از سال ۲۰۱۱ تا کنون خاورمیانه عربی به علت نارضایتی داخلی و دخالت عنصر خارجی به یکی از نا امن ترین و بحرانی ترین جاهای دنیا و به یکی از کانون های اصلی خبر خیزی و حوادث در جهان تبدیل شده است. تحلیل ظهور و بروز موج اول و دوم بیداری اسلامی یا بهار عربی از نگاه بسیاری از تحلیلگران تا مرز تناقض متفاوت بوده و هست و جالب است که این تفاوت تحلیلی با استمرار حوادث همچنان ادامه دارد. حساسیت منطقه عربی از یکسو و حوادث پر شتاب آن ما را بر آن داشت تا هر هفته یک تحلیلی واقعی و مستدل از حوادث این منطقه ارائه دهیم و تاثیر آن بر منطقه و کشورمان نمایان سازیم.
شکی نیست که از زمانیکه غرب، رژیم صهیونیستی را در منطقه کاشت و آن را پایگاه دائمی دفاع از منافع خود ساخت، منطقه به علت این تضاد دائمی درگیر نا امنی شده و این فرایند هفتاد سال است که همچنان ادامه دارد. غرب در دهه اخیر به علت ناتوانی در جا انداخت اسرائیل به عنوان بخشی از بافت طبیعی منطقه تصمیم گرفت که کشورهای مسلمان منطقه را در مقابل دو انتخاب قرار دهد یا موجودیت اسرائیل را به رسمیت بشناسند یا اینکه دچار آشفتگی و نا امنی شوند. در همین چارچوب غرب با استفاده از توانمندیهای اقتصادی و نظامی خود و جایگاهش در راس نظام بین المللی و عوامل خود در منطقه بر فرایندهای مردمی سوار شده و با مدیریت آنها تلاش دارد تا آنها را به پروژهایی در خدمت منافع خود تبدیل کند.
از این مقدمه وارد حوادث منطقه عربی می شویم. حوادث مهمی در شرق جهان عرب در جنوب غرب قاره آسیا به ویژه درعراق، سوریه، لبنان و یمن اتفاق افتاد. در عراق حمله نظامی امریکا به حشد الشعبی در مرز سوریه و به خاک و به خون کشاندن گردان های حزب الله عراق و پس از آن ترور دو فرمانده بزرگ محور مقاومت قاسم سلیمانی و ابو مهدی مهندس همچنان در حال زایش حوادث جدید است. پارلمان عراق خروج نیروهای امریکایی را با اکثریت آرا به تصویب رساند و حشد الشعبی اعلام کرده است که انتقام حمله امریکا را خواهد گرفت و اگر امریکا از این کشور خارج نگردد با آنها به عنوان اشغالگر خواهد جنگید. امریکا تا کنون از خارج کردن نیروهای نظامی خود از عراق خودداری می کند و اعلام کرده که در این رای گیری پارلمان بعضی از نمایندگان سنی و کرد شرکت نکرده بودند و این تصمیم فاقد وجاهت سیاسی است. بسیاری از تحلیلگران در تعجب اند از استدلال های امریکا. در کدام دمکراسی حضور یک اقلیت شرط پذیرش تصمیمات است و در کدام دمکراسی رای اکثریت گروگان رای اقلیت است. این اقدام خصمانه امریکا ناقض توافق های امنیتی امضا شده میان دو کشور که درآن امریکا باید از امنیت عراق حمایت کند و نه اینکه امنیت آن کشوررا تهدید کند وبه بهانه های مختلف حاکمیت و استقلال آن را زیر پا گذارد. همچنین این اقدام ناقض مقررات بین المللی است در هدف قرار دادن نیروهای مسلح کشور میزبان و اعلام جنگ علیه این کشور از طریق ترور فرماندهان این کشور یا میهمانان سیاسی آن شمرده می شود. این اقدام از سوی مرجعیت دینی ، مسئولان دولت عراق و مردم عراق محکوم شده است. در این حوادث می توان گفت که اجماع بی نظیری در حمایت از حشد الشعبی در سرتاسر عراق دیده می شود که قطعا این شرایط با اهداف امریکا در تعارض است.
در سوریه تحولات مهمی اتفاق افتاد و ارتش این کشور همراه با همپیمانان در استان ادلب در شمال غرب سوریه با پیشروی توانست بیش از سیصد کیلو متر مربع از خاک این کشور را ازاد کند که در آن دهها روستا و شهرهای کوچک ازاد و شهر بزرگ معره النعمان نیز به محاصره در آمد. این اقدام ارتش سوریه نشان داد که ابتکار عمل نظامی را در مقابل تروریستهای تکفیری در اختیار دارد و توان یکسره سازی در هر بخش از سوریه تنها در اختیار دولت رسمی این کشور است. دیدار اخیر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه از سوریه نیز نشان از افزایش حمایت روسیه از اقدامات نظامی دولت سوریه برای آزاد سازی سرزمینهای از دست نیروهای تکفیری است.
در لبنان شرایط سیاسی به سوی حل بحران در حال حرکت است و مامور کردن اقای حسان دیاب به تشکیل کابینه نقطه برون رفت از بحران شمرده می شود. برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند علیرغم اختلاف نظر در باره کابینه گسترده یا محدود و یا کابینه سیاسی یا تکنوکرات وکارشکنی طرفداران حریری در مشارکت در این کابینه جدید اما امکان تشکیل کابینه با مشکل جدی روبرو نیست. در حال حاضر امریکا عنصر اصلی و فعال در برهم زدن ثبات سیاسی در لبنان و به علت اجماع اکثریت نمایندگان پارلمان بر انتخاب اقای دیاب مشتش خالی شده و قدرت تاثیر گذاری آن محدود گردیده که این شرایط امکان خروج لبنان از بحران را فراهم می کند.
در یمن مرحله آرام سازی و آغاز مذاکره میان صنعاء و عربستان به علت اصرار ریاض به بن بست رسیده و اظهارات سخنگوی ارتش ملی یمن در ازسرگیری حملات به خاک عربستان و امارات نشان از تشدید جنگ در آینده نزدیک است. بعد از حمله نیروهای یمنی به شرکت نفتی ارامکو در شرق عربستان ، ریاض تلاش کرد وارد گفتگو با انصار الله در عمان شود ولی تا کنون این گفتگوها به پایان جنگ بر ضد یمن نرسید و این نتیجه بازگشت به جنگ را محتمل ساخت. انصار الله اخیرا اعلام کردند که به زودی عملیاتی دردناکتر از ارامکو را اغاز خواهد کرد.
در شمال افریقا در هفته های گذشته چند حادثه مهم اتفاق افتاد. انتخابات الجزایر به انتخاب اقای عبد المجید تبون انجامید وشاخص های برون رفت از بحران در این کشور نمایان شد. ژنرال قاید صالح فرمانده ارتش که دوران گذار را در یک سال گذشته اعتراضات اجتماعی را حتی بدون یک کشته اداره کرد با تحویل دادن قدرت به آقای تبون نشان داد که نظامیان الجزایر به قدرت چشم طمع ندارند و حفظ امنیت اجتماعی برای آنان اولویت دارد. فوت اقای قاید صالح پس از یکهفته از تحویل قدرت و تشییع پر شکوه ایشان و مشارکت گسترده مردم در این تشییع نشان داد مردم الجزایر قدردان مدیریت ارتش این کشور در دوران بحران است و واقعا ارتش الجزایر نمونه خوبی از از مدیریت بحران به نفع مردم این کشور ارائه داد. فعال شدن الجزایر در حل بحران لیبی نشان از باز یابی سلامت در این کشور است.
در تونس که اقای قیس سعید به تازگی به ریاست جمهوری انتخاب شده است دو حادثه مهم اتفاق افتاده است. گسترش درگیری در لیبی در همسایگی تونس بین دو حکومت طبرق در شرق و طرابلس در غرب وارد مراحل تازه ای شده و دولت ترکیه قصد دارد به نفع دولت طرابلس و بر ضد نیروهای ژنرال حفترورود نظامی داشته باشد. دیدارغیر مترقبه اردوغان رئیس جمهور ترکیه از تونس و تلاش وی برای جلب همکاری تونس در این زمینه با موضعگیری مسئولانه اقای قیس سعید روبرو شد. رئیس جمهور تونس اعلام کرد که تونس در جهت گسترش بحران لیبی دخالت نخواهد کرد. موضوع دوم اینکه رئیس جمهور تونس اقای حبیب الجملی نامزد حرکت النهضه پیروز انتخابات اخیر این کشور را مامور تشکیل کابیه کرده بود که تا کنون موفق نشد و کابینه ای که معرفی کرد رای اعتماد در پارلمان به دست نیاورد.
در لیبی متاسفانه اختلافات داخلی بین حاکمان شرق و غرب همچنان ادامه دارد و به علت خود خواهی دخالت عنصر خارجی ادامه دارد و به علت یارکشی های دو طرف از قدرت های خارجی امکان گسترش بحران در اینده نزدیک وجود دارد. مصر ، امارات، عربستان و فرانسه و روسیه از ژنرال حفتر در شرق حمایت می کنند و حکومت طرابلس نیز از ترکیه درخواست کرده تا نیروی نظامی به این کشور اعزام کند. این شرایط به علت نزدیکی درگیری برای تصاحب پایتخت شدت بیشتری پیدا کرده است. اخیرا اجلاسی برای حل بحران لیبی در مسکو از سوی روسیه برگزار شد که ژنرال حفتر از امضای توافقنامه گفتگو خودداری کرد. المان نیز قرار است به زودی اجلاسی در برلین برگزار کند تا برای بحران لیبی راه حلی سیاسی یافت گردد. ادامه این نوع از درگیریها در لیبی نه تنها تمامیت ارضی و امنیت اجتماعی را تهدید می کند که ممکن است بحران سیاسی را تعمیق کرده و حل آن را ناممکن سازد.
دولت مصر در این هفته همچنان درگیر گفتگو با اتیوپی است برای حل بحران آبی است . استمرار روان آب در رود نیل که محور موجودیت جامعه مصر است اکنون به علت ساخته شدن یک سد بزرگ در اتیوپی با اختلاف مواجه است. سه کشور حوزه نیل یعنی مصر ،سودان و اتیوپی در باره سهمشان از این رود دچار اختلاف شده و گفتگوها تا کنون به نتیجه نرسیده است. در حال حاضر گفتگو ادامه دارد و سه کشور تصمیم دارند این مشکل را از طریق گفتگو حل و فصل نمایند. امریکا پیشنهاد داده که کشورهای سرچشمه وسرریز نیل در واشنگتن گرد آیند و امریکا به عنوان داور در این اجلاس حضور یابد و در حل این بحران کمک کند.