مقدمه:
طی نیم قرن جنگ در افغانستان، نظام سامان یافته ای در حوزه آمار در هیچ بخش مشهود نیست ، اما بنا بر اطلاعات برخی منابع آگاه افغانستانی : بیش از ۶۰ % درصد ساکنین این کشور بی سواد هستند و در سطح زیر خط فقر زندگی می کنند، بیش از ۱۰ میلیون تن از حدود ۳۵ میلیون و اندی جمعیت افغانستان، بیکار هستند، به دلایل نا امنی بسیاری از مناطق ، بیش از ۹ میلیون آواره نیز وجود دارد. افغانستان با پدیده های اجتماعی: فساد اداری- بیکاری- اعتیاد- بیماری و… در ابعاد چند میلیون نفری روبرو است. معضلات اجتماعی مذکور تسهیل کننده سربازگیری برای گروههای تروریستی از این جامعه را فراهم ساخته است. ویژگی جوانی جامعه افغانستان، بیکاری، رواج کشت و قاچاق مواد مخدر، افزایش تعداد معتادان و مجرمان اجتماعی، اشاعه فسادهای گوناگون، موجبات تداوم و رونق فعالیت گروههای تروریستی و تغذیه منبع در آمدی شان را فراهم ساخته است، کل مبالغ مرتبط با کشت ، تولید، تجارت مواد مخدر جهانی سالانه ۱۶۰۰ میلیارد دلار برآورد می گردد که مبلغ ۸۰۰ میلیارد دلار از قاچاق مواد مخدر از طریق پول شویی وارد اقتصاد جهان می شود که منشأ اصلی آن افغانستان، است.
تولید مواد مخدر در افغانستان
* بیش از ۶۰ درصد مردم افغانستان بیسواد هستند و در زیر خط فقر زندگی می کنند.
* در افغانستان بیش از ۹ میلیون نفر آواره وجود دارد.
* سیزده سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران افغانستان بصورت بزرگترین تولید کننده تریاک در جهان در آمد.
* ۸۵% تریاک جهان در افغانستان تولید می شود.
*در افغانستان سه ونیم میلیون نفر معتاد وجود دارد.
* بخش عظیمی از مواد مخدّر تولید شده به داخل ایران قاچاق می شود.
* افغانستان از ناامنی، بیکاری، درگیری های قومی و مداخلات قدرتهای غربی رنج می برد.
* ۶۵% درآمد طالبان از طریق مواد مخدّر تأمین می شود.
* سازمان سیا در تجارت مواد مخدّر تولید شده در افغانستان نقش دارد.
* تروریسم و تریاک در افغانستان به هم گره خورده اند.
* تداوم بحران های موجود در افغانستان بیش از گذشته برای این کشور و همسایگانش خطرناک خواهد بود.
با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران غرب به فکر استفاده از شیوه های گوناگون برای تضعیف این انقلاب افتاد که یکی از این راهها تزریق مواد مخدر به جامعه ایران بود و هست. از این رو تولید مواد مخدر در افغانستان، سابقه طولانی تر از مصرف آن را دارد ، پس از حمله آمریکا و هم پیمانان غربی اش ، روند تولید و مصرف هر دو با شدت سیر صعودی یافت . تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان، نه تنها باعث روند تقویت تروریسم و تداوم جنگ در افغانستان می گردد ، بلکه شرایط اعتیاد میلیون ها نفر، و نیز رواج اقتصاد مافیایی را نیز فراهم کرده است. افغانستان از سال ۱۹۹۲٫م، یعنی سیزده سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران به عنوان بزرگترین تولید کننده تریاک (گیاه خشخاش) در جهان شناخته می‌شود. میزان کشت و تولید فصلی خشخاش در بین سال‌های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۷ (سال‌های حضور نیروهای آمریکایی و ناتو) به بیشترین میزان خودش در مقایسه با سال های پیش از آن رسید. در سال ۲۰۰۷ زمین‌هایی که برای تولید خشخاش در افغانستان به کار می رفت از میزان زمین‌هایی که برای پرورش کوکائین در آمریکای جنوبی مورد استفاده قرار می‌گرفت، بیشتر بود. تولید مواد مخدر در این کشور، پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بطور جدّی آغاز شد و پس از زمان جنگ افغانستان رو به افزایش گذاشته است و امروز در بالاترین سطح خود در طول تاریخ این کشور است. به نوشته «متیو رید» تحلیلگر نشریه فارن افرز، سال ۲۰۱۸٫م، تولیدات مواد مخدر افغانستان با رشد ۸۷ % به بیش از ۹ هزار تن رسید که در مقایسه با سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ افزایش چشم گیری داشته است. گزارش ها حاکی از این است که این صنعت نیمی از تولید ناخالص داخلی افغانستان را تشکیل می دهد و تقریبا ۸۵ % از تریاک جهان را تامین می کند. کاشت خشخاش بیشتر در شهرهای جنوبی افغانستان مانند هلمند و ننگرهار صورت می گیرد؛ این تجارت میلیارد دلاری، افغانستان را به قطب تولید تریاک جهان تبدیل کرده است.[۱]
« سی.گار» بازرس ویژه ایالات متحده آمریکا،برای بازسازی افغانستان، درگزارش اخیرخود اعلام کرد:” فقط یک سوم مواد مخدر تولید شده در افغانستان، در بخش‌های تحت کنترل دولت کشت می‌شوند، در ۴۷ % از مناطقی که طالبان بر آنها نفوذ دارند، درسطح بیش از ۱۲۳ هزار هکتار، خشخاش کشت می‌شود. با توجه به گستردگی موضوع کشت وتجارت مواد مخدر درافغانستان، شماری از مقام‌های نظامی، مسئولین غیرنظامی ، در برخی از ولایت‌ها در این امر دخیل هستند. ” [۲]
خانم «سلامت عظیمی» وزیر مبارزه با مواد مخدر افغانستان، در نشست خبری مورخ ۱۲ بهمن ماه ۱۳۹۷، اعلام کرد:” بر اساس آمار سال ۲۰۱۵ م.، از مجموع معتادان ، حدود ۹۰۰ هزار تن زن ، بیش از یک میلیون و ۱۰۰ هزار تن، نو جوان، کودک، هستند. طبق آخرین ارقام، نزدیک به ۳٫۵ میلیون تن از جمعیت افغانستان، حدود ۱۱% جامعه ، معتاد به مواد مخدر هستند. ”
وزیر اقتصاد افغانستان،«مصطفی مستور»، اعلام کرد:”بیش از ۶۰ % جمعیت این کشور زیر خط فقر زندگی می کنند، حد خط فقر در افغانستان حدود درآمد ماهیانه ۳۵ دلار است.” [۳]
دکتر «زمان احمدی» استاد دانشگاه کابل در مصاحبه با خبرگزاری «آوا» در خصوص افزایش مواد مخدر ابراز داشت :” حکومت افغانستان، قدرت ریشهکن کردن مواد مخدر را ندارد، باید برای محوکشت موادمخدر در افغانستان، کشورهای جهان برنامه‌های منظم و جدی را پیگیری کنند. اگر کشورهای منطقه و جهان در مورد مبارزه با مواد مخدر به صورت جدی با افغانستان همکاری و هماهنگی نکنند ، موفقیتی حاصل نمی گردد.
برخی از سیاستمداران افغانستان ، از جمله «گلبدین حکمتیار» رئیس سابق حزب اسلامی افغانستان که روابط ویژه ای با غرب داشت نیز نقش عمده‌ای در روند تولید مواد مخدر در منطقه داشته است، زیرا برای تامین هزینه عملیات جنگی در افغانستان نیازمند بودجه مالی بودند که با همکاری سازمان سیا از طریق قاچاق مواد مخدر این بودجه تامین می‌شده است. حکمتیار برای مقابله با نیروهای اتحاد جماهیر شوروی سابق در زمان ورود ارتش سرخ به افغانستان بیش از ۶۰۰ میلیون دلار از آمریکا پول دریافت کرده است. طبق افشاگری های بعمل آمده توسط برخی نیروهای سابق « سیا» سازمان اطلاعات آمریکا بخش عمده مواد مخدر افغانستان را به بیرون قاچاق می کند، بخش عظیمی از مواد مخدر تولید شده در افغانستان به داخل ایران قاچاق می شود در حقیقت تجارت هروئین به دست نیروهای این سازمان هدایت می‌شوند. دولت آمریکا بازار مصرف مواد مخدر در این کشور را تحت کنترل شدید خود دارد. در دهه ۱۹۸۰ تا اوایل دهه ۱۹۹۰ تمام هروئین مصرفی آمریکا توسط سازمان سیا در افغانستان تامین و سپس به آمریکا منتقل شد. برخی می گویند سازمان جاسوسی آمریکا چشمان خود را بروی تجارت مواد مخدر از افغانستان به این کشور بسته است.
به دلیل اغماض ها و منافعی که برخی از مسئولین افغانستانی دارند و سیاست کشورهای مدعی تامین امنیت در افغانستان، بویژه ایالت متحده آمریکا، تولید موادمخدر در این کشور فراتر از ۹ هزار تن در سال افزایش یافته است. تولید مواد مخدر در استان های مرکزی افغانستان ۲۷۶ % و در مناطق شمالی و شمال شرق این کشور ۲۳ % افزایش یافته است.[۴] این گزارش درحالی منتشر شده است که حکومت افغانستان در راستای مبارزه با کشت و قاچاق مواد مخدر،تصمیم گرفته تا وزارت مبارزه با مواد مخدر را با وزارت کشور ادغام کند. طی هجده سال اخیر، مبلغ ۹ میلیارد دلار در بخش مبارزه با مواد مخدر در افغانستان هزینه شده است، اما تولید و قاچاق مواد مخدر حدود سه برابر شده است.
افغانستان، قطب تولید مواد مخدر جهان
وقوع سال‌ها نا امنی، جنگ، درگیری های قومی و مذهبی در افغانستان، نابودی زیرساخت‌های اقتصادی، عدم بازسازی وتوسعه اقتصادی جامعه افغانستان، و از همه مهمتر سیاست کشور های غربی در افغانستان موجباتی فراهم ساخته است تا افغانستان در ردیف بزرگترین کشورهای تولیدکننده مواد مخدر ( تریاک) در جهان قرار گیرد.
نظرسنجی ها نشان می‌دهد که بی‌ثباتی سیاسی، فساد اداری، بیکاری، نبود امکانات آموزشی کافی برای اشتغال به فعالیت های بهتر، کمبود خدمات مالی جهت تولید و تجارت محصولات کشاورزی ، از جمله دلایل اجتماعی و اقتصادی افزایش تولید مواد مخدر در این کشور است. از جمله دلایل مهم افزایش تولیدات مواد مخدر در افغانستان، درآمد زایی بالا ( پول ساز بودن) این صنعت برای آمریکا و گروه های تروریستی نظیر طالبان است؛ سود حاصل از تجارت مواد مخدر ۶۵ % از درآمد طالبان و دیگر گروه های تروریستی افغانستان را تامین می کند. روابط القاعده با زمین های کشت خشخاش تحت مالکیت طالبان کاملا مبتنی بر مستندات است. شبکه حقانی (گروه شبه‌نظامی در مناطق مرزی افغانستان و پاکستان) که گویا یکی از تهدیدات بزرگ ناتو در افغانستان محسوب می شود نیز بودجه خود را از طریق مالیات های تجارت تریاک تامین می کند. دیگر بازیگران منطقه ای نظیر پاکستان نیز توسط صدور اجازه عبور محموله های مواد مخدر از قلمرو آنها، میلیاردها دلار درآمد کسب می کنند.
نقش غربی ها در تولیدو تجارت مواد مخدر
همکاری شبکه های نیرومند بین المللی تجارت مواد مخدر آمریکا و انگلستان ، نقش بسزایی در تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان دارند. پس از کشته شدن بعضی از جوانان آمریکایی به علت مصرف بیش از اندازه ماده مخدر هروئین و نیز در پی کشته شدن «کورت کابین» خواننده معروف آمریکایی، نویسنده روزنامه انگلیسی« دیلی استار » آقای «جان پوتاش» در مقاله‌ای عنوان کرد :” بسیاری از خوانندگان آمریکایی به علت تبلیغ ایدئولوژی‌های چپ‌گرای خود به شدت تحت نظارت سازمان «سیا» قرار داشتند، در دهه ۱۹۸۰ سازمان سیا آمریکا بعد از قاچاق مواد مخدر از افغانستان آن را به داخل کشور وارد و سپس خود میان خوانندگان و چهره‌های مشهور توزیع می‌کرد.” [۵] تحقیقات روزنامه مذکور نشان می‌دهد که منبع تولید و توزیع بسیاری از مواد مخدر در کشور آمریکا ، سازمان اطلاعات خارجی این کشور « سیا » می باشد.«جان استاکول» نیروی سابق سازمان سیا نیز در گفت و گو با دیلی استار افشا ء می کند که: ” سازمان اطلاعات آمریکا بخش عمده مواد مخدر افغانستان را به بیرون قاچاق کرد و در حقیقت تجارت هروئین به دست نیروهای این سازمان هدایت می شود.در دهه ۱۹۸۰ تا اوایل دهه ۱۹۹۰ تمام هروئین مصرفی آمریکا توسط سازمان سیا در افغانستان تامین شده و سپس به بیرون منتقل می شدند.”
مواد مخدر ، پسا طالبان
بعقیده برخی از صاحبنظران سیاسی در حالی که افغانستان هنوز هم یکی از بزرگترین تولید کنندگان مواد مخدر در جهان است، امکان توافق صلح با طالبان وجود دارد، با وقوع احتمالی صلح ، مشکل تولید مواد مخدر در افغانستان به زودی حل نخواهد شد. روند موفقیت آمیز صلح احتمالی با طالبان و حتی پایان جنگ و درگیری ها در افغانستان، به معنی حل معضل مواد مخدر در افغانستان نخواهد بود. دولت اشرف غنی و طالبان، با تحمل زیان های قابل توجه در میدان نبرد، حتی اگر بخواهند نخواهند توانست دیگر گروه های تروریستی را از زمین های کشت خشخاش دور نگاه دارند ، شاید ضعف طالبان ، گروه های تروریستی جدیدی، از جمله « داعش» را به این مناطق بکشاند. ضمن آن که فساد سیاسی در میان مقامات دولتی، جنگ سالاران و گروه های شورشی از دیگر عوامل تشدید تولیدات مواد مخدر حتی پس از صلح با گروه تروریستی طالبان خواهد بود. [۶] در واقع ،مسئله تروریسم افغانستان را نمی توان از تولیدو توزیع تریاک این کشور جدا دانست. حتی یک توافقنامه صلح پایدار نمی تواند این مسئله را حل کند؛ هر گونه کنش سیاسی در آینده باید شامل یک راهکار چند جانبه برای مبارزه با مواد مخدر در دراز مدت باشد که مسائل سیاسی و اقتصادی افغانستان را لحاظ نماید.
ملاحظه کارشناسی:
فقر فرهنگی ، ضعف اقتصادی، نا امنی ، از چالش های اصلی در افغانستان هستند، علت موج سرسام آور مهاجرت غیر قانونی از افغانستان به دیگر کشورها ،جنگ و بیکاری است. منشاء تداوم ترور، اشاعه تروریسم در افغانستان، گذشته از سیاست های بین المللی فقر فرهنگی و مالی است. افزایش سرقت ،آدم ربایی ، حمله مسلحانه ، جنایت ، ایجاد فرصت برای گروه های تروریستی، باند های قاچاق مواد مخدر، ره آورد های عدم امنیت و بی کاری است، تداوم این روند ، برای افغانستان و نیز همسایگان در آینده بیش از گذشته بحران آفرین خواهد گردید. بخش بزرگی از هزینه های جنگ در افغانستان با پول های کسب شده از قاچاق مواد مخدرتامین می گردد، تروریست های مسلح ، به صورت جدی و کلان از قاچاق مواد مخدر بهره برداری می کنند. مافیای منطقه ای و بین المللی نیز در این امر مشارکت دارند. برای کاهش و محو پدیده قاچاق مواد مخدر در افغانستان بایددر سطح کشورهای همسایه، منطقه و بین المللی ، فعالیت و همکاری جدی انجام پذیرد.کاهش فقر و افزایش فروش دیگر محصولات کشاورزی باعث کاهش تولیدات مواد مخدر خواهد شد. تولیدات تدریجی محصولات کشاورزی و دامپروری با ارزش بالا ، همانند: زعفران- برنج – میوه – محصولات لبنی، و…. ، راهکار عملی است. ضمن آن که گسترش طرح های زیربنایی بزرگی که موقعیت جغرافیایی افغانستان را در ارتباط با مسیرهای تجاری جهانی بهبود می بخشد ،مانند: طرح های « چابهار» « تاپی» و ….. . اجتناب ناپذیر است. مسلما ، اتخاذ راهبرد ملی بلند مدت مبارزه با تولید و تجارت مواد مخدر، با لحاظ و بررسی دلایل امنیتی، اقتصادی، اجتماعی در افغانستان، بدون مشارکت و همکاری جدی کشورهای همسایه ، تحقق نخواهد یافت . زیرا خطر ات زیان بار باند های مافیایی داخلی و خارجی تولید و تجارت مواد مخدر در افغانستان، بیشتر از هر خطر دیگر است.
[۱] ایرنا- کد خبر: ۸۳۲۶۹۴۷۰ / ۱۹ فروردین ماه ۱۳۹۸- http://www.irna.ir/fa/News/83269470
[۲] خبرگزاری فارس، ۱۴/۱۱/۱۳۹۷- کدخبر: ۱۳۹۷۱۱۱۴۰۰۱۰۲۵ fna.ir/bre7xd
[۳] خبرگزاری فارس – کدخبر: ۱۳۹۶۱۲۰۹۰۰۰۵۶۹مورخ ۰۹/۱۲/۱۳۹۶- fna.ir/a4f83t
[۴] خبرگزاری فارس – کدخبر: ۱۳۹۶۱۲۰۹۰۰۰۵۶۹مورخ ۰۹/۱۲/۱۳۹۶- fna.ir/a4f83t
[۵] خبرگزاری فارس- کدخبر: ۱۳۹۸۰۱۱۸۰۰۰۴۱۶ مورخ ۱۸ فروردین ماه ۱۳۹۸
http://af.farsnews.com/world/news/13980118000416
[۶] ایرنا- کد خبر: ۸۳۲۶۹۴۷۰ / ۱۹ فروردین ماه ۱۳۹۸- http://www.irna.ir/fa/News/83269470
