چکیده
در یک سال گذشته، موضوع تهدیدات شبکه های ماهواره ای برای کشورمان به ویژه تأثیرات این شبکه ها بر مخاطبان در فضاهای اجتماعی و سیاسی، جدی تر از گذشته در محافل گوناگون علمی، سیاسی، امنیتی و حتی حقوقی و قضایی مطرح شده است.
شبکههای ماهوارهای با امکان دسترسی به اطلاعات، تصاویر، فیلمها و اتاقهای گفتوگو شرایط و تهدیدهای تازهای را برای ما به ارمغان آورده اند. آنچه که به این نوشتار مرتبط است بررسی وظایف تلویزیون در زمینه شفافسازی افکار عمومی و آگاهسازی اقشار مختلف از خطرات این نوع شبکهها وبازنگری در تولیدات رسانه ای و استفاده از ظرفیت های پژوهشی است چرا که در چند سال گذشته به علت عدم اطلاعرسانی در برخی از بخشها به ویژه ماهواره و مسائل پیرامون آن شاهد مشکلات مختلفی در بدنه جامعه هستیم.صدا و سیما به ویژه تلویزیون میتواند بهترین و مؤثرترین نقشها را در رابطه با کاهش آسیبهای ناشی از شبکههای ماهوارهای داشته باشد. سکوت کامل خبری و عدم اطلاعرسانی میتواند ضربات جبرانناپذیری بر پیکره جامعه وارد کند.لازم است مدیران وبرنامه سازان سیما با برنامهریزی بهتر در زمینه استفاده از دستگاه ماهواره در جامعه و خانوادهها با حفظ هوشیاری و آشنایی با فرصتها و تهدیدات این وسیله ارتباطی بهترین روشها را برای برخورد با این نوع از آسیب اجتماعی به کار گیرند. در این پژوهش ضمن بررسی فرصت ها وتهدیدهای ماهواره به بررسی راهکارهای رسانه ای مقابله با تهدیدات ماهواره می پردازیم.
مقدمه
از میان ابزارهایی که فرهنگ ها و تمدن ها را به چالش های جدی کشانده، ماهواره است که با هدف تهاجم فرهنگی غرب به دیگر کشورها در عرصه رسانه ها، جایی برای خود باز کرده است. ماهواره از جمله پدیده هایی است که وقتی به صحنه اجتماعی و سیاسی کشورمان پا گذاشت، عده ای را به طرفداران و عده ای دیگر را به مخالفان افراطی خود تبدیل کرد.
با گذشت تقریبا دو دهه از مطرح شدن شبکه های ماهواره ای در ایران، بحث مقابله با این شبکه ها از طریق جلوگیری و جمع آوری آنتن های ماهواره همچنان به صورت لاینحل باقی مانده است. ضرورت تجهیز و استفاده از تکنولوژی ماهواره ای در راستای همسویی با ارتباطات نوین جهانی از یک سو و مقابله با این شبکه ها به عنوان راهکاری برای جلوگیری از بروز پیامدها و تهدیدهای فرهنگی و سیاسی این پدیده از سوی دیگر و سرانجام بلاتکلیفی و ابهام در روش اجرای قوانین و مصوبات قانونگذاری و عملکرد مسوولان اجرایی، این سؤال را مطرح می سازد که تهدیدها و فرصت های استفاده از شبکه های ماهواره ای در ایران کدامند؟و وظایف رسانه های جمعی بخصوص رسانه ملی در این رابطه چیست؟
برای مقابله با فضای ایجاد شده از سوی شبکه های ماهواره ای سه گزینه پیش روی تصمیم گیرندگان قرار دارد؛ نخست آنکه نسبت به جنگ روانی ایجاد شده توسط این شبکه ها علیه ملت ما بی تفاوت باشند و اجازه دهند که مباحث در فضای موجود مطرح شوند.
دوم آنکه از طریق محدود کردن فضای رسانه ای در کشور- با شیوه هایی چون جلوگیری از تولید و توزیع و یا جمع آوری آنتن های ماهواره – با روند جاری به وجود آمده به تقابل برخیزند و سوم آنکه با تدوین یک استراتژی رسانه ای در فضای مناسب به مباحث مطرح شده بپردازند. درچنین وضعیتی باید ضمن بدست آوردن بعضی تونائی ها که لازمه حضور رسانه ای موفق هستند، برای رویارویی عاقلانه و هوشمندانه با امواج و پیام های رسانه ای بیگانه برنامه ریزی مناسب داشت. متولی این امر در درجه اول صدا و سیمای جمهوری اسلامی وبویژه سیما است.بررسی راهکار های گذار از سیستم کنونی به سیستمی کارآمد در این مقاله نمی گنجد و نیاز به تحلیل وسیع و جامع و مبتنی بر تحقیق اصولی در زمینه جامعه شناسی است، که جز با حمایت سازمان های فرهنگی مرتبط و ایجاد روحیه انتقاد پذیری در مسئول بالاخص مسئولین صدا و سیما قابل اجرا نیست.
لیکن در این نوشتار به شیوه اسنادی تلاش می نماییم در بخش اول: به بررسی ابعاد مفهومی،کارکردی وگستره عملکرد شبکه های ماهواره ای بپردازیم ، در بخش دوم : ماهواره بعنوان یک فرصت مورد بررسی قرار می گیرد ، در بخش سوم:به تحلیل ابعاد تخریبی وآسیب های ماهواره می پردازیم . در قسمت پایانی راهکارهای پیشنهادی برای رسانه ملی در جهت مقابله با تهدیدها تبیین می شود .
بررسی وضعیت استفاده از ماهواره در ایران ونگرش مخاطبان
در این قسمت تلاش می نماییم با توجه به اطلاعات وآمار مستند نگاهی اجمالی به حجم پوشش شبکه های ماهواره ای بر فضای ایران داشته باشیم و حجم و روند استفاده از ماهواره را توسط مخاطبان ایرانی بررسی نماییم. و در نهایت نگرش مخاطبان ایرانی نسبت به ماهواره را بررسی نماییم.
۱-حجم و روند استفاده از ماهواره توسط مخاطبان ایرانی
۴/۵ میلیون گیرنده ماهواره ای غیر مجاز در کشور فعال است و از ۱۷ هزار و ۶۶۶ شبکه ماهواره ای جهانی، نزدیک به سه هزار شبکه در داخل کشور قابل دریافت است. از این تعداد ۳۸۰ شبکه به موسیقی، ۷۴ شبکه به تبلیغات مد لباس و لوازم آرایش، ۲۷۳ شبکه به تبلیغ ادیان ساختگی و ۲۳۵ شبکه به برنامه های مبتذل اختصاص یافته اند.( آرین منش ، ۱۳۸۷)
یک نظرسنجی انجام شده در سال ۱۳۷۳ در شهر تهران نشان داد که از نظر پاسخگویان مهمترین علت گرایش به استفاده از ماهواره ضعف امکانات تفریحی و سرگرمی در جامعه و به خصوص ناتوانی برنامه های صدا و سیما در براوردن نیازهای اقشار مختلف(از نظر برنامه های تفریحی و خبری) بوده است.
نظر سنجی دیگری در همین سال نشان داد که ۳۵ درصد باسخگویان عدم رضایت از برنامه های رسانه ملی را عامل گرایش مردم به ماهواره دانسته بودند.(واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما دی ماه ۱۳۷۳ ، نظرسنجی درباره ماهواره)
یک نظر سنجی دیگر در سال ۱۳۷۶ نشان داد که نگرش مردم( به ویژه مردان) نسبت به استفاده از ماهواره در حد متوسط بوده است در حالیکه بیشتر مردم نسبت به برخی خطرات ماهواره اگاهی دارند و استفاده از ماهواره در سطح جامعه و بویژه توسط نوجوانان و جوانان را موجب بداموزی و مخاطرات فرهنگی دیگر می دانند.( واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا وسیما۱۳۷۶ ، بررسی نگرش مردم نسبت به استفاده از ماهواره)طبق آمار، در سال ۱۳۷۷ از جمعیت ۶۷ میلیونی کشور، حدود ۳۵ درصد نوجوانان از تلویزیون ماهواره ای استفاده می کردند و روزانه بین ۲ تا ۳ ساعت برنامه های این تلویزیون را تماشا می کردند. بالاترین میزان بهره مندی، روزانه ۵/۴ ساعت و پایین ترین آن روزانه ۱ ساعت برآورد شده است. و ۷۳ درصد از جوانان مراکز استان ها به راحتی به ماهواره دسترسی دارند، جوانان تهرانی در استفاده از ماهواره رتبه نخست را دارند و پس از آن، جوانان شهرها و روستاهای چهار محال و بختیاری و آذربایجان، رتبه های بعدی راکسب کرده اند و قم، خوزستان، سیستان و بلوچستان، یزد، خراسان و اردبیل در رتبه های بعدی کاربران ماهواره قرار می گیرند.( صابری ، ۱۳۷۷، ص ۶۳ ) میزان تماشای برنامههای شبکههای ماهوارهای در بین پاسخگویان طی آخرین نظر سنجی ها موید این مطلب است که ۵/۲۲درصد پاسخگویان -در نمونه آماری ۷۹۵ که از بین جوانان ونوجوانان ۱۲تا ۲۴ سال تهران- انجام شده است در حد «زیاد یا خیلیزیاد» وقت آزاد خود را در تابستان ۱۳۹۱ به تماشای برنامههای شبکههای ماهوارهای گذراندهاند. ۷/۲۵درصد در حد «کم یا خیلیکم» وقت آزاد خود را با این فعالیت میگذراندند و ۸/۵۱درصد نیز گفتهاند «اصلاً» چنین فعالیتی نداشتهاند (نمودار ۳۷).( غفوری، ۱۳۹۰، ص ۶۹)
نمودار ۳۷- میزان استفاده از ماهواره برای گذران اوقاتفراغت در بین پاسخگویان (درصد)(برگرفته از پژوهش: واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا وسیما ،چگونگی گذراندن اوقات فراغت بین نوجوانان و جوانان تهرانی(۱۲الی۲۴ سال) در تابستان ۱۳۹۰، غفوری،ص ۶۹)
میزان تماشای برنامههای ماهواره به تفکیک مشخصات فردی
بین اظهارات پاسخگویان در مورد اینکه تا چه حد در تابستان وقت آزاد خود را به تماشای برنامههای شبکههای ماهوارهای گذراندهاند و متغیر سن[۳] پاسخگویان رابطه آماری معنیدار
وجود دارد. درصد کسانی که در حد زیاد یا خیلیزیاد برنامههای ماهواره را در تابستان
تماشا میکردند با افزایش سن بیشتر میشود و از ۴/۱۶درصد در بین افراد ۱۲ تا ۱۵ سال به ۷/۳۰درصد در بین افراد ۲۴-۲۰ سال میرسد.بین اظهارات پاسخگویان و متغیرهای جنس[۴]، تحصیلات[۵] و نوع فعالیت[۶] رابطه آماری معنیدار دیده نشد.(همان،۷۰)
جدول ۳۶- توزیع پاسخگویان بر حسب اینکه تا چه حد در تابستان وقت آزاد خود را به تماشای برنامههای شبکههای ماهوارهای گذراندهاند به تفکیک سن (درصد) (برگرفته از پژوهش: واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا وسیما ،چگونگی گذراندن اوقات فراغت بین نوجوانان و جوانان تهرانی(۱۲الی۲۴ سال) در تابستان ۱۳۹۰، غفوری،ص ۷۰)
متغیر
میزانتماشا |
سن | |||
۱۵-۱۲ | ۱۹-۱۶ | ۲۴-۲۰ | ||
اصلاً | ۶/۵۸ | ۸/۴۸ | ۵/۴۴ | |
خیلیکم | ۳/۶ | ۶/۹ | ۶/۷ | |
کم | ۷/۱۸ | ۶/۱۷ | ۲/۱۷ | |
زیاد | ۱/۱۳ | ۶/۱۹ | ۲۳ | |
خیلیزیاد | ۳/۳ | ۴/۴ | ۷/۷ | |
جمع | درصد | ۱۰۰ | ۱۰۰ | ۱۰۰ |
فراوانی | ۳۳۶ | ۲۵۰ | ۲۰۹ |
پربینندهترین برنامههای ماهواره دربین بینندگان این شبکهها
پربینندهترین برنامههای ماهوارهای در بین کسانی که در حد «زیاد یا خیلیزیاد» ماهواره تماشا میکـردند (۵/۲۲ درصد کل پاسخگویان) به ترتیب عبارتند از: «فیلمسینمایی و سریال» (۳/۷۴درصد)، «موسیقی، ترانه و شو» (۲/۶۴درصد)، «ورزش» (۱/۱۰درصد) و «کارتون و برنامه کودک» (۵/۹درصد). سایر نتایج در نمودار ۳۸ آمده است.
نمودار ۳۸- نوع برنامههای تماشا شده برای گذران اوقات فراغت در بین بینندگان ماهواره (درصد)[۷]( (برگرفته از پژوهش: واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا وسیما ،چگونگی گذراندن اوقات فراغت بین نوجوانان و جوانان تهرانی(۱۲الی۲۴ سال) در تابستان ۱۳۹۰، غفوری،ص ۷۰)
پربینندهترین شبکههای ماهواره دربین بینندگان این شبکهها
پربینندهترین شبکههای ماهواره در بین کسانی که در حد «زیاد یا خیلیزیاد» ماهواره تماشا میکردند (۵/۲۲درصد کل پاسخگویان) به ترتیب عبارتند از: «PMC» (۶۲درصد)، «Manoto» (۵/۱۸درصد)، «Gemtv» (۷/۱۱درصد)، «فارسی وان» (۲/۱۱درصد) و «تیوی پرشین» (۷/۶درصد). سایر نتایج در جدول ۳۷ آمده است.(همان،ص۷۰)
جدول ۳۷- شبکههای تماشا شده برای گذران اوقات فراغت در بین بینندگان ماهواره (درصد)[۸]( (برگرفته از پژوهش: واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا وسیما ،چگونگی گذراندن اوقات فراغت بین نوجوانان و جوانان تهرانی(۱۲الی۲۴ سال) در تابستان ۱۳۹۰، غفوری،ص ۷۰)
شبکهها | فراوانی | درصد |
pmc | ۱۱۱ | ۶۲ |
Manoto | ۳۳ | ۵/۱۸ |
Gemtv | ۲۱ | ۷/۱۱ |
فارسی وان | ۲۰ | ۲/۱۱ |
تیوی پرشین | ۱۲ | ۷/۶ |
امبیسی فارسی | ۹ | ۵ |
ایران موزیک | ۸ | ۵/۴ |
BBC فارسی | ۳ | ۷/۱ |
سایر | ۳ | ۷/۱ |
بیپاسخ | ۱۹ | ۶/۱۰ |
با توجه به آمار واطلاعات فوق مسئله بسیار مهم در رابطه با ماهواره مربوط به عملکرد صدا سیما است که به نظر میرسد نواقص بسیاری در این بخش وجود داشته و همین امر موجب ایجاد نوعی احساس بی رقبتی نسبت به ان شده است و از طرف دیگر انگار نگاه مردم نسبت به رسانه ملی کمرنگ شده و رغبتی برای تماشای برنامههای آن ندارند.تنوع طلبی خصلت ذاتی انسانهاست و تکنولوژی ماهواره با امکان پخش برنامههای متنوع از صدها شبکه تلویزیونی به طور همزمان، این حس را به راحتی در مخاطبین ارضا میکند. این قابلیت آنچنان مهم است که امکان رقابت با آن عملا بسیار مشکل به نظر میرسد. یک مخاطب به راحتی و تنها با داشتن یک رسیور ارزان، میتواند صدها شبکه را با کیفیت بسیار بالا دریافت کند، حال آنکه اینچنین امکانی برای مخاطبانی که می خواهند تنها از برنامههای رسانه ملی استفاده کنند، وجود ندارد. ( تابناک .مقاله علل علاقه مردم به ماهواره.مرداد ۱۳۹۰)
۲-بررسی نگرش مخاطبان ماهواره ای ایرانی
طی تحقیقی در سطح ملی در کشورمان ایران در سال ۱۳۷۸ توسط مرکز ملی مطالعات و سنجش افکار عمومی تحت عنوان «نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره ماهواره» در سطح مناطق بیست و دو گانه شهر تهران انجام شد که در مجموع یک هزار و ۱۴۳ نفر شامل ۵۶۹ مرد و ۵۷۴ زن به پرسشهای محققان پاسخ دادند.
از پاسخگویان پرسیده شد: «در مقایسه با دو سال گذشته، گرایش مردم به ماهواره چه تغییری کرده است؟»
از جمع ۱۰۷۷ نفری که به این پرسش در پاسخنامه، پاسخ دادهاند(۳۶ نفر پاسخ ندادهاند) ۱۵۵ نفر (۴/۱۴ درصد) معتقدند این گرایش خیلی بیشتر شده است. ۴۷۹ نفر (۵/۴۴ درصد) معتقدند بیشتر شده است، یادآوری میشود (۷/۲۷ درصد) معتقدند گرایش فرقی نکرده است، ۱۲۷ نفر(۸/۱۱ درصد) پاسخ دادهاند که کمتر شده است و ۱۸ نفر (۷/۱ درصد) معتقدند گرایش به ماهواره در دو سال اخیر (از سال ۱۳۷۶ تا ۱۳۷۸ شمسی) در تهران، خیلی کمتر است.
نگرش پاسخگویان درباره آثار و پیامدهای ماهواره، ۷۸ درصد آنان معتقدند رواج ماهواره به شمار بینندگان تلویزیون داخلی لطمه بسیاری میزند و فقط ۸ درصد معتقدند که لطمه چندانی ندارد. ۴۸ درصد پاسخگویان معتقدند ماهواره بر مصرف کالاهای فرهنگی داخلی لطمه فراوانی میزند و ۲۶ درصد پاسخگویان معتقدند تا حدی لطمه میزند. (مرکز ملی مطالعات و سنجش افکار عمومی، ۱۳۷۸، صص ۴۴ تا ۶۵)
دلایل نگرش منفی به شبکه های ماهواره ای نزد پاسخگویان چنین است:
- انحراف اخلاقی (۵/۳۸ درصد)
- انحراف جوانان (۱/۳۰ درصد)
- ناسازگای با فرهنگ (۱۷ درصد)
- رواج مدهای گوناگون (۷/۶ درصد)
- تزلزل خانواده (۳ درصد)
- اتلاف وقت (۷/۲ درصد)
- مغایرت با ارزشهای دینی (۲ درصد)
همچنین دلایل مثبت بودن نگرش به بعضی از شبکه های ماهواره ای در نزد پاسخگویان به این شرح است:
- افزایش توانمندی، علمی، فناوری و یادگیری زبان (۴۳ درصد)
- افزایش اطلاعات عمومی و آگاهی (۲۴ درصد)
- ایجاد فرصتهای سرگرمی (۱۵ درصد)
- آشنایی با فرصتهای دیگر(۱۴ درصد)
- استفاده از برنامههای ورزشی (۴ درصد)
پاسخگویان برای پیشگیری از اثرات سوء ماهواره پنج راهحل پیشنهاد دادهاند:
- فراهمسازی امکانات گذران اوقات فراغت برای جوانان (۷/۵۲ درصد)
- جمعاوری آنتنهای ماهواره (۵/۲۹ درصد)
- ساخت فیلم و سریالهای جذاب تلویزیونی (۷/۳۹ درصد)
- آموزش مردم برای استفاده درست از ماهواره (۸/۳۴ درصد)
- نظارت خانوادهها بر گذران اوقات فراغت جوانان (۶/۳۲ درصد)(همان)
فرصت های ماهواره
هرتحول تکنولوژیک و هر نوآوری صنعتی به سان سکهای است که دو رو دارد. هر جنبه مثبت و هر فایده و امتیاز یک مقوله صنعتی، جنبهای منفی و زیانبار و خسارتی در طرف مقابل خود دارد. گاه ممکن است جنبه منفی و خسارت آن از کارآئی و بهرهرسانی آن بیشتر باشد. گاه ممکن است بهره و اثرات مثبت آن در حدی باشد که پرداخت هر بهایی را برای آن موجه سازد.در این قسمت به بررسی کارکردهای مثبت تکنولوژی ماهواره ای می پردازیم.
۱-پاسخ گویی به نیازهای علمی
یکی از کارکردهای مثبت و شناخته شده ماهوارهها انقلابی است که در حوزه ارتباطات و دانش بشری پدید آورد و البته به نوبه خود مباحث حقوقی نوینی را مطرح ساخت. اولین ماهوارهها با مقاصد عمدتاً نظامی به فضا پرتاب شدند، اما زمان چندانی نگذشت که همین ابزار برای بهرهبرداریهای ارتباطاتی نیز مورد استفاده قرار گرفتند.( اسماعیلی،۱۳۸۱،ص۲۶۶)
۲-گستره وسیع پوشش وحجم اطلاعات
ماهواره ها فضای اطلاعاتی را گسترش می دهند ماهواره، یکی از رسانه های قدرتمند ارتباط جمعی به شمار می آید . این ابزار، به دلیل ویژگی های منحصر به فرد خود، قادر است پیام های تصویری را به دورترین نقاط منتقل کند و تعداد بی شماری از افراد را در سراسر دنیا مورد خطاب قرار دهد. همچنان که ماهواره می تواند در هشیار کردن، اطلاع رسانی و درحوزه پژوهش، سیاست و … نقش مهمی داشته باشد(افتخاری، ۱۳۸۱، ص ۱۳۱)
۳- پایداری
ارتباطات ماهواره ای بر خلاف ارتباطات زمینی که معمولاً با گذر از چندین شبکه در طول مسیر به مقصد می رسند ، به طور مستقیم و بدون هیچگونه واسط به محل و شبکه مورد نظر متصل می شوند. پایداری این نوع ارتباطات ۹/۹۹% می باشد(همان، صص۱۲۸-۱۲۹ )
۴-قابل گسترش
از این رو با سیاستگذاری مناسب می توان بهره ای مناسب برای طرح خود در سطح جهانی یافت.در شبکه های ماهواره ای به راحتی و به سرعت می توان پهنای باند را افزایش داد و به این صورت نیازهای جدید به بستر ارتباطی را فراهم می کند. ( نوروزی،۱۳۹۰،ماهواره چرا؟ )
۵-قابل انعطاف
شبکه های ماهواره ای را می توان به راحتی با شبکه های زمینی پیوند داد. این بدان معنی است که ماهواره می تواند در کنار شبکه های Fiber ، Wireless ، WiMax ، XDSL ، Microwave ، … قرار گیرد و به عنوان پشتیبان و یا پوشش دهنده نقاط خاص و یا نیازهای موقت به راحتی عمل کند. ( همان )
۶-سرعت بکارگیری بالا
ایستگاه های ارسال و دریافت ماهواره به سرعت و بدون نیاز به به بستر ارتباطی راه اندازی می شوند. این مزیت ماهواره را به مناسب ترین راه حل برای راه اندازی ارتباطات سریع در زمان های حساس مانند بلایای طبیعی ، گزارش های تلویزیونی ، همایش ها و … تبدیل کرده است. ( همان )
تهدیدهای ماهواره
تهدید های ماهواره را می توان در چند حوزه سیاسی، فرهنگی-اخلاقی واعتقادی واقتصادی،ترویج خشونت وفساد مورد بررسی قرار داد واین تهدیدات در مورد نسل جوان عمیق تر وشدید تر می باشد:
۱-دینی و اعتقادی
شبکه های ماهواره ای را میتوان بر حسب گرایش دینی آنها به ۷ گروه تقسیم کرد: ۱٫ مسیحیت پروتستان تبشیری۲٫ مسیحیت کاتولیک۳٫ مسیحیت ارتودکس (کلیسای شرق مسیحی) ۴٫ اسلام شیعی۵٫ اسلام سلفی۶٫ یهودیت ۷٫ ادیان نوپدید.( شاکر نژاد، ۱۳۸۹،ص۴)
بیشتر شبکه های فارسی زبان ماهواره ای، در یک تقسیم بندی کلی به شبکه های سیاسی و غیر سیاسی تقسیم می شوند که بنا بر نتیجه بررسی ها، تمام آنها با وجود هدف ها و سلیقه های گوناگون، در هجوم به مبانی اسلامی اشتراک جدی دارند و هر کدام با برنامه ای خاص به مخالفت با اسلام برخاسته اند. این هجوم که در آغاز آرام و خاموش بود، اکنون به صورت گسترده و جدی تر و بسیار حساب شده، اصول اعتقادی ملت ها را هدف قرار داده است.در واقع سست کردن عقاید ملت ها به ویژه نسل جوان آنها، از هدف های اصلی برنامه های ماهواره به شمار می آید.
یکی از روش های دیرین دشمنان برای گسترش سلطه خویش، رواج باورهای انحرافی در برابر عقاید و ارزش های اصیل اسلام است. آنان می کوشند مذهب را که عامل بیداری و پویایی و عدالت گستری است، عامل سستی، گوشه گیری و واپس گرایی معرفی کنند و با این شگرد، عقاید جوانان را بر اساس خواسته ها و هدف های خود شکل دهند.
تأکید بر اختلاف های مذهبی و بزرگ کردن تفاوت های شیعه و سنی، رواج دادن خرافه گرایی، ایجاد شبهه های دینی، رواج دادن مذهب های دروغین، تحریف مفاهیم والایی چون انتظار، توکل، دعا، قضا و قدر، همه برای رسیدن به این هدف شوم سازمان دهی و اجرا می شود.(موحدنیا، ۱۳۸۲، ص ۶۶٫]
از آن جا که هر انسان به لحاظ اعتقادی دارای یک سری مبانی واصولی می باشد ورفتار او نیز تحت تاثیر نوع نگرش او به جهان و هستی قرار دارد پس باید از این مرزهای اعتقادی بدرستی شناخت وآن ها را به نحو احسن شناسایی کرد. مهمترین هدف دشمن در عرصه ی اعتقادات ،ارتقاء شبهات وتلقین ها ی نا درست بوده ودر زمان فعلی این شبهات با رنگ ولعاب گوناگون خود را بروز می دهند .
متاسفانه ماهواره در شمار ابزارهایی قرار گرفته که به مرزهای عقیدتی انسان ها خصوصا اسلام وبه ویژه ی مکتب تشیع حمله ور شده و قصد دارد اساس این مکتب را در هم بریزد البته نا گفته نماند اغراض سیاسی اساس این تهاجم اعتقادی را بوجود آورده است.
در نتایج حاصله از تحقیقات بدست آمده نشان می دهد، برخی از مفروضات از جمله وجود رابطه معکوس بین استفاده از برنامه های تلویزیون ماهواره ای و انجام فرائض دینی از بعد اجتماعی که به برخی از شاخص های آن می توان از جمله به نماز جمعه، نماز جماعت، مراسم اعتکاف همچنین پوشش اسلامی و رابطه با جنس مخالف اشاره کرد تایید می شود و رابطه این عامل با انجام فرائض دینی از بعد فردی که برخی از شاخص های آن، نماز، روزه، حج و همچنین مشارکت در مراسم مذهبی تایید نشده است. (شیخی مهرآبادی٬ ۱۳۸۸،ص۵۵)
در مقابل شبکه های ماهواره ای فوق تنها شبکه تخصصی دینی در رسانه ملی شبکه قرآن است . در شبکه های ماهواره ای با محتوای دینی موضوعات مختلفی مطرح می شود که عمدتا برای مخاطب فارسی زبان بخصوص اگر چندان اهل مطالعه وتحقیق هم نباشد جدید وغافل گیر کننده است. این موضوع سوای باز خوردهای مختلف وحتی مخربی که می تواند در جامعه داشته باشد به خودی خود می تواند برای مخاطب کنجکاو که میل دارد با تفکر مختلف آشنا شود واحساس می کند تمام آنچه هست از طریق رسانه های داخلی به اطلاع او نمی رسد جذاب وقابل توجه است .ناگفته نماند در این شبکه ها علاوه بر تبلیغ ادیان مختلف در حوزه اسلام ومذاهب اسلامی نیز ضمن تبلیغ اندیشه های انحرافی ؛ طرح شبهات وسوالاتی صورت می پذیرد که چون غالبا یکجانبه مطرح شده وفرصت لازم در اختیار دیگر عالمان جهت پاسخ به موضوعات مطرح شده داده نمی شودخود باعث بروز شبهات وانحرافاتی دیگردر ذهن مخاطب می شودوازاینرو جادارد مدیران شبکه ها وبرنامه سازان مختلف در حوزه معارف وعلوم دینی با آگاهی از این موضوع به فکر تولید برنامه های دینی مفید برای پاسخ به ذهن پرسشگر مخاطب خود باشند.( همان،ص۶۷)
۲-فرهنگی
هویت انسانی به فرهنگ وتمدن او بر می گردد وانسانی که دارای فرهنگ وتمدن نباشد دچار بحران هویت گشته واز او یک شخصیت کاملا وابسته ومتکی به دیگران می سازد ودائما چشمش به دیگران بوده تا خود را مو مو همانند آن ها قرار دهد واین مطلب به ویژه در مورد ملت ایران که دارای فرهنگ اصیل و اسلامی می باشد بسیار خطرناک بوده وتهدیدی بسیاری جدی به شمار می آید واز طرفی قوام جامعه به اخلاق ورعایت اخلاقیات افراد جامعه وابسته می باشد و زمانی که انسانیت ،حریم های شخصی ،خانواده و…از بین برود چنین جامعه ای از درون خالی شده وباتلنگری در هم می ریزد واین مساله در مورد جوانان ونوجوانان مهم تر است ماهواره از طریق پخش فیلم های جنسی وغیر اخلاقی که نتیجه ای جز بی بند وباری ،بی حیایی،مشوش شدن ذهن جوان و… ندارد به این مقصد پلید دست پیدا می کند.وبر همین اساس استفاده از برنامه های ماهواره از نظر مراجع حرام اعلام شده است. مهمترین و اساسی ترین معضل ماهواره می تواند عدم تطابق با فرهنگ اسلامی ما و چهار چوب اعتقادی و فرهنگیمان باشد. بسیاری از شبکه های مضر ماهواره ای با هدف های مخرب و از پیش تعیین شده ای ساماندهی شده اند و نقشه های شومی را دنبال می کنند.
واقعیت این است که ما در این کشمکش ناگزیر و با احتساب توانمندی های محدود و محذورات اخلاقی، مغبون هستیم. برای گریز از این موقعیت اجتناب ناپذیر، آیا استفاده از اهرم قانون، به تنهایی می تواند ما را از این تهاجم مصون دارد؟ شبیخون فرهنگی به فرموده رهبر انقلاب، یک واقعیت غیر قابل انکار است. نسل امروز ما با تناسب شرایط جهانی، خواست های خود را دنبال می کند. حذف این مطالبات، نه امکان پذیر و نه عقلانی است. دست آوردهای تکنولوژیک در عرصه رسانه ای، به زودی مخاطبان را از نصب دیش ها روی بام بی نیاز می کند. در این شرایط، اهرم های قانونی هم قادر به مهار این پدیده نخواهد بود.
۳-سیاسی
در برخی از برنامه های سیاسی ماهواره ها، تبلیغات وسیعی صورت می گیرد تا دولت یک کشور را فاسد یا دست نشانده جلوه دهند و قدرت دولت را در نظر ملتش و جهانیان خدشه دار کنند.(روشندل، ۱۳۷۴، ص ۱۴۹)
از آن جا که دشمنان ما با مساله ی نظامی موفق به پیشبرد اهداف خود مبنی بر تصرف وتسخیر ایران نشدند بر همین اساس از ابزارهایی مانند ماهواره،اینترنت و… کمک گرفته اند ومردم یک کشور را از طریق القا ی شبهات وحرف های غیر واقعی نسبت به نظام دلسرد کرده وانها رابه نوعی به دشمنی با نظام دعوت می کنند واین اقدام از طریق راه های مختلف و در ظاهری بسیار زیبا با اظهار کمک به مردم یک کشور صورت می پذیرد . ( همان)
بسیاری از شبکه های مضر ماهواره در کنار شبکه های مفید و تخصصی با هدف های مخرب و از پیش تعیین شده ای ساماندهی شده اند و نقشه های شومی را دنبال می کنند. مثلا گرایش های مغرضانه سیاسی به موضوعات و زیر سوال بردن نسلی که می خواهند آینده ساز یک کشور باشد. آموزه های مختلف در کنار همین فرهنگ ها به ما منتقل می شود. جوان ایرانی باید بداند آموزه های اسلامی و اعتقادی اش چیست؟ نگاه به نامحرم چه عواقب مخربی دارد؟ فیلم بد چیست، فیلم خوب چه ویژگیهایی دارد. فردی که واکسینه نشود به راحتی ویروس وارد بدنش می شود. وقتی خانواده ها مقوله تربیت را برای فرزندشان ایجاد نکنند بحران به وجود می آید و تعارض بین دو فرهنگ اتفاق می افتد. ( همان)
۴-ترویج خشونت
مخاطبان برنامههای ماهوارهای بی آنکه خود بخواهند؛ بر اثر تماشای برنامه مورد علاقه خود درگیر و دچار این تغییرات ذهنی خواهند بشد. برای مثال میتوان به نقش فیلمهای ماهوارهای در ایجاد خشونت در اطفال و نوجوانان اشاره کرد. طبق نتایج به دست آمده از بیشتر تحقیقات؛ ویژگیهای کار فنی تلویزیون در برگیرنده صحنههای خشونتآمیز به این شکل تعیین شده است:
نمایش تصویر آشکاری از صحنه خشونت که در برگیرنده شکلی از انواع خشونت است و در آن تهدید، عمل یا ضرر ناشی از خشونت به صورت دیداری علنی است. دراین صحنه، عمل مادی یا اقدامی از موجود زنده سر میزند که منظور از آن آزار روحی- روانی به خود و انتقال آن به مخاطبان است. فیلمهای ترسناک، هیجانی و ماجراجویانه، از این دسته قلمداد میشوند(ببران، ۱۳۸۱، ص۲۴۲) متاسفانه بسیاری از فیلم های داخلی و خارجی نیز از نظر ترویج خشونت دست کمی از آثار مشابه خارجی خود ندارند و به تخریب اخلاق عمومی مشغولند.
۵-ایجاد فساد
شاخصهای محتوایی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان در انحراف جنسی خانواده های ایرانی شامل موارد زیر است:
- ترویج خانواده های بی سامان و لجام گسیخته در مقابل ساختار صحیح خانواده
- ترویج و عادی جلوه دادن خیانت زن به همسر و البته شوهر به زن
- بی اهمیت جلوه دادن احترام به والدین
- عادی جلوه دادن رابطه جنسی دختر و پسر قبل از ازدواج تا حد باردار شدن دختر خانواده
- هویت زدایی از مفهوم خانواده به عنوان کوچکترین واحد اجتماعی مستقل و مؤثر
- عادی جلوه دادن سقط جنین برای دختران قبل از ازدواج به عنوان راه حلی طبیعی برای رفع دلهره های احتمالی در روابط جنسی دختر و پسر
- تعصب زدایی از کانون خانواده و ترویج بی تفاوتی نسبت به حریم خانواده
- ترویج مفهوم زندگی با دیگران به جای ازدواج ( جالب است بدانیم این مفهوم سالهاست در برخی تولیدات روتین تلویزیونی خودمان هم تبلیغ می شود ) .
- ترویج فمینیسم و کم رنگ کردن نقش مرد در جامعه در حد کسی که تنها جهت رفع نیازهای جنسی زن خلق شده است !
- مخدوش نمودن رابطه فرزندان پسر و دختر در خانواده
- افزایش تأثیر پذیری جنسی و خشونت در جوانان و نوجوانان بخصوص از طریق پخش موزیک ویدئوهای خاص
- پی ریزی و ایجاد آمادگی ذهنی تفکر شیطان پرستی در نوجوانان و جوانان(طباطبایی، ۱۳۷۷، صص ۱۳۲ و۱۳۳)
وقتی این گونه سخاوت مندانه امواج ماهواره را به درون خانه و حریم خانوادگی خود راه داده اید و لحظه لحظه عمر فرزندانتان را در پای فیلم های ویدئویی تجاری قربانی می کنید، دیگر در تربیت و هدایت آنان نقش چندانی نخواهید داشت. البته کمترین کاری که انجام داده اید این است که عنان تربیت امیدهای آینده خود را، چه در زمینه فرهنگی و چه در بحث اخلاقی، به دست کسانی سپرده اید که نه آنها را می شناسید و نه از هدف های آنان آگاهی دارید و نه راه و روش و مسلک دست اندرکاران و گردانندگان و مجریان این برنامه ها را بررسی کرده اید. مطمئن باشید که این مربیان ماهواره ای و این تله واعظ ها از فرزندان شما چیزی نخواهند ساخت که شما می خواهید.(همان)
۶-اثرات اقتصادی
مهمترین اهداف و کارکردهای اقتصادی شبکه های ماهواره ای فارسی زبان شامل موارد زیر است:
- انزوای اقتصادی جمهوری اسلامی
- به چالش کشیدن ثبات و امنیت اقتصادی ایران
- ترویج ناتوانی ونا کارآمدی نظام در مقابل تحریم ها
- گسترش بی اعتمادی اقتصادی جامعه نسبت به مسولین
- -ترویج مصرف گرایی(در رابطه با ترویج مصرف گرایی می توان گفت حدود ۷۴ شبکه مخصوص تبلیغات مد لباس و لوازم آرایش است .) با توجه به جوان بودن جمعیت کشور، علاوه بر تاثیر شبکه های ماهواره ای بر نحوه نگرش جوانان به مسایل سیاسی، ما شاهد تغییر در الگوهای فرهنگی جوانان کشور نسبت به بسیاری مسایل از جمله مدل لباس و آرایش نیزهستیم. (ایزدی ،۱۳۹۰،تاثیر ماهواره بر پوشش جوان ایرانی)
۷-پیامد ها و تاثیرات امنیتی
ماهوارهها در حوزه حاکمیت ملی، میتوانند تأثیرات امنیتی مخرب زیر را برای بسیاری از دولتهای مستقل و ملی به دنبال داشته باشند:
- ماهوارهها با دسترسی دقیق به اطلاعات و آشکارسازی آنها، دولتها را در برنامهریزی دچار مشکل میسازند و به عبارتی حوزه آسیبپذیری آنها را به علت نفوذ به درون واحدهای ملی و کسب اطلاعات جزیی و دقیق، افزایش میدهند.
- ماهوارهها با عبور از موانع طراحی شده از سوی دولتهای ملی، نسبت به تغییر ذهنیت شهروندان به طرق گوناگون (از طریق افشای اسناد و یا جعل آنها و…) نسبت به دولت ملی اقدام میکنند تجربه نشان داده است که کار ویژه ماهواره در این حوزه به مراتب بالا و تأثیرگذار بوده است.
- ماهوارهها با توجه به تازگی، تنوع و تعدد اخباری که رد و بدل میسازند، به نوعی رسانههای ملی جوامع را دچار مشکل ساخته و جدائی مردم از رسانههای ملی را پدید میآورند. به عبارت دیگر، ماهوارهها- در کنار شبکه اینترنت ـ به راحتی میتوانند اعتبار رسانههای ملی را نزد شهروندان مخدوش سازند و به این ترتیب جریان هدایت افکار عمومی را به دست گیرند.
- ماهوارهها در دو حوزه «تغییر توقعات شهروندی» و «تغییر هنجارهای عمومی» به شدت تأثیرگذار بوده و به این ترتیب میتوانند با محصولات فرهنگیای که ارائه میدهند، نسبت به تضعیف اعتقادات عمل کنند، چنین به نظر میرسد که تهدیدات آن به مراتب از فرصتهای احتمالیاش (در بحث ملاحظات امنیتی) بیشتر است. معنای ارزیابی امنیتی بالا آن است که نوع مصالحه به عمل آمده بین مدیران ارشد شبکههای ماهوارهای با صاحبان اندیشه و قدرت برتر در عرصه بینالمللی، امروزه به جدیترین تهدید امنیتی برای کشورهای مستقل تبدیل شده است.
نتیجه: نظر به برد و تأثیر بیشتر ماهوارهها، میتوان پیشبینی کرد که تشویش افکار عمومی و ایجاد بحران توسط این ابزار از سوی بازیگران فراملی، به مراتب سادهتر و مؤثرتر شده است. تجربه کوی دانشگاه و ایجاد واقعیتهای مجازی برای تحریک فضای سیاسی جامعه از این طریق، بسیار گویا است. (افتخاری، ۱۳۸۱، صص۱۳۰الی۱۳۱)
۸-تأثیر منفی بر رشد کودکان
روانشناسان طی سالهای اخیر مطالعاتی در خصوص تأثیر رسانهها بر کودکان داشتهاند و بر تأثیرگذاری فرهنگی و تربیتی از طریق برنامههای تلویزیونی تأکید کردهاند. دکتر شعارینژاد از روانشناسان کشورمان در این زمینه و به ویژه درباره تأثیر رسانه تلویزوین بر کودکان نوشته است: «وسایل ارتباط جمعی، شامل فیلم، نمایش، رادیو، تلویزیون، جراید و… در وضع رشد وتکامل کودکان مؤثرند. سریالهای نامطلوب ، موجب تعویق رشد و تکامل سالم کودکان میشود. تهیهکنندگان سریالهای تلویزیونی به این نکته بسیار مهم روانشناختی و تربیتی دقیقاً توجه داشته باشند که آنچه بر رفتار تماشاگران اثر میگذارد برداشت ایشان از آن فیلم است نه خود فیلم، بنابر این باید در تهیه و ارائه هر فیلم به برداشتهای احتمالی تماشاگران بیشتر اندیشید تا موضوع فیلم» (شعارینژاد، ۱۳۷۳ ،ص ۱۶۶) این مسئله تنها به برنامه های شبکه های ماهواره ای مربوط نمی شود بلکه در مورد برنامه های شبکه های داخلی نیز این واقعیات باید مورد توجه جدی قرار گیرد.
۹-هویت زدایی
استراتژی دنیای غرب و رسانه های غربی در واقع این است که شخصیت و هویت ملی و فرهنگی جوانان را در برابر یک چالش و بحران جدید قرار دهد. اینجاست که بحث از کارکرد رسانه ها در ایجاد بحران هویت، اهمیت بیشتری پیدا میکند.( جعفری نژاد ، ۱۳۸۴ ،ص ۱۴)
ارتباط بین جنبههای نظری گوناگون ادارک خویشتن در رویکرد پدیدارشناسانه، توسط ملور(۱۹۸۸) مورد بازنگری جدی قرار گرفت. او تأثیر کارهای شیلدر(۱۹۲۰)، یاسپرس (۱۹۵۹)؛ اشنایدر (۱۹۵۸) و مایر- گروس (۱۹۳۵) را بر روی این مفهوم مورد بحث قرار داد و مطالبی درباره فراوانی این حالت و طیفی از ناخوشیهای روانی که ممکن است با آن همراه باشد، مطرح ساخت. این حالت برای مخاطبان ماهوارهای ممکن است به صورت اختلالات عضوی، به ویژه «لوب گیجگاهی». «گسست جنون آمیز» ناخوشی، هیجان کاذب، افسردگی و… بروز کند.برای مقابله با تصاویر منفی و نامطلوب ماهوارهای چارهای نیست جز آن که «آموزش استفاده صحیح از ماهواره» به خانهها رسوخ کند و مخاطبان دائماً شناخته شده و آموزش ببینند.کارشناسان حقوقی رسانهها در ایران موظفند که ارتباط خود را با کارشناسان رسانهای و حوزه های روانشناسی ـ روانپزشکی، نزدیکتر سازند تا برای دهههای آینده به قوانین و مقررات جهان شمولتری دست یابند.برای مقابله با حالات روانپریشی مخاطبان ماهوارهای ناچار به انجام آزمونهای روانشناختی هستیم. در این مورد کارشناسان حوزههای ارتباطات، روانشناسی، جامعهشناسی و فرهنگشناسی باید به یک «اجماع جمعی» دست یابند. (آذری، ۱۳۸۱، صص۲۴۱الی۲۴۲)
بررسی وظایف رسانه ملی
اثرگذارترین رسانه در ایران مطمئنا تلویزیون است، رسانه ای که از یک سوی بیشترین مخاطب را تحت پوشش خود قرار می دهد و از سوی دیگر در داخل کشور رقیبی برای آن نمی توان متصور شد. برای رسانه ای با این مختصات دو رویکرد می توان متصور شد، رویکردی فعال و رویکردی منفعل که در ادامه به اختصار می آید:در رویکرد منفعل که متاسفانه اکنون بر صدا و سیما حاکم است، رسانه در تقابل با رسانه های بیگاه تعریف می شود و مفعول و منفعل عملکرد آن هاست، در این شیوه مبنای ارزیابی عملکرد جذب مخاطب بوده و سعی می شود که آنچه را باعث جذب مخاطب به دستگاه رسانه ای غرب می شود شناسایی کرده و با تولید محتوایی که بتواند این امر را پوشش دهد مخاطب را پای تلویزیون و رادیوی داخلی نشاند. در عمل می توان این سیاست را در پخش فیلم ها و همچنین سریال ها دید. این امر یکی از افتخارات رسانه ملی به شمار می رود و به عنوان نشانی از به روز بودن محتوا یاد می شود. گاه اثر بعضی از تولیدات داخلی از انواع مشابه خارجی آن اگر مخرب تر و نابودکننده تر نباشد حداقل در همان اندازه قدرت تخریبی دارند.
۱-شناخت فرهنگ مهاجم توسط مدیران وکارکنان رسانه
از مهمترین راهکارهای مقابله با تهدیدات ماهواره شناخت فرهنگ مهاجم توسط مدیران وکارکنان رسانه ملی به منظور مقابله با فرهنگ مهاجم ماهواره به منظور مصون نگه داشتن افراد جامعه است ودر این زمینه وظیفه سنگینی بر دوش مجریان و دستاندرکاران تلویزون است تا خود و برنامه سازان را به سلاحهای لازمه دفاع مجهز سازند. وبرای موفقیت در این راه اولین هدف شناسایی فرهنگ مهاجم،راههای نفوذ و روش های اثرگذاری این فرهنگ مهاجم است. شناخت تحولات سیاسی و اجتماعی غرب در دو سده اخیر و خصوصاً دهههای پایانی قرن حاضر امری بسیار حیاتی و روشنگر مسائلی بسیار مهم برای برنامه سازان ومدیران رسانه میباشد..( طباطبایی ،۱۳۸۶ ،صص۱۵۸ الی۱۵۹)
۲- پژوهش محوری در برنامه هاو سنجشهای آماری و برآورد توقعات مشروع مخاطب
رسانه ملی به عنوان رساترین و نافذترین رسانه ارتباط جمعی باید نهایت کوشش خود را به عمل آورد تا اعتماد مخاطبان را همواره به سوی خود جلب کند. این امر نه تنها از این بابت ضروری است که از محل بودجه عمومی ارتزاق میکند، بلکه صدبار مهمتر، از این جهت که رسالت خطیر مصونیت بخشی به مخاطبهای خود را در برابر هجوم بیگانه عهدهدار شده است. لذا برای آنکه تلویزیون بتواند به عنوان مؤثرترین رسانه ارتباط جمعی رسالت خود را در هدایت جامعه و نیز خنثی سازی یورشهای فرهنگ مهاجم ایفا کند،قبل از هر کار به چند سؤال پاسخ دهند:
- مخاطبهای این رسانه چه کسانی هستند؟
- محتوای پیامی که لازم است پخش شود چیست؟
- برای انتقال این پیام به آن مخاطبها؛ چه ساختاری و در قالب چه برنامهای مناسبترین است ؟
- تهیه کنندگان، کارگردانان، مجری و یا مجریان چه شاخصههائی باید داشته باشند ؟
- زمان پخش برنامه چگونه تعیین میگردد؟
- اقوام و اقلیتها کدامند؟
- اشتراکات و افتراقات عقیدتی، فرهنگی، زبان و آداب و سنن آنها در کجاست؟
- تقسیمبندی مخاطبها به لحاظ گروه سنی و نیازها و اقتضائات هر کدام چگونه است؟
- تقسیمبندی مخاطبها به لحاظ مشاغل اجتماعی، حرفه، فن و تفاوت در دانش عمومی و تخصصی آنها چگونه است؟
- تقسیمبندی مخاطبها بر حسب گروههای سنی، جنسی و سطح معلومات و برآورد نیازهای روحی هر کدام متناسب با زمینههای اعتقادی و اجتماعی و در نظر گرفتن سلائق هر یک چه در مسائل آموزشی و چه به لحاظ سرگرمی و گذران وقت
- شرایط جغرافیایی و اقلیمی مخاطبها کدام است؟
تردیدی نیست که هر کدام از این مخاطبها دارای اشتراکات و نیز وجود متمایزی از دیگری هستند. علاوه بر آن وابستگی و تعلقات عقیدتی و فرهنگی و اجتماعی و سنی، هر کدام ایجابات خاص خود را دارا میباشد.
از آنجا که در یک برنامه تلویزیونی نمیتوان همه شاخصهای مخاطبها را مورد توجه قرار داد لازم است با لحاظ کردن همه این ویژگیها به تدوین برنامههای گوناگون اقدام نمود.( طباطبایی ،۱۳۸۶،صص۱۵۸ الی۱۵۹)
در کنار مطالب فوق ضروری است عواملی که موجبات بیاعتمادی ودلزدگی مخاطب میشوند رفع شوند که عبارت است از:
- عدم شناخت سلیقهها و نیازهای اکثریت بینندگان و مخاطبها
- عدم تأمین این نیازها بر فرض شناخت آنها
- عدم حضور کارشناسان خبره و کاردان در تمامی زمینههای انتخاب پیام، انتخاب ساختار برنامه، انتخاب تهیه کننده، انتخاب کارگردان، انتخاب مجری یا مجریان مناسب و بالاخره عدم انتخاب زمان مناسب پخش.
- عدم آشنایی به زیباشناختیهای رسانهای و عدم رعایت ایجابات ساختاری.
- اتخاذ راه و رسم و مواضع سیاسی و اجتماعی خاص گروههایی که معدل سلیقه و بینش آنها با سلائق جمع و اکثریت مخاطبها متفاوت است.
- گزینش صحیح اخبار و رویدادها و تحلیلها.
- بی توجهی تهیهکنندگان به نظام ارزشهای اجتماعی
- نپرداختن به زیباییهای مخصوص تلویزیون و بیبهره ماند از آرایش و آذینبندی صحنهها و عدم رعایت نزاکت در گفتار، لطافت در رفتار و صداقت در کردار و در نتیجه بد آموزی و تخریب نظام ارزشهای اجتماعی.
- عدم انطباق صحنه با پیام
- تکرار تعارفات و القاب و آداب غیر ضروری که بوی تملق و چاپلوسی از آن به مشام میرسد.
- عدم تناسب سطح و محتوای برنامه با توقعات مخاطبهای آن
- در نظر گرفتن تمامی مخاطبها و کنار گذردان بخش عظیمی از هر گروه مخاطب، به هر دلیل
- عدم رعایت قواعد مباحث جدی و موضوعات تفریحی، چه در شیوه اجرا و چه در انتخاب مجری
- فقدان طنز جذاب متناسب با سن و سال مخاطبها( طباطبایی، ۱۳۸۶،صص۲۴۶ الی۲۴۷)
در کنار موارد فوق باید یکسانی ویکنواختی و عدم تنوع در همه اجزاء برنامه، از محتوای پیام گرفته تا کیفیت و اشکال یکنواخت اجرا و عدم تناسب محتوا با مجری یا مجریان که قبلاً نیز اضافه نمود.تلویزیون باید حداقل سالی دوبارـ خصوصاً در حال حاضر که برنامهها نوعی ثبات را نشان میدهند ولی تنوع کافی را ندارند و همه توقعات را برآورده نمیکنند ـ به پرسش از مردم روی آورده و با یک مطالعات کارشناسی آماری طلب ها و نیازها و انتظارات بینندگان را ارزیابی کند در یک چنین پرسشنامه علمی و آماری و مشخصات سؤال شونده، تعلقات گروهی، سنی، اجتماعی، عقیدتی، تحصیلی، نوع زندگی، سطح و میزان متوسط درآمد، نوع اشتغال، میزان اطلاعات عمومی و تخصصی، تمایل و نیازها و توقع او به نوع برنامهها و به نوع اجراها و زمان فراغت و کار زمان مرخصی و نوع گذران ایام مرخصی و استراحت. میزان کتابخوانی و بهرهگیری از رسانهها به ویژه رسانههای خارجی، علت مراجعه به رسانههای خارجی، و … و مسائلی از این قبیل باید سؤال شود. آنگاه با مطالعات کارشناسانه آماری و بررسی علمی دادهها، جدول آماری و همه جانبه و کاملی از عموم مخاطبها تهیه و تدوین میگردد. پس از این کار، نوبت کارشناسان تهیه برنامهها میرسد که باید طیف وسیعی از دارندگان تخصصهای گوناگون را شامل گردد.لازم است صاحبنظران و صلاحیتدارن هر فن و موضوع مورد بررسی و دقت و انتخاب قرار دهند و گروه یا گروههایی را مأمور تدوین مطالب هر بحش نمایند. پس از آن باید کارشناسان وپژوهشگران رسانهها، ساختار متناسب با موضوعات را به بحث و رایزنی گروهی بگذراند و شکل و فرم مناسب را تعیین کنند. اگر فرم مناسب، نمایشنامه، فیلم، سریال، قطعات کوتاه یا بلند، میزگرد، مسابقه، برنامههای فکاهی و یا شکلی از اشکال سرگرمی تعیین شد، موضوع به بهترین واجد شرایط ـ تهیهکننده ـ هر قسمت داده شود و بالاخره مجری و مجریان و زمان پخش مشخص شود. بعد از یک دوره تلویزیونی که غالباً ۲۶ هفته است، باید مجدداً سنجش افکار صورت گیرد و ارزیابی جدیدی به عمل آید. پرواضح است که این امر کار آسانی نیست ولی آسان و دشواری هر کار را با تناسب هدف و انتظار نتیجه و وسعت بهرهوری از آن باید سنجید و انتخاب کرد. .( همان)
۳-تدوین سیاستگذاری جامع وپایدار
رسالت اصلی مسئولان رسانه ملی، ایمن سازی افراد، بویژه جوانان و نوجوانان در برابر هجوم بیگانگان و افزایش قدرت مقاومت آنان است. ایمن سازی نیز تنها با برنامه ریزی هم آهنگ و درازمدت، برای فرهنگسازی اسلامی، گسترش شناخت معارف الهی و تنومند ساختن باورهای اصیل مذهبی در جامعه، میسر است که می تواند با گذشت زمان، افراد جامعه را به خودآگاهی و خودباوری برساند.
یکی از مهمترین راه ها تدوین همزمان معیارهای تولید و پخش برنامه های رسانه ملی در کانال های موجود زمینی و کانال های ماهواره ای خواهد بود. این راه حل بطور حتم، مستلزم بازاندیشی در موازین و اصول و فرهنگ تصویری و تلویزیونی جمهوری اسلامی ایران خواهد بود تا امکان اعمال سلیقه شخصی گردانندگان از بین رفته و یک مجموعه از معیارها و موازین در فرهنگ تصویری جمهوری اسلامی متجلی شود.(حاتمی،۱۳۸۴ ، ص ۲۸)
پس از آن محتوای پیام را متناسب با مخاطبهای خود تعیین کرده و وجوه افتراق و اشتراک گروههای ذکر شده را دقیقاً لحاظ کردیم، آنگاه نوبت به تعیین ساختار و شکل و فرم برنامهای میرسد که باید منتقلکننده یک پیام به مخاطب باشد. فیلمهای مختلف تلویزیونی چه در قالب سریال و چه در قالبهای دیگر مستند، رپر تاژ و تئاتر و نیز میزگردها، مسابقات تلویزیونی، دیدها و بازدیدها و دیگر اشکال اجرائی هر کدام تأثیر ویژه خود را خواهند داشت، و برای کاری ساخته میشوند.در مقولات علمی، فلسفی و … برگزاری میزگردها، مصاحبهها، فیلمهای کوتاه مستند از جمله اشکالی هستند که تناسب پیام و شکل اجرا را جهت تأمین هدف باعث میگردند. (طباطبایی ،۱۳۸۶، صص۱۹۴ الی۱۹۵)
۴-غنی کردن برنامه های رسانه ملی
، تقویت نیازهای برتر مخاطبان از طریق غنی نمودن محتوای برنامه ها اهمیت بسیار دارد، چرا که هر چه نیازها و تقاضای مخاطب واقعیتر و متعالیتر شود بهرهبرداری نامطلوب کاهش مییابد. لذا ضروری است رسانههای داخلی در عین توجه به ارزشهای فرهنگی، نیازهای واقعی و ضروری مخاطبان را با جذبه و کیفیت بالا عرضه و تأمین کنند.(صبوری خسرو شاهی،۱۳۸۸،صص۹۲ الی۹۳)
اگر در راه بهبود وضع موجود برنامه ها و کالاهای فرهنگی سریع و حساب شده گام برنداریم، نه تنها قادر به رهایی از زیر سلطه صدها کانال تلویزیونی ماهواره ای نخواهیم برد بلکه قابلیت و امکان تولید و توزیع کالاهای فرهنگی با کیفیت چه در داخل و چه در خارج از کشور، از دست خواهیم داد.چه رسد به صدور ارزشهای انقلاب که از وظایف اصلی نظام است.(کیا،۱۳۸۱،ص۴۴۰)
در هر صورت رسانه ملی باید پاسخگوی نیازهای افراد جامعه باشند. غنی کردن برنامه های داخلی صدا و سیما، شناختن نیازهای افراد جامعه،تعلیم، آگاهی بخشیدن و آشنا کردن افراد از اثرات مخرب ماهواره توسط جامعه شناسان،روانشناسان و علماء بهترین راه مبارزه با ماهواره است. البته این یک نگاه روانشناسانه است اما وقتی صحبت از شکستن حریم ها و آسیب به نظام جمهوری اسلامی به میان می آید دولت موظف است برخوردی قانونی کند.
باید نهادهای فرهنگی و رسانه ای ما در مقابله با امپریالیسم رسانه ای علاوه بر تقویت شبکه های داخلی و افزودن بر آنها، به لحاظ کیفی هم دقت نظرهای لازم را داشته و با تخصص گرایی با نگاهی به آینده، چشم انداز خود را ترسیم کنند تا از حرکت های منفعلانه پیش تر رفته و جریان ساز شوند و و در دل خود نیز نقض کننده ی یکدیگر نباشند بلکه مکمل و در یک پازل به فرهنگ سازی و فعالیت رسانه ای مثبت بپردازند. ( ایزدی ،۱۳۹۰،تاثیر ماهواره بر پوشش جوان ایرانی)
۵-آگاهی بخشی وافزایش سواد رسانه ای مخاطبان
رسانه ها دارای نقش های متعددی هستند که شاید بتوان گفت مهمترین نقش یک رسانه آموزش است ماهواره تکنولوژی فراگیر رسانهای امروز در حال شیوع در میان جامعه ایرانی است و با توجه به سواد رسانهای جامعه و عدم فرهنگ سازی چگونه فکر کردن در میان مخاطب و با عملکرد امپریالیستی رسانههای فارسی زبان در جنگ نرم انفعال برای ما فایدهای نخواهد داشت و بهتر است در کنار اقدامات بازدارنده سعی در فرهنگ سازی برای استفاده از این تکنولوژی و ارتقای برنامههای فرهنگی خود به ویژه در رسانه ملی کنیم.برای رسیدن به هدف فوق رسانه ملی باید وظایف فرد و جامعه و دستاندرکاران را جدای از هم یادآوری کند ونسبت به آنها آگاهی بخشی نماید.
الف- رسانه باید کمک کند که به اینکه فرد فرد انسانهای جامعه در مقابل تهدیدهای ماهواره چه وظایفی را باید انجام دهند، بدون توجه به آن که جامعه و دولت چه کاری را در این مقوله انجام میدهند.
ب- رسانه باید کمک کند که به اینکه اولیاء و مربیان و مدیران و خلاصه مسئولان فرهنگ جامعه و ارگانهای ارشادی تا بدانند در مقابل ماهواره چه وظایفی دارند ، بدون توجه به آنکه مردم چه میکنند و تا چه حد خود را مسئول میدانند. و البته پیش از همه مسئولان صدا و سیما باید با آنچه وظیفه ما برای مقابله با تهاجم فرهنگی دشمن است آشنائی داشته باشند.
برای تحقق اهداف فوق سه محور رسانه ای باید مورد توجه قرار گیرد.
۱-رسانه ملی کاری کند ایرانیان نسبت به هویت اسلامی خویش، گذشته و تاریخ ایران اسلامی و مسیر تحولات انقلاب اسلامی و مسیر جنبههای روانی و اخلاقی و اجتماعی جامعه خودآگاهی کامل داشته و آنرا به عنوان جزئی از وجود خود باور داشته باشد.
۲- رسانه ملی کاری کند همین شناخت را نیز خود و افراد جامعه متناسب با سن و سال و وابستگی اجتماعی و طبقاتی خود نسبت به جهان خارج عموماً و فرهنگ مهاجم خصوصاً داشته باشند.
۳- در صورت توفیق و بهرهمندی از دو آگاهی فوق، عوامل حافظ «تعادل جاری» درون انسان شکل میگیرد. البته دو روش فوق به تنهایی کافی نیست. روشهای روز بروز نوشونده، ساز و برگهای تهاجم، آگاهی لازم را که انسان باید روز بروز بر آنها دست یابد ضروری میسازد. در این بخش وظیفه سنگین بر دوش مدیران،مجریان و دستاندرکاران رسانه ملی است که خود و افراد را به سلاحهای لازمه دفاع مجهز سازند. (طباطبایی، ۱۳۸۶،صص۱۹۴ الی۱۹۵)
۶-بازنگری در جدول پخش سیما
برنامه های سیما گاه بسیار خوب و جذاب می باشند اما این کنداکتور نامناسب شبکه ها است که باعث می شود مخاطب احساس کند سیما چیزی برای دیده شدن ندارد، به طور مثال در ماه مبارک رمضان مخاطب میتوانست در یک ساعت خاص در حداقل سه شبکه پخش قران را ببیند یا در ایام ۲۲بهمن مدام برنامه های مربوط به این جشن را؛ اما باید برنامه ها متناسب باسلیقه های مخاطبان باشد و متفاوت تا مخاطب گریز پیدا نکند. سیما بایدچون زیر عنوان واحدی برنامه پخش می کند، به صورتی طیف برنامه های خود را قرار دهد که هم بیشترین سلیقه را در طول روز و در یک ساعت در شبکه های مختلف برآورده کند و هم رقابت را میان شبکه ها از بین نبرد. باید طوری برنامه ها جوابگو نیازها و سلایق شما باشند که مخاطب به خاطر عدم وجود برنامه دلخواه به سمت ماهواره نیل پیدا نکند. (عطاالله باباپور ،۱۳۹۰،این همه مخاطب ماهواره ازکجا میآیند؟)
۷- پی گیری اهداف کنترل وانتقال هدفمند امواج ماهواره
بررسی وضعیت ماهواره در کشورهای آسیایی نشان میدهد ممنوعیت مطلق، ضرورت و اصل بهرهوری را فدا میکند و آزادی بدون کنترل، ضرورت واصل مقابله با آثار سوء را و از این رو، هیچ یک قابل اجرا و پذیرش نیستند. بدیهی است که محتوا و سازمان مورد نظر برای بهرهوری باید با توجه به ملاحظات دینی و فرهنگی، سیاسی و حتی اقتصادی کشور ما و با تحقیق دقیق و علمی پیشبینی و تعیین شود. (منتظرقائم، ۱۳۸۱، ص۳۴۱)
در کشور مالزی، استفاده آزاد از آنتنهای ماهواره ممنوع است و متخلفان به مبلغ ۲۵ هزار دلار جریمه میشوند. در این کشور نیز مانند سنگاپور، شهروندان به طور کامل قانون را رعایت کرده و دستگاههای انتظامی و قضایی به طور جدی وظیفه قانونی خود را انجام میدهند. سیاستگزاران و مسئولان مالزی در کنار اعمال این ممنوعیت با سرمایهگذاری بر روی نصب دو ماهواره اختصاصی در فضای این کشور امکان استفاده از برنامههای پالایش شده ماهوارهای را برای مردم فراهم آوردهاند. در همین خصوص، با تأسیس شرکت (ASTRA) و حدود ۲۰ میلیون دلار سرمایهگذاری، تعدادی از کانالهای عمومی ماهوارهای را دریافت کرده و پس از سانسور بخشهایی از آن، برنامههای پالایش شده را به سمت ماهواره اختصاصی خود انتقال میدهند که این ماهواره اختصاصی نیز مجدداً تصاویر را برای شهروندان مالزیایی ارسال میکند. روشن است که سیستم مالزی بر مسئله «بازپخش» استوار است و این هم به لحاظ فنی و هم به لحاظ کنترل محتوایی قابل توجیه است.( ضرغامی، ۱۳۸۱، ص۱۹)
متناسب با سیاست های رسانه ای فوق مبنی بر کنترل وانتقال هدفمند امواج ماهواره مدیران وبرنامه سازان بایستی با رویکردی فعالانه با تولید برنامه های مختلف و استفاده از ظرفیت های برنامه های گفتگو محور و تحلیل های کارشناسانه راههای فنی،قانونی وفرهنگی این مسئله را بررسی نمایند و نهادهای قانونی وفرهنگی کشور را متقاعد نمایند که بجای پاک کردن صورت مسئله به فکر راه حل دائمی و طولانی مدت باشند. ضمن اینکه در سالیان گذشته بحث کنترل وانتقال هدفمند امواج ماهواره در مجلس بررسی ومسکوت ماند که می توان چنین ظرفیت هایی را مجدداً فعال نمود.(نگارنده)
۸-افزایش تولید برنامه های تفریح وسرگرمی وطنز متناسب با سلیقه مخاطب
نمایشنامههای تفریحی غالباً کم مایه و فاقد زیبائیهای لازم میباشد. خوشبختانه در مملکت ما طنزپردازان قوی و خوش ذوق و نیز اجراکنندگان کمدی کم نیستند. ولی نمیدانیم چرا تلویزیون دست خود را بسته است. نمایشنامه های تفریحی که به قصد خنداندن و ایجاد فرح خاطر و زدودن غبار غم از صورت و سیرت بیننده تدارک دیده میشود و هزینههای فراوانی صرف تهیه آن میگردد، اگر از محتوای مورد قبول خالی باشد بدون شک اثر باژگونه دارد و کمترین ثمره آن این است که به شوهای خارجی پناه برده میشود و ارزش تلویزیون خودی در ذهن مردم کمرنگ میگردد.
البته مسئولان و مدیران چنین برنامههائی باید دانش لازم را آموخته باشند و کارشناسان چیره دست و توانایی در این زمینه باشند. در این جا هم سیمای جمهوری اسلامی میتواند در صورت مواجه بودن با کمبود و فقر نیروی متخصص، از مردم استمداد کند. (طباطبایی ،۱۳۸۶ ،صص۲۳۵ الی۲۳۶)
نتیجه گیری
همانطور که درمباحث قبلی مطرح شد در این پژوهش تلاش شده است .ماهواره وشبکه های فراملی با دیدن فرصت ها وتهدیدها مورد بررسی قرار گیرند در این رابطه پیش از بررسی فرصت ها و تهدیدات ماهواره مبتنی بر اطلاعات و آمار تلاش شده سطح وگستره استفاده کنندگان فارسی زبان از ماهواره ونوع نگرش آنها به این فناوری با تأثیرات اجتماعی وخانوادگی بررسی شود و در ابتدا با نگاه مثبت مشخص شد ماهواره دارای فرصت های قابل توجهی از نظر علمی، اطلاعاتی،سرعت ارائه ودر یافت اطلاعات وحجم وگستره عظیم پوششی پایداری است که استفاده از آن امروزه اجتناب ناپذیر است.در کنار فرصت های ماهواره تهدیدات فزاینده ای وجود دارد که بخش قابل توجهی از آن به ویژگی های استفاده افسار گسیخته از تکنولوزی مربوط می شود و بخش دیگری از آن به تبعات دنیای آزها و تهاجم های فرهنگی قدرتهای غربی بر می گردد که تضاد هویتی، اخلاقی، ودینی زیادی با ارزشهای اسلامی دارد و مسئولان ،صاحبنظران وخانواده های مسلمان را دچار نگرانی نموده است مهمترین این آسیب ها در یک نگاه کلی عبارتند از :ایجاد انحرافات دینی واعتقادی، آسیب های فرهنگی،سیاسی،اجتماعی، رواج فساد وبی اخلاقی ،پیامدها وتأثیرات امنیتی مخرب و…می باشد .
با توجه به بررسی فرصت ها وتهدیدات ماهواره نهایتاً به این نتیجه می رسیم که بجای پاک نمودن صورت مسئله بهتر است مسئولان نظام و نهادهای فرهنگی به فکر چاره جویی اساسی باشند و در این رابطه وظیفه رسانه ملی وتلویزیون از همه برجسته تر و ضروری تر است . مهمترین راهکارهایی که متناسب با وظایف مدیران و برنامه سازان رسانه ملی در این پزوهش به تفصیل ارائه شده است عبارتند از:شناخت فرهنگ مهاجم وروشهای رسانه ای آن،تأکید بر پژوهش محوری در برنامه ها ،تدوین سیاست های جامع وپایدار،غنی وپربار نمودن برنامه های سیما متناسب با تخصصی شدن شبکه ها،آگاهی بخشی و افزایش سطح سوادرسانه ای مخاطبان ،بازنگری در جدول پخش برنامه ها،پی گیری اهداف کنترل وانتقال هدفمند امواج ماهواره و افزایش تولید برنامه های تفریح وسرگرمی و…
در مجموع نگارنده بر این باور است که چنانچه راهکارهای ارائه شده در زمینه مقابله با انحرافات ماهواره به درستی اجراء وانجام شود می تواند تهدیدات را کاهش و فرصت ها را افزایش دهد.
فهرست منابع:
- احمدشاکر نژاد،بررسی شبکه های ماهواره ای دینی،مرکز پژوهش های اسلامی صداوسیما،قم،۱۳۸۹
- آذری،غلامرضا،ماهواره،وبیخویشتنشدگی مخاطبان ، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،۱۳۸۱
- آرین منش، جواد (نائب رئیس کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی)، آخرین آمار دیش های ماهواره ای در ایران، آدرس اینترنتی: asriran.com ،چهارم آذر ۱۳۸۷٫
- استراتژی رسانه های غربی در ایجاد بحران هویت، نشریه نصر، سال اول، شماره دوم،۱۳۸۱
- اسماعیلی، محسن ، درآمدی بر کارکردهای ماهواره(با تأکید بر جنبه های حقوقی)، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- اسماعیلی،محسن ، درآمدی بر کارکردهای ماهواره(با تأکید بر جنبه های حقوقی)،فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- افتخاری،اصغر فضای امنیتی رسانه، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- ایزدی ،انیسه ،تاثیر ماهواره بر پوشش جوان ایرانی،آدرس اینترنتی: http://www.tebyan-golestan.ir/papers/subpaper.aspx?id=140&category=yo 5-تاریخ دریافت:۱۳۹۰
- باباپور،عطاالله،اینهمهمخاطبماهوارهازکجامیآیند؟،آدرساینترنتی: http://www.tebyan.net/newindex.aspx?pid=210367،تاریخ دریافت: ،۱۳۹۰
- ببران،صدیقه ماهواره ،جهانی شدن فرهنگ وبحران هویت، ، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- جعفری نژاد ، سید ابوالفضل، تأثیر رسانه ها بر هویت جوانان ،مجله امید انقلاب ، شماره ۳۶۲،دی ۱۳۸۴
- حاتمی، محمدرضا ، ماهواره شما را آگاه می کند یا گمراه؟،!مجله دیدار آشنا،دی،شماره ۶۵، ۱۳۸۴٫
- روشندل، جلیل، امنیت ملی و نظام بین المللی، انتشارات سمت،تهران، ۱۳۷۴٫
- شعارینژاد،علیاکبر، روانشناسی رشد،انتشارات اطلاعات،تهران،۱۳۷۳
- شیخی مهرآبادی، عزیز الله ، رساله بررسی رابطه بین انجام فرائض دینی و میزان استفاده از برنامه های کانال های تلویزیونی ماهواره ای در بین دانشجویان علوم ارتباطات، دانشگاه : آزاد اسلامی، تاریخ دفاع:۱۳۸۶
- صابری ،الهام ، دجال مدرن(نقش رسانه های جمعی در به انحراف کشاندن جوانان) ،به نقل از ماهنامه نقد سیما، ش ۱۴، تابستان، ۱۳۷۷٫
- صبوری خسرو شاهی،حبیب،بررسی آسیب های اجتماعی اینترنت وماهواره ولوح های فشرده،کانون تبلیغاتی فانوس،تهران،۱۳۸۸
- ضرغامی،سید عطاءالله ، ماهواره چرا؟ فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- طباطبایی،،صادق، طلوع ماهواره افول فرهنگ(چه باید کرد؟)،انتشارات اطلاعات،قم،۱۳۸۶٫
- علل علاقه مردم به ماهواره ، بر گرفته از سایت تابناک..به آدرس اینترنتی: http://www.tabnak.ir/،تاریخ دریافت مرداد ۱۳۹۰
- غفوری،،فلور ، چگونگی گذراندن اوقات فراغت بین نوجوانان و جوانان تهرانی(۱۲الی۲۴ سال) در تابستان ۱۳۹۰،واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما ،تهران،۱۳۹۰
- کیا،علی اصغر،نگاهی بر فناوری ماهواره های پخش مستقیم، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- مرکز ملی مطالعات و سنجش افکار عمومی، نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره ماهواره،تهران،۱۳۷۸٫
- معتمدنژاد، کاظم , ،وسایل ارتباط جمعی، دانشگاه علامه طباطبایی،تهران ، ۱۳۷۱
- منتظر قائم،مهدی،بررسی ونقد سیاست ماهواره ای ایران با تکیه بر تجربه کشورهای آسیایی، فصلنامه پژوهش وسنجش،مرکز تحقیقات صداوسیما، شماره ۳۰ و۳۱،تابستان وپاییز ،تهران،۱۳۸۱
- موحدنیا، فریدون، علل گرایش نسل نوجوان و جوان به فرهنگ بیگانه، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، قم، ۱۳۸۲٫
- نوروزی ،علی ،ماهواره چیست؟ّبه آدرس اینترنتی: norouzi1983@gmail.comThis email address is being protected from spam bots, you need Javascript enabled to view it تاریخ در یافت:۱۳۹۰
- واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما، بررسی نگرش مردم نسبت به استفاده از ماهواره،تهران،۱۳۷۶
- واحد سنجش افکار مرکز تحقیقات صدا و سیما، نظرسنجی درباره ماهواره، دی ماه،تهران، ۱۳۷۳
[۳]. = ۹۸/۲۰ df= 8 sig= 007/0 سامرز d= 012/0
[۴]. = ۹۰/۳ df= 4 sig= 4/0
[۵]. = ۶۲/۱۷ df= 12 sig= 1/0
[۶]. = ۰۲/۱۲ df= 12 sig= 4/0
۱ـ به دلیل اینکه هر پاسخگو مجاز به ذکر بیش از یک مورد بود، مجموع درصدها بیش از ۱۰۰ شده است.
۱ـ به دلیل اینکه هر پاسخگو مجاز به ذکر بیش از یک مورد بود، مجموع درصدها بیش از ۱۰۰ شده است.
نویسندگان:علی اصغر ترکاشوند و مهدی حاجی سیاری
تاریخ مقاله:فروردین ۹۳