ملاحظاتی پیرامون مسئولیت‌های سه‌گانه “داوطلبان نمایندگی”، “مجریان و ناظران” و “مردم” در انتخابات مجلس شورای اسلامی.
در آستانة یازدهمین دورة انتخابات مجلس شورای اسلامی
مقدمه:
یکی از اوامر مؤکد خداوند متعال در قرآن کریم سپردن امانت به اهلش است؛ إِنَّ اللَّهَ یَأمُرُکُم أَن تُؤَدُّوا الأَماناتِ إِلى أَهلِها. امانت به معنای چیزى یا مسئولیتی است که شخص را براى آن امین دانسته و در اختیارش قرار می‌دهند. از آنجا که اهلیت امانت‌دار در پذیرش امانت به نسبت اهمیت هر امانت متفاوت است، برای تشخیص اهلیت پذیرنده امانت باید به ارزش محتوایی امانت پی برد. هریک از مسئولیت‌های اجتماعی که به عهده افراد گذاشته می‌شود به تعبیر حضرت علی علیه‌السلام امانتی است که به آنها سپرده می‌شود؛ وَ إِنَّ عَمَلَکَ لَیْسَ لَکَ بِطُعْمَهٍ وَ لَکِنَّهُ فِی عُنُقِکَ أَمَانَهٌ. یکی از این امانات مهم در نظام اسلامی، نمایندگی مجلس شورای اسلامی است که از سوی مردم به وکلای منتخبشان سپرده می‌شود. بنابراین تشخیص اهلیت برای احراز نمایندگی مجلس شورای اسلامی با توجه به مأموریت و مسئولیتی است که نمایندگان طبق قانون اساسی برعهده دارند. مهمترین فرازی از قانون اساسی که به مسئولیت‌های یک نماینده می‌پردازد، متن سوگندی است که برگزیدگان ملت در نخستین اجلاس در هر دوره در برابر قرآن مجید به خداوند متعال وفاداری خود به آن را اعلام می‌کنند.
متن سوگند:
متن سوگند منتخبین مردم که در آغاز هردوره مجلس شورای اسلامی توسط نمایندگان ملت قرائت می‌شود و در اصل شصت و هفتم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران آمده به شرح زیر است:
بسم الله الرحمن الرحیم
“من در برابر قرآن مجید، به خدای قادر متعال سوگند یاد می کنم و با تکیه بر شرف انسانی خویش تعهد می نمایم که پاسدار حریم اسلام و نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشم، ودیعهای را که ملت به ما سپرده به عنوان امینی عادل پاسداری کنم و در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نمایم و همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشم، از قانون اساسی دفاع کنم و در گفته ها و نوشته ها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشم.”
این متن از دو بخش تشکیل شده است؛ نخست مطلع آن که با بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم آغاز می‌شود و دوم فرازهای سوگند.
فراز نخست:
- این سوگند با نام خداوند متعال آغاز می‌شود. آغاز سوگند با عبارت بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم مبین جهت‌گیری کلی نمایندگان مجلس شورای اسلامی در طول دوره نمایندگی است؛ بدین معنا که کسی که می‌خواهد عهده‌دار امانت نمایندگی مردم باشد، با بیان ذکر بسم‌الله‌الرحمن‌الرحیم درب طاعت خداوند را برای ورود به مسیر عبودیت به روی خود می‌گشاید و وارد جاده‌ای می‌شود که به قرب الهی منتهی می‌گردد. در این حالت منتخب مردم مسئولیت نمایندگی را به عنوان فریضه‌ای از فرایض الهی برای تقرب به درگاه خداوند متعال درنظر می‌گیرد و عمل به آن را واجب و تخطی از آن را حرام شرعی می‌داند. طبعاً چنین رویکردی آثاری چه قبل از برگزاری انتخابات و چه پس از آن، از جمله در موارد زیر درپی خواهد داشت:
- کسی که قرار است با یاد خدا و به عنوان یک تکلیف الهی و ایفای یک مسئولیت اجتماعی وارد عرصه رقابت‌های انتخاباتی شود، چون هدف او خدمت به مردم است، چنانچه در بین دیگر داوطلبان فردی را شایسته‌تر از خود برای ایفای این مسئولیت بیابد، او را مقدم بر خود معرفی می‌کند و از صحنه رقابت کنار می‌رود. چرا که اگر چنین نکند، مصداق این روایت از پیامبر مکرم اسلام است که: مَنْ تَقَدَّمَ عَلی قَومٍ مِنَ الْمُسْلِمینَ وَ هُوَ یَری أَنَّ فیهِمْ مَن هو افضلُ منه فقد خانَ اللَّه و رسولَه و المُسلمیِن.
- حضوری صادقانه در انتخابات خواهد داشت و از هرگونه رفتار گناه‌آلود مانند تطمیع، فریب و وعده‌های دروغین برای کسب آرای مردم پرهیز می‌کند. چراکه به بیان امام صادق علیه‌السلام اگر کار برای خداست دیگر نیرنگ چرا؟؛ إن کانَ العَرضُ علَى اللّه ِ حَقّا فالمَکرُ لماذا؟.
- کسی که با نام خدا و اعتقاد به توحید و یگانگی او وارد عرصه انتخابات می‌شود، وحدت را به مثابه تجلی توحید در جامعه سرلوحه رفتار و گفتار خود قرارمی‌دهد و از هرگونه شعار و رفتار تفرقه‌افکنانه پرهیز می‌کند. چرا که در این صورت نه تنها مخاطب این کلام الهی نیست که:وَ لا تَکُونُوا کَالَّذِینَ تَفَرَّقُوا وَ اخْتَلَفُوا؛ بلکه به فرموده پیامبر مکرم اسلام تلاش می‌کند محور الفت مؤمنان باشد، تا در زمره بهترین مؤمنان قرارگیرد؛ خیر المؤمنین من کان مألفه للمؤمنین.
- کسی که برای خدا و با نام خدا پای درمسیر خدمت به مردم که از بهترین کارها نزد خداوند متعال است، می‌گذارد، در برخورداری از نصرت الهی تردید به خود راه نمی‌دهد؛ چه، خود را مخاطب این آیه می‌داند که: قالَ لا تَخافا إِنَّنی مَعَکُما أَسمَعُ وَأَرى(طه۴۶)؛ نترسید! من با شما هستم؛ (همه چیز را) می‌شنوم و می‌بینم! و بر این باور است که در این راه از هدایت الهی بهره‌مند خواهد شد؛ وَالَّذینَ جاهَدوا فینا لَنَهدِیَنَّهُم سُبُلَنا وَإِنَّ اللَّهَ لَمَعَ المُحسِنینَ(عنکبوت۶۹)؛ آنها که در راه خدا جهاد کنند از هدایت الهی برخوردار خواهند بود؛ لذا در تصمیمات خود تحت تأثیر هیچگونه تطمیع و یا تهدیدی قرار نخواهند گرفت و با اعتماد و اتکال به قدرت لایزال الهی در هر مورد شجاعانه تصمیم می‌گیرند.
فراز دوم:
دومین فراز این متن عهدی است که منتخب ملت در برابر قرآن مجید با خداوند متعال می‌بندد. در این فرازها نماینده منتخب به خدای قادر متعال سوگند یاد می‌کند که:
- پاسدار حریم اسلام باشد
- نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی ملت ایران و مبانی جمهوری اسلامی باشد.
- به عنوان امینی عادل، نمایندگی مردم را که ودیعهای از جانب ملت است به او سپرده می‌شود پاسداری کند
- در انجام وظایف وکالت، امانت و تقوی را رعایت نماید
- همواره به استقلال و اعتلای کشور و حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم پایبند باشد
- از قانون اساسی دفاع کند
- در گفته‌ها و نوشتهها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشد
اما ایفای تعهد به ویژه در برابر خداوند متعال برای انجام کاری مستلزم اعتماد به اعتقاد و توانایی خویش در انجام این تعهدات است؛ بنابراین در وهله نخست فردی که می‌خواهد در عرصه انتخابات وارد شود باید نزد وجدانش به اهلیت خود برای این ورود، باور داشته باشد و در وهله بعد نهادهای اجرایی و نظارتی انتخابات که مسئولیت تشخیص صلاحیت داوطلبان نمایندگی مجلس شورای اسلامی برای معرفی واجدین شرایط به مردم را دارند، باید با مطالعه سوابق فرد، اهلیت او برای ایفای نمایندگی مردم در مجلس شورای اسلامی را احراز کنند.
ازجمله الزاماتی که بر اساس آنچه در متن این سوگند آمده موارد زیر است:
- طبعاً کسی که سوگند یاد می‌کند پاسدار حریم اسلام باشد، باید در سطح قابل قبولی با اسلام و احکام نورانی آن آشنا باشد تا بتواند هنگام بررسی طرح‌ها و لوایح انطباق و یا حداقل عدم مغایرت آنها با احکام اسلام را تشخیص دهد؛
- کسی که می‌خواهد نگاهبان دستاوردهای انقلاب اسلامی و مبانی جمهوری اسلامی باشد باید خود فردی انقلابی باشد تا بتواند با اعتقاد راسخ به این سوگند پایبند بماند. از ویژگی‌های فرد انقلابی این است که نه تنها مسئولیت نمایندگی را به تعبیر حضرت علی علیه‌السلام “طعمه” نمی‌داند؛ بلکه در راه تحقق آرمان‌هایش جان و مال خود را نیز فدا می‌کند.
- او در این سوگند ابتدا خود را امینی عادل معرفی می‌کند و سپس سوگند یاد می‌کند برپایه برخورداری از ملکه تقوی، امانت‌دار خوبی برای مردمی که به او رای داده‌اند باشد. احراز چنین ویژگی‌هایی در داوطلب نمایندگی مجلس شورای اسلامی در شهرت او به عدالت، تقوی و امانت داری تشخیص داده می‌شود.
- او سوگند یاد می‌کند که به استقلال و اعتلای کشور پایبند باشد؛ پایبندی به استقلال و اعتلای کشور مستلزم نفی هرگونه سلطه پذیری و دخالت بیگانگان در امور کشور است. این پایبندی زمانی حاصل می‌شود که در نگاه نماینده مردم اولویت‌های انقلاب و مردم مقدم بر هرچیز است. طبعاً هرنوع وابستگی فکری و تابعیتی به دیگران مانع بزرگی بر سر راه این پایبندی است؛ چرا که ای بسا تعارض منافع، فرد را به سویی غیر از استقلال و منافع ملی سوق دهد.
– او سوگند یادمی‌کند پایبند به حفظ حقوق ملت و خدمت به مردم باشد؛ در فصل سوم قانون اساسی از اصل ۱۹ تا ۴۲ به شرح حقوق ملت پرداخته است. درک درست از این حقوق و بررسی کاستی‌های موجود در این زمینه و داشتن روحیه بهره‌گیری از دانش و تجربه ارباب خرد و فضل برای خدمت صادقانه به مردم از طریق اصلاح یا پیشنهاد طرح و پایداری در این زمینه از راه‌های تحقق این سوگند است.
- او سوگند یادمی‌کند که از قانون اساسی دفاع کند. شناخت قانون اساسی و اولویت‌های آن در هر موقعیت و شرایطی نیاز به بصیرت و هوشمندی دارد.
- و نهایتاً در فراز پایانی نیز سوگند یاد می‌کند در گفته‌ها و نوشتهها و اظهارنظرها، استقلال کشور و آزادی مردم و تأمین مصالح آنها را مد نظر داشته باشد. در این مورد نیز بهترین گواه بر صدق این ادعا احراز آن در زندگی گذشته داوطلب نمایندگی مجلس شورای اسلامی است.
همانطور که ملاحظه می‌شود گواه بر صداقت در بند بند سوگند نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیازمند احراز شایستگی و صلاحیت؛ در وهله نخست از سوی خود او و در مراتب بعدی نهادهای اجرایی و نظارتی و از همه مهمتر مردمی است که می‌خواهند او را انتخاب کنند.
هرچند قانون انتخابات مجلس شورای اسلامی در این زمینه کاستی‌های قابل توجهی دارد اما به هرحال هم نهاد شورای نگهبان که مسئول صیانت از اسلامیت انتخابات دارد و هم رأی دهندگان که با انتخاب خود آینده کشور را رقم می‌زنند مسئولیت سنگینی بر دوش دارند و باید تلاش کنند این تکلیف الهی که بر دوش آنها است به خوبی به انجام برسانند: انَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تُؤَدُّوا الْأَماناتِ إِلی أَهْلِها.