مقدمه
مواد مخدر به عنوان یک بلای اجتماعی، پدیده شوم و خانمان سوز و بلیه بزرگ جهانی مطرح شده است. جامعه بشری از بدو پیدایش تا کنون با بلاها و بحران های مختلفی مواجه بوده که بعضی از آنها موجودیت و بقای انسان ها را در معرض تهدید قرار داده و برخی نقشه جغرافیایی و سیاسی جهان را دستخوش تغییر و تحول نموده است.
مسئله مواد مخدر در همه کشورها پیشینه تاریخی دارد و لیکن آنچه این پدیده را به یک بلیه جهانی، تهدیدکننده امنیت ملی و بین المللی و عامل تاثیرگذار بر سلامت فکری، جسمی و اخلاقی انسان ها تبدیل کرده، قاچاق بین المللی و گسترش این تجارت سیاه مرگبار و سوء مصرف آن در جهان است. تجارت بین المللی انواع مواد مخدر پس از تجارت سلاح و مهمات، پرسودترین معامله جهانی است.[۱] که در این میان، برخی کشورها مصرف کننده و آسیب دیده در این معضل هستند و برخی کشورها بخصوص ممالک غربی، نقش صاحبان و حامیان این تجارت در کشورهای جهان سوم هستند.
در این نوشتار به بررسی نقش غرب در گسترش مواد افیونی در افغانستان می پردازیم.
افغانستان و مواد افیونی
مواد افیونی[۲] موادی هستند که از گیاه خشخاش و بوته کوکا بدست می آیند و معروف ترین آنها تریاک(Opium)، مرفین(Morphine)، هرویین(Heroine)، کدئین (Codeine) و کوکائئین هستند.[۳]
از سال ۱۹۸۵ به بعد، کشت غیر مجاز کوکا و خشخاش افزایش یافته و تا سال ۱۹۹۶ مساحت زمین های زیر کشت این مواد در سطح جهان به ۲۸۰۰۰۰ هکتار رسیده است. برابر آمار و گزارشات منتشر شده ۳۴ درصد کشت غیرقانونی خشخاش در سطح جهان تنها در دو کشور افغانستان و میانمار (برمه) صورت می گیرد و تقریبا ۹۰% تریاک مصرفی در سطح جهان در دو منطقه موسوم به هلال طلایی و مثلث طلایی تولید و استحصال می گردد.[۴] بنابراین متاسفانه یکی از مهمترین مراکز کشت آن، افغانستان است.
افغانستان، با مساحتی در حدود ششصد و پنجاه هزار کیلومتر مربع، در منتها الیه شمالشرقى ولایت واخان با جمهورى خلق چین، در شمال با جمهوریهای تاجیکستان،ازبکستان وترکمنستان[۵]، در مغرب با ایران و در جنوب و مشرق با پاکستان همجوار است. و به همین دلیل از اهمیت استراتژیکی ویژه ای برخوردار است. افغانستان کشوری است که تاریخ پر فراز و نشیبی را پشت سر گذاشته و همواره مورد هجوم بیگانگان قرار گرفته است. موقعیت جغرافیایی و وضعیت سوق الجیشی، این کشور را در طول سده های متمادی به جولانگاه استیلاگران تبدیل کرده است.[۶]
و شاید در نتیجه همین تحولات، استعمال مواد افیونی که خود از معضلات و بدبختی های انسانی، اجتماعی و سیاسی در کشور های جهان سوم و بویژه افغانستان، است در این کشور رواج یافته و موجب افزایش بد بختی ها و بی عدالتی های اجتماعی در این کشور گردید.
البته ذکر این نکته نیز لازم است که گرچه قبل از پیدایش طالبان نیز کشت خشخاش بویژه در موسی قلعه و نواحی آن رایج بود اما پس از ظهور طالبان کشت مواد مخدر و توزیع آن به عنوان یک منبع درآمد همواره از حمایت دولتها و قدرتهای غربی حاکم بر افغانستان برخوردار بوده است. طالبان با مافیای قاچاق حمل و نقل مواد مخدر که بیشترشان پاکستانی بودند، همکاری می کردند. و کشت و قاچاق مواد مخدر، پردرآمدترین منبع مالی آنان بود. این گروه ده درصد قاچاق مواد مخدر را به عنوان زکات از قاچاقچیان می گرفت و به خزانه دولت خود واریز می کرد.[۷]
رهبران طالبان نیز که همواره از پایبندی به اصول اسلامی دم می زدند برای حل تناقض این عمل خود با احکام اسلامی دست به نو آوری زده و مدعی شدند که تولید تریاک چون در کشورهای غیر اسلامی مصرف می شود عملی غیر اسلامی نیست.[۸]
نقش غرب در گسترش مواد افیونی در افغانستان
شیوه های دایمی غرب در افغانستان، نفاق، ظلمت گرایی، افراطی گری و صدور ایدیولوژی و جلوگیری از سیر تکاملی جامعه، صدور جنگ است که افغانستان را به مرکز ترویریزم، بنیادگرایی مذهبی، اسلام انحرافی تبدیل نموده است.[۹] در کنار این روشها، دفاع از هرگونه تجارت سودآور، و با پرداخت هر هزینه ای از جمله این روش هاست. که یکی از آنها مشکل بسیار بغرنج و پیچیده قاچاق مواد مخدر است ، این کار توسط مافیای جهانی و با شیوه های اجباری و غیر منصفانه در افغانستان صورت گرفته ، و هدف اساسی آنها، منافع اقتصادی این گروه الیگارشی مالی است که ساحات مهم اقتصاد را به انحصار خود درآورده اند. چراکه در عصر حاضر پردرآمد ترین ساحات، تولید و فروش اسلحه ، قاچاق مواد مخدر است.
بنابراین می توان گفت که یکی از علل جنگ های اخیر افغانستان، باز نمودن مسیر قاچاق مواد مخدر از این کشور بوده است. زیرا سلطه گران و بانکداران بزرگ و برخی از سرمایه داران بزرگ غربی، سردمدار قاچاق مواد مخدر افغانستان هستند.[۱۰]
کسانی که به خاطر فروش سلاح شان نقاط داغ و جنگی را ایجاد می نمایند که اسلحه شان به فروش برسند ، آیا آنها حاضر نیستند که دست به اقدام پر درآمد تری بزنند و انحصار قاچاق مواد مخدر را بدست گیرند؟ هرگاه این حدس درست باشد ، این کار با موجودیت حکومت دموکرات و فراگیر ناممکن است.
بنابراین، بهره برداری اصلی از گسترش مواد افیونی در افغنستان را قدرتمداران و جنگ سالاران و باندهای مافیایی می برند که باید با افزایش آگاهی عمومی مردم و نیز به کارگرفتن حقوق بین الملل به مقابله با آن پرداخت. به راستی با اینکه انتظار می رفت، بعد از فروپاشی طالبان، جامعه به سمت قانونگرایی و مدنیت پیش برود و دیگر با چنین معضلاتی روبرو نباشد، چرا آمار کشت مواد مخدر طی دو سال گذشته، بالا و بالاتر رفته است؟ در زمان حکومت طالبان کشت مواد مخدر و در آمدها و امتیازات حاصل از آن فقط در اختیار خود این حکومت بود. اما با فروپاشی طالبان و روی کار آمدن قدرتهای مسلح دیگر، در گوشه و کنار افغانستان تجارت مواد مخدر هم بین این گروهها تقسیم شد و روز به روز گسترش یافت.
ضرورت همکاری بین المللی علیه گسترش مواد افیونی در افغانستان
تاریخچه همکاری بین المللی و سیر تکاملی آن علیه پدیده مواد مخدر از سال ۱۹۰۹ تا کنون موید این واقعیت است که مواد مخدر، همه کشورها اعم از پیشرفته و در حال توسعه را آسیب پذیر کرده است. تهدید حاکمیت و امنیت کشورها، تهدید بنیادهای اساسی جوامع و سازمان یافتن قاچاق بین المللی مواد مخدر از جمله عوامل و اشتراکات کشورها برای همکاری علیه این بلیه جهانی است.[۱۱]
ضرورت این مقابله هنگامی روشن تر می شود که بدانیم افغانستان جزو ده کشور فقیر جهان محسوب می شود که سی میلیارد دلار بدهی خارجی دارد و ۱۵۰ دلار درآمد سرانه. و تا کنون در این کشور هیچ گونه برنامه ریزی توسعه اقتصادی طرح ریزی نشده است. برخی دولت های قبلی همچون دولت داوود بسیار سعی کرد تا با چانه زنی های سیاسی اش از شرق و غرب امتیازهایی برای توسعه اقتصادی کشور به دست آورد و حتی برنامه پنج ساله نیز طرح ریزی نمود اما موفق به اجرای آن نشد. و با سقوط جمهوری داوود و قبضه کردن قدرت توسط کمونیست ها برنامه های توسعه داوود به فراموشی سپرده شد و از این تاریخ به بعد کشور وارد بحران امنیت اقتصادی شد.[۱۲] در چنین شرایطی و هنگامی که جایگزینی برای تامین نیاز اقتصادی مردم نباشد، مسلما شرایط گسترش مواد افیونی، دوچندان خواهد شد.
علاوه بر این، ضرورت دیگر، را یعقوب مشعوف نویسنده افغان، به خوبی بیان می کند. وی رشد مواد مخدر و تروریسم بین المللی را دو پدیده همسان و همخوان با یکدیگر ارزیابی می کند، به این دلیل که تروریستها هیچوقت کار و منابع اقتصادی به صورت آزاد نداشته اند، بنابراین یگانه راهی که برای تامین اقتصادی خود دارند، تولید کشت و توزیع مواد مخدر است و از آنجا که هر دو پدیده در افغانستان مشاهده می شود، باید برای محو هر دوی آن همخوانی وجود داشته باشد و همسان عمل شود .برای ریشه کن کردن مواد مخدر، ابتدا باید از کشاورز افغان حمایت جدی به عمل آید، خرید دیگر محصولات کشاورزی با قیمتهای خوب از کشاورزان و اجرای طرحهای کشت جایگزین بهترین راه تقویت اقتصادی است.[۱۳]
راه های مقابله با گسترش مواد افیونی در افغانستان
با این حال، راههای زیادی برای مقابله با گسترش مواد افیونی در افغانستان را می توان برشمرد که به برخی از آنها اشاره می کنیم:
۱٫ مهار حمایت سردمداران غرب از قاچاق بین المللی مواد مخدر
علی رغم منع قانونی کشت، توزیع و مصرف مواد مخدر و مقابله با تولید، توزیع و سوء مصرف مواد مخدر و اقدامات بین المللی علیه این پدیده، تقاضای مواد مخدر روندی صعودی داشته است. و مسلما مهمترین دلیل برای این امر را چنانکه بیان شد در این نکته می توان خلاصه نمود که گردش مالی و سود سرشار ناشی از قاچاق بین المللی مواد مخدر که بین ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار براورد شده عاملی است که این پدیده را برای سیاست مداران غربی و برخی دولت های آنان خوشایند نموده و موجب شده باندها، گروه های سازمان یافته و قاچاقچیان بین المللی مواد خدر احساس امنیت کرده عرصه بین الملل را مناسب دیده و با مشارکت مستقیم و غیر مستقیم برخی دولت های غربی و نفوذ در حکومت ها به تجارت مواد مخدر اقدام کنند. بنابراین معضل جهانی مواد مخدر، مکانیزم های پیشگیرانه بین المللی نیاز دارد تا این پدیده تبدیل به بحران نگردد.[۱۴]
خلاصه آنکه سودآور بودن و تاثیر قاچاق مواد مخدر در اقتصاد و سیاست موجب گردیده که گروههای سازمان یافته با اتکا به کارتل ها و سازمان های مافیایی و حمایت و هدایت پنهان قدرت ها، آسوده خاطر به تجارت بین المللی مواد مخدر بپردازند و در صحنه بین الملل، بزرگترین سرمایه گذاران اقتصادی در بخش مواد مخدر و داروهای روان گردان محسوب شوند.[۱۵]
۲٫ حمایت از کشاورزان افغان
راه دیگر ریشه کن کردن مواد مخدر در افغانستان این است که ابتدا باید از کشاورز افغان حمایت جدی به عمل آید، خرید دیگر محصولات کشاورزی با قیمتهای خوب از کشاورزان و اجرای طرحهای کشت جایگزین بهترین راه است. به هر حال، اگر اقتصاد افغانستان در حال رکود باشد،و منابع در آمدی که مردم و مخصوصا کشاورزان افغان بتوانند با آن معیشت خود را بگذرانند نیز وجود نداشته باشد، و جامعه جهانی نیز فکری برای از بین بردن متقاضیان اصلی کشت مواد مخدر نکند، این مشکل همچنان لاینحل باقی خواهد ماند.[۱۶]
۳٫ ارتقاء فرهنگ عمومی
راه حل دیگر برای جلوگیری از گسترش مواد مخدر در افغانستان، بالا بردن آموزش عمومی، پیشگیری، درمان و بازپروری معتادان است که می تواند در جهت تقلیل تقاضای سوء مصرف مواد مخدر، اقدامی مفید باشد. به طور کلی الزام افراد به رعایت قانون و احترام به آن در جامعه، شاید کاربرد مطمئنی نداشته باشد زیرا که همواره با قانون شکنی هایی از سوی برخی افراد هستیم. بنابراین باید برای حل این مسائل، تلاش های فرهنگی و آموزشی در اولویت قرار گیرد.
و این، وظیفه روشنفکران است که مردم را از این بلای خانمان سوز که محور اصلی بحران افغانستان است آگاه نمایند. و بینش فرهنگی مردم را نیز ارتقا بخشند.[۱۷] نخبگان دینی نیز باید به فعالیت فرهنگی از قبیل تاسیس کتابخانه ، راه اندازی مدرسه دینی، انتشار روزنامه، و ایجاد ایستگاه تلویزیونی بپردازند.
منابع و مآخذ
- انصاری، فاروق، تحولات سیاسی و اجتماعی افغانستان، مرکز اسناد و تاریخ دیپلماسی، تهران، ۱۳۸۱٫
- برهانی،محمد جواد، نقش اسلام در دگرگونی اجتماعی با تاکید بر افغانستان معاصر، موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، قم ۱۳۸۸٫
- جمعى از نویسندگان، جریان پرشتاب طالبان، تهران، انتشارات بین المللى المهدى، چاپ اول،۱۳۷۸
- سجادى، سید عبدالقیوم، جامعه شناسى سیاسى افغانستان، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۸۰،
- صارم، محمد اشرف، قانون مدنی افغانستان، قدس، قم، ۱۳۸۴٫
- علیزاده،سید مهدى، افغانستان ریشه یابى و بازخوانى تحولات معاصر، قم، انتشارات کیش مهر، ۱۳۸۱٫
- غزنوی،جواد، روشنفکر امروز ما، اداره فرهنگی حرکت اسلامی افغانستان، بی جا، ۱۳۷۸٫
- فرهنگ،سید محمد حسین، جامعه شناسی و مردم شناسی شیعیان افغانستان، قم، ۱۳۸۰٫
- ماهنامه صراط، ش ۵ و ۶٫ آبان و آذر ۱۳۷۷٫
- محمدعلی(پیام)، نقش استعمار شرق و غرب در افغانستان، ارگان نشراتی سید جمال الدین حسینی، بی جا، ۱۳۶۴٫
- مرتضوی قهی، علی، قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، تهران، دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، چاپ اول،۱۳۸۲٫
- نیکپی،محمد ثنا متین، شرح زمانی رویدادهای مهم سیاسی افغانستان، تورنتو، کانادا، ۲۰۰۵م.
- هفته نامه فریاد عاشورا، ش۱۵۲، ۷ حوت(اسفند) ۱۳۷۶٫
[۱] سازمان ملل متحد سود خالص این تجارت را ۴۰۰ تا ۶۰۰ میلیارد دلار محاسبه کرده است.
[۲] افیون از کلمه یونانی اپیون(َApiyin) گرفته شده و به کسی که بخوردن و یا کشیدن تریاک عادت داشته باشد افیونی گفته میشود.
[۳] از دیگر آلکالوئیدهای تریاک، متادون، دیونین، نارکوتین، پاپاورین والیوم، نارستین، تیانین، و آتروپین و بیش از ۲۰ نوع دیگر را می توان نام برد که عمدتا مصرف دارویی و پزشکی و آثار تجدیدکننده دارد که مصرف مکرر و طولانی آن اعتیادآور است. علی مرتضوی قهی، قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، تهران، دبیرخانه ستاد مبارزه با مواد مخدر، چاپ اول،۱۳۸۲، ص۱۱
[۴] کشورهای برمه لائوس، تایلند، و چین در منطقه مثلث طلایی و کشورهای افغانستان، پاکستان، لبنان و ترکیه در منطقه هلال طلایی قرار می گیرند. همان، ص۱۳
[۵] امروزه با تاجیکستان، ازبکستان و ترکمنستان
[۶] نیکپی، محمد ثنا متین، شرح زمانی رویدادهای مهم سیاسی افغانستان، تورنتو، کانادا، ۲۰۰۵م ،ص۵
[۷] جمعى از نویسندگان، جریان پرشتاب طالبان، تهران، انتشارات بین المللى المهدى، چاپ اول،۱۳۷۸، ص ۲۲ و ۲۳ و ۳۳ و ۲۹۷ و ۲۹۸
[۸] ر.ک: هفته نامه فریاد عاشورا، ش۱۵۲، ۷ حوت(اسفند) ۱۳۷۶، ص۳
[۹] شرح زمانی رویدادهای مهم سیاسی افغانستان، ،ص۵
[۱۰] نقل از شبکه اطلاع رسانی دانا، منتشر شده در مورخ: ۱۳۹۳/۳/۱۱ شناسه خبر: ۹۵۱۷۸
[۱۱] قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، ص۴۳
[۱۲] جریان پرشتاب طالبان،ص۸۵
[۱۳] شرح زمانی رویدادهای مهم سیاسی افغانستان، ص۳۵
[۱۴] قاچاق بین المللی مواد مخدر و حقوق بین الملل، ص۴۷
[۱۵] همان، ص۳۵
[۱۶] شرح زمانی رویدادهای مهم سیاسی افغانستان، ص۳۳ تا ۳۵
[۱۷] غزنوی،جواد، روشنفکر امروز ما، اداره فرهنگی حرکت اسلامی افغانستان، بی جا، ۱۳۷۸، ص۲۲۴
ملیحه محمودی بیات
دانشجوی دکتری مدرسی معارف اسلامی
تاریخ مقاله: مهرماه ۱۳۹۳