کم و کم ،۵/۳۶ درصد تا حدودی و ۱/۴۱ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد با این نظر موافق بودند. همچنین در خصوص آگاهی مسئولین و مدیران رادیو قرآن از میزان علاقه و رضایت مخاطب جوان، ۸/۳۹ درصد در حد خیلی کم و کم ،۶/۳۲ درصد تا حدودی و ۶/۲۷ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد آن را ارزیابی کردهاند. در رابطه با اثر بخشی و رابطه میان فردی ۴/۲۳ درصد در حد خیلی کم و کم، ۲/۳۵ درصد تا حدودی و ۴/۴۲ درصد در حد خیلی زیاد و زیاد آن را ارزیابی نمودهاند. هم چنین مؤلفههای تجرد و تأهل ،شاغل و غیر شاغل، تحصیلات عالی،… می‌تواند عامل مؤثری در افزایش میزان توجه جوانان به این رسانه دینی و مذهبی باشد. به نظر میرسد با گذشت سه دهه از آغاز به کار شبکه رادیو قرآن نتایج نشان می‌دهد وضعیت برنامه‌های این رسانه پررنگ بوده و نسل جوان توجه خوبی به این برنامه‌ها نشان داده است. برای توسعه و گسترش وضعیت بهتر در آینده تغییر برنامه‌های آموزشی رادیو قرآن، استفاده از مجریان مجرب، تغییر ساعات برنامه‌ها، اجرای برنامه‌های آموزشی و اطلاع رسانی، در دانشگاهها و مدارس، حمایت از مؤسسات و دارالقرآنها در سطح شهر به صورت علمی و کاربردیتر، و توجه به خواسته‌های جوانان، تشویق و ترغیب بیشتر آنان جهت آشنایی با مسائل قرآنی در راستای تقویت و گسترش ارزشها و باورهای دینی در میان نسل تأثیر گذار باید صورت پذیرد.. تهیه و تدوین برنامه‌های فرهنگی در دانشگاهها و موسسات قرانی برای جوانانی که وارد عرصه جدیدی از زندگی در جامعه میشوند تا هر چه بیشتر با کلام وحی آشنا شوند.
حضور مسؤلین و کارکنان برنامهساز شبکهی رادیو قرآن در بین مخاطبان و مردم خصوصا نسل جوان که بیشترین تأثیر را در پیشرفت آینده کشور دارند تا بتوانند برنامه‌های مفید و سازندهای را برای ارتقاء کمی و کیفی برنامه‌های خود ارایه دهند.
استفاده از مجریان، برنامهسازان، و کارشناسان خبره در برنامه‌های زنده، که از نیازها و خواسته‌های جوانان در تمام ردههای سنی آگاهی داشته باشند.
ساعت پخش برنامه‌ها باید متناسب با حضور فعال جوانان به همراه اعضای خانوادههایشان در زمان پخش برنامه‌ها باشد، در ضمن زمان این برنامه‌ها باید با دیگر برنامه‌های مخاطب پسند صدا و سیما همزمان نباشد، که آنها بتوانند به برنامه‌های مورد نظر توجه کنند …
منابع ومأخذ:
استیفن، لیتل جان (۱۳۸۴)، نظریه‌های ارتباطات، ترجمه مرتضی نوربخش و سیداکبر میرحسینی، تهران: جنگل، چاپ اول، ص۷۶۳٫
اسولیوان تام و همکاران (۱۳۸۵)، مفاهیم کلیدی ارتباطات، ترجه میرحسن ریش‌زاده، تهران: فصل‌نو، چاپ اول، ص۴۱۳٫
افتخاری، اصغر؛ کمالی، علی اکبر (۱۳۷۷)، رویکرد دینی در تهاجم فرهنگی، تهران، سازمان مدارک فرهنگی انقلاب اسلامی،
انصاریان، حسین (۱۳۷۹)، نظام خانواده در اسلام، قم: انتشارات ام ابیها، چاپ سیزدهم.
آشنا، حسام الدین ( ۱۳۸۲ )، میزگرد مبانی رسانه دینی، فصلنامه پژوهش و سنجش، شماره ۳۵، صص ۵۶-۴۲٫
باربرو، جیزس. مارتین (۱۳۸۲)، رسانه‌های گروهی به مثابه جایگاه مقدس سازی دوباره فرهنگ معاصر، در مجموعه: باز اندیشی درباره رسانه، دین و فرهنگ، ترجمه: مسعود آریایی نیا، تهران: مرکز تحقیقات مطالعات و سنجش برنامهای صدا و سیما،.
باهنر، ناصر (۱۳۸۱)، بررسی امکان آموزش دین از طریق وسایل ارتباط جمعی نوین: مورد تلویزیون جمهوری اسلامی ایران، رساله دکترا، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
طیب سید عبد الحسین (۱۳۷۸)، أطیب البیان فی تفسیر القرآن، قرن: پانزدهم، تهران: انتشارات اسلام.
قرائتى محسن (۱۳۸۳)، تفسیر نور قرن، چاپ پانزدهم، تهران، مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، سال چاپ: نوبت چاپ: یازدهم.
منابع لاتین
Aron, Raymond, (2003). War and Peace: A Theory of International Relations, New Brunswick: Transaction Publishers.
Adorno, T.W. et al., (1953). Studies in the Authoritarian Personality. New York: Norton.
Bohman, J., (1991). New Philosophy of Social Science: Problems of Indeterminacy, Cambridge: MIT Press.
[۳] – James C.Maxdel
[۴] – Marcconi
[۵] paralanguage
[۶]– chronemics
[۷]– Hoover
[۸] – Reliability
[۹] – Descriptive
[۱۰] – Inferential
نویسندگان: دکتر غلامرضا آذری و کریم روشنی زاد
تاریخ مقاله: فروردین ۱۳۹۳