مقدمه و طرح مساله :
با وجود اینکه هر روز دهها و بلکه صدها خبر و گزارش درباره داعش تولید و پخش می شود اما هنوز خیلی از زوایای این گروه ناشناخته باقی مانده است و آنچه که تاکنون بیان شده به مثابه نوک کوه یخی می ماند.چارچوب و بستر مطالعه داعش نیزبحث انگیز است . از یکسو این گروه با توجه به بسترهای فکری وعقبه تاریخی آن می تواند نتیجه یک روند در نظر گرفته و مطالعه شود و از دیگر سو با توجه به بستر ظهور و ارتباطی که با منافع و بازیگران آشوب ساز عرصه خاورمیانه پیدا می کند ، می تواند به صورت یک پروژه امنیتی و اطلاعاتی مورد بررسی ومطالعه قرار گیرد . در مجموع به نظر می رسد ظهور داعش بیش از آنکه نتیجه یک روند طبیعی باشد محصول یک پروژه امنیتی و اطلاعاتی بوده و بر همین اساس قاعدتا نمی توان در خلال مدتی که از ظهور این تشکیلات می گذرد انتظار اطلاعات دست اول درباره آن داشت. بر این اساس آنچه در این نوشتار مبنا قرار گرفته رفتار شناسی داعش و کارکردهای آن با توجه به روند تحولات خاورمیانه و بخصوص از منظر بازیگران اصلی این عرصه است .از این دید به جای اینکه گفته شود داعش و غرب چه درخواست هایی از یکدیگر دارند باید بحث را اینگونه مطرح کرد که این دو از چه جایگاهی در سیاست های یکدیگر برخوردارند ؟ البته برای پی بردن به خواسته های داعش توجه به این نکته ضروری است که آیا می توان این گروه را بازیگر مستقل درنظر گرفت ؟ .همچنین با ظهور داعش و تشکیل غافلگیرکننده دولت اسلامی مورد نظر آن در مناطق تحت تصرف خود در عراق و سوریه و متعاقب آن تشکیل ائتلاف بین المللی ضدداعش به رهبری آمریکا ممکن است این سوال مطرح شود که اهداف اعلامی و غیر اعلامی طرف های درگیر در این معادله چیست وتا چه اندازه بین درخواست ها و اهداف آنها فاصله و شکاف وجود دارد ؟ سوال های زیاد دیگری نیز در این زمینه مطرح است از جمله اینکه آیا ظهور داعش از همان ابتدا در دستور کار بازیگران عرصه بحران سوریه بوده و یا اینکه نتیجه و محصول ناخواسته آن است ؟شاید با پاسخ به این سوال ها و کالبدشکافی داعش و ائتلاف ضد داعش بتوان هم به اطلاعاتی در باره جوانب ناشناخته این پدیده و پروژه و اهداف اعلام نشده ائتلاف به اصطلاح ضد داعش دست یافت وهم اینکه تاحدودی چشم انداز این ائتلاف را پیش بینی و ترسیم کرد .
این نوشتار از دو بخش تشکیل یافته است :
در بخش اول زمینه های شکل گیری و اهداف اعلامی و غیر اعلامی داعش و در بخش دوم زمینه های شکل گیری ائتلاف ضد داعش و اهداف اعلامی و غیر اعلامی آن بررسی می شود و خواسته های متقابل غرب و داعش از یکدیگر و کارکردهای متقابل آنها نیز در این چارچوب قرار داده شده است .
بخش اول :زمینه ها و اهداف اعلامی و غیر اعلامی داعش :
۱-زمینه های شکل گیری داعش
ظهور داعش با طرح براندازی دولت سوریه ارتباط مستقیم دارد و به نوعی داعش را می توان نتیجه ناخواسته این پروژه دانست . این ارتباط زمانی مشخص می شود که به شکست برنامه های ائتلاف موسوم به دوستان سوریه برای براندازی دولت سوریه توجه شود .این ائتلاف در ابتدا با این ذهنیت شکل گرفته بود که با توجه به تجارب سرنگونی سریع حکومت بن علی در تونس ، حسنی مبارک در مصر و معمر قذافی در لیبی ظرف حداکثر سه ماه دولت و نظام سوریه نیز سرنگون خواهد شد. اما از آنجا که طرح براندازی دولت و نظام سیاسی سوریه به دلایل مختلف (از جمله ایجاد انسجام و همبستگی بین عناصر درونی نظام سوریه و حامیان منطقه ای و بین المللی آنها و در مقابل بروز تفرقه و انشقاق بین نیروهای برانداز اعم از مخالفان داخلی و حامیان غربی و عربی آنها ) ناکام ماند وحامیان این طرح احساس کردند که پل های پشت سرشان خراب شده است ، لذا بتدریج به نیروهای تکفیری متوسل شدند و با توجه به ماهیت علوی برخی از عناصر حکومت سوریه و قرار داشتن آن در محور مقاومت کوشیدند از ویژگی های ضد شیعی و ضد مقاومتی تکفیری ها برای تحقق اهداف ناکام خود در براندازی دولت و نظام سیاسی سوریه بهره بگیرند (۱)در آن مقطع این کشورها تصور می کردند با یک تیر دو نشان می زنند یعنی هم از خطر افرادی با گرایشات افراطی در کشورهای خود خلاص می شوند و هم اینکه از پتانسیل های آنها برای مقابله با دولت سوریه و براندازی دولت این کشور بهره می گیرند . در یک چنین شرایطی بود که سیل ورود تکفیری ها از سراسر جهان اعم از غربی و عربی با چراغ سبز دولت ها و دستگاههای اطلاعاتی و امنیتی این کشورها به سوریه به راه افتاد و قارچ گونه در قالب دهها گروه ناشناخته از این کشور سر در آوردند .داعش یکی از این ، دهها گروهی بود که ابتدا در سوریه و سپس (بعد از شکست طرح براندازی در سوریه و در پی پیشروهای ارتش این کشور) دامنه متصرفات خود را به عراق انتقال داد و در مناطق سنی نشین این کشور با استفاده از زمینه های نارضایتی موجود ریشه دواند و پس از سقوط موصل به طور رسمی اعلام موجودیت کرد(۲)
اهداف اعلامی داعش :
یکی از خواسته های اصلی داعش که در رفتار و عملکرد آن نیز تجلی یافته است تشکیل آنچه آن را دولت اسلامی می نامند واحیای خلافت است .در این راستا داعش بلافاصله بعد از سقوط غافلگیرکننده موصل، نام خود را از دولت اسلامی عراق و شام (داعش ) به دولت اسلامی تغییر داد و ابومحمد العدنانی سخنگوی داعش در نوار صوتی ضمن بیان این موضوع از اعلام خلافت ابوبکر بغدادی به تحقق وعده الهی تعبیر کرد و گفت :” : البغدادی بیعت امرا ، فرماندهان و همه اعضای داعش را پذیرفته و از امروز او امام و خلیفه مسلمانان در هر مکانی است.
وی افزود: از امروز نام های عراق و شام از دولت اسلامی در عراق و شام حذف می شود و در همه تعاملات و بیانیه ها تنها از نام دولت اسلامی استفاده می شود.(۳)
همین هدف را می توان دراولویت بندی گروههای مانند “خراسان ” ( که بعد از اعلام خلافت داعش ازالقاعده جدا شده وبا ابوبکر بغدادی بیعت کرده اند )مشاهده کرد . در نوار ویدیویی که به وسیله ابودجانه الافغانی سخنگوی رسمی سازمان خراسان منتشر شده ،آمده است :” ای سربازان خلافت اسلامی ، برکت الهی را خواهید دید ، هیچکدام از توطئه ها آسیبی به شما نخواهد رساند. به کسی که به شما حمله کرد حمله کنید ، خون را با خون و ویرانی را با ویرانی پاسخ دهید ، با کسی که با شما وارد جنگ شد بجنگید و با کسی که با شما از در صلح در آمد آشتی کنید ، پس ای خلیفه مسلمین(مقصود ابوبکر البغدادی) به هر جایی که خواستی ما را با خودت ببر.(۴)
داعش برای اینکه به اقدامات خود مشروعیت دینی ببخشد به اعمال الگوی رفتاری در صدر اسلام تظاهر می کند . در این راستا هر منطقه ای که به تصرف در آورده (به باور خود آزاد کرده است )به اجرای احکام اسلامی مورد نظر خود اقدام می کند .همچنین داعش به بازتولید الگوی صدر اسلام در طبقه بندی طرفداران خود پرداخته و آنها را در چارچوب انصار و مهاجران رده بندی کرده است. بر این اساس تکفیری های وارداتی از سایر کشورها به عنوان مهاجران و ساکنان عراقی و سوری ساکن در محدوده دولت خود خوانده داعش به عنوان انصار تلقی می شوند که البته باز در بین آنها نیز سلسله مراتب خاص وجود دارد . در این راستا چهار گونه انصار از یکدیگر قابل تشخیص است :۱-انصار خالص به کسانی گفته می شود که در مناطق کاملا سنی نشین ساکن بودند .۲-انصار مختلط به کسانی گفته می شود که در مناطق جمعیتی سنی و غیر سنی ساکن بودند ۳- انصار بالذات : به کسانی گفته می شود که از همان ابتدا فکر داعشی داشتند و انصار غیر بالذات به کسانی گفته می شود که از ابتدا داعشی فکر نمی کردند اما بعد از توبه به داعش پیوسته اند. همین سلسله مراتب در ساختار حکومتی داعش رعایت می شود و امکانات نیز متناسب با آن توزیع می شود .(۵)
در واقع تفاوت اساسی القاعده با داعش اینجاست که القاعده در شرایط کنونی هدفش را تشکیل جغرافیایی حکومتی برای خودش تعریف نکرده اما داعش به دنبال ایجاد خلافت و حکومتی مانند دوران خلفا است و عوامل اداری در آن منطقه تعیین می‌کند و فهرست وزیران و امیرهای خود را معرفی کرده است .(۶) همین تفاوت بین داعش و شاخه های نو ظهور القاعده در سوریه همچون جبهه النصره نیز وجود دارد .از نظر داعش اولویت با تشکیل دولت به اصطلاح اسلامی و اجرای فوری و بلا فصل احکام مورد نظر خود است حال آنکه طبق دیدگاه النصره اولویت با براندازی دولت و رژیم بشار است . همین اختلاف نظر باعث انشقاق و شکاف بین داعش و دیگر گروههای تکفیری همچون جبهه النصره شد وبارها درگیری های خونین داخلی را(البته قبل از اعلام خلافت اسلامی از سوی ابوبکر بغدادی در مناطق متصرفه عراق و سوریه )بین داعش و جبهه النصره رقم زد .اما بعد از اعلام خلافت اسلامی نه تنها از درگیری های داخلی کاسته شد بلکه نوعی جدیدی از روابط و همکاری بین آنها شکل گرفت و حتی جبهه النصره تلاش شد الگوی داعش در موصل را در شهرهای سنی نشین لبنان همچون عرسال و صیدا پیاده کند که با درایت و اقدام به موقع ارتش سوریه و حزب الله لبنان ناکام ماند .برخی شواهد حاکی از این بوده است که بعد از اعلام خلافت اسلامی از سوی ابو بکر بغدادی برخی از اعضای جبهه النصره از این جبهه جدا شده و به داعش پیوسته اند. در این راستا گروه موسوم به «خراسان» به همین علت با اعلام جدایی از گروه القاعده به طور رسمی به داعش پیوست. ابودجانه الافغانی سخنگوی رسمی سازمان خراسان، در نواری ویدیویی که با عنوان «الا ان نصرالله قریب – آگاه باشید که نصرت الهی نزدیک است» گفت:« غرب می داند خلافت اسلامی که از طرف سربازانی قهرمان اعلام موجویت کرد عزت اسلام است در نتیجه از همان آغاز به مقابله با آن پرداخت اما خداوند بر سربازان دولت اسلامی در عراق و شام منت نهاد و شرایط پیروزی را برای آنان مهیا کرد تا آنان نیز برای حمایت از دین حنیف اقدام کنند ومرزهای قراردادی موجود در این مناطق را به هم بریزند.»(۷) البته تفاوت هایی نیز در خاستگاه فکری القاعده و گروههای وابسته به آن همچون جبهه النصره با داعش وجود دارد. در حالیکه خاستگاه فکری القاعده و گروههای منشعب از آن به وهابیت درعربستان بر می گردد اما ادعا می شود خاستگاه فکری داعش طبق برخی منابع به اخوان المسلمین می رسد . به نوشته روزنامه العرب چاپ لندن یوسف القرضاوی رئیس اتحادیه جهانی علمای مسلمان (که به نوعی ویترین اخوان المسلمین است) در یک نوار ویدئویی فاش کرد دو نفر از جوانان قطری عضو تشکیلات داعش اعلام کردند که البغدادی تمایل داشت رهبر شود به همین علت تشکل اخوان المسلمین را رها کرد و به این تشکیلات تندرو پیوست.(۸)
اهداف و کارکردهای غیر اعلامی داعش :
در واقع اهداف و کارکردهای غیر اعلامی داعش در چارچوب سیاست های پدید آورندگان و خالقان داعش معنی پیدا می کند وشاید داعش بدون آنکه خود نیز متوجه باشد این کارکردها را برای دیگران انجام می دهد . با توجه به نیازو دغدغه های کشورهای غربی و رژیم صهیونیستی و همچنین بهره برداری های گذشته آنها می توان این کارکردها را حداقل از دو منظر دسته بندی کرد .
نخست کارکردهای داعش برای غرب اعم از اروپا و امریکا و از این جهت داعش برای غرب نقش یک اسلام رادیکال را بازی می کند و خطر جدی آن را برای افکار عمومی غرب القاء می کند .(۹) البته اعلام خلافت اسلامی از سوی ابوبکر بغدادی در مناطق متصرفه بخصوص در عراق این نفع را برای کشورهای غربی و بخصوص اروپایی داشت که نه تنها از بازگشت تکفیری های دو تابعیتی جلوگیری کرده بلکه انگیزه جدیدی برای جذب مسلمانان سنی افراطی ساکن درکشورهای غربی به دولت خود خوانده داعش فراهم کرد .
همچنین می توان گفت القاعده و داعش تئوری جنگ تمدن های ساموئل هانتینگتون و تبیین اسلام به عنوان خطر اول برای لیبرالیسم در دوره بعد از سقوط کمونیسم را از تئوری به عمل تبدیل کرده اند .(۱۰)از این دید داعش دقیقا جای القاعده نشسته است و اینکه ائتلاف مبارزه با داعش درست در سالروز واقعه ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ امریکا اعلام موجودیت کرد بی دلیل نبود. اگر حمله به برج های دوقلو در سال ۲۰۰۱ زمینه را برای ائتلاف ضد تروریسم به رهبری امریکا فراهم کرد ، بریدن سر دو خبرنگار امریکایی نیز زمینه را برای ائتلاف ضد داعش فراهم کرد. هر چند این دو واقعه به لحاظ گستره و شدت عمل در وضعیت برابر نیستند اما کارکرد مشابه و یکسانی دارند .داعش این کارکرد را برای غرب و امریکا داشته که زمینه را برای دوام و قوام همان محدودیت های اعمال شده بر مسلمانان در کشورهای غربی را پس از واقعه ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ امریکا فراهم کرده است .(۱۱)سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که چه عواملی موجب شده است که امریکا به باز تولید القاعده در چهره داعش بپردازد و اساسا القاعده در گذشته چه کارکردی برای امریکا داشته است ؟ اگرچه پاسخ این سوال مجال بیشتری می طلبد اما به طور خلاصه می توان گفت هر چند ائتلاف مبارزه با تروریسم و القاعده در خصوص عراق و افغانستان برای امریکا هزینه های سنگین به بار آورد اما در مجموع این کارکرد را برای امریکا داشت که به بازآرایی حضور نظامی خود در مناطقی بپردازد که احساس می شود خطراتی کوتاه مدت و بلند مدت برای نظام سرمایه داری وارد می کند. نکته قابل تامل دیگری که در این زمینه وجود دارد اگر سیاست خارجی و بخصوص خاورمیانه ای دولت اوباما در ۶ سال گذشته مطالعه شود مشخص می شود وی همان راهبرد جمهوریخواهان و نومحافظه کاران را ادامه داده و فقط در مواردی تاکتیک ها تغییر یافته است .چرا که هیچ تئوری بهتر و دقیقتر از ئتوری هرج و مرج سازنده خانم کاندولیزا رایس وزیر امور خارجه وقت جرج بوش نمی تواند ناامنی ها و بی ثباتی های خاورمیانه و حتی شمال آفریقا را تئوریزه کند .
اما کارکرد دوم داعش درچارچوب اهداف غیراعلامی از منظر تقارن هدف اعلامی این گروه (در اعلام خلافت اسلامی از طریق تجزیه کشورهای منطقه) با هدف مشابهی است که رژیم صهیونیستی و برخی از جناح های افراطی نزدیک به لابی های یهودی همچون نومحافظه کاران و مسیحیان راست گرا از سال ها پیش در انتظار آن بوده و هستند و آن تغییر نقشه خاورمیانه است . در واقع مهمترین کارکرد داعش از منظر تغییر نقشه خاورمیانه در وهله اول به نفع رژیم صهیونیستی است که از زمان تحمیل موجودیت خود بر فلسطین در پی تجزیه کشورهای منطقه برای کاهش خطرات کشورهای پیرامونی بوده است و در وهله دوم به نفع کسانی است که بعد از راهیابی نومحافظه کاران به کاخ سفید در دوره جرج بوش پسر ، نوای تغییر نقشه خاورمیانه را سر داده اند (۱۲) دقت در مواضع اعلامی داعش تردیدی بجا نمی گذارد که این گروه همان خواسته و طرح اسرائیل و نومحافظه کاران را در تغییر نقشه خاورمیانه با صدای بلند فریاد می کند. چنانکه ابودجانه الافغانی سخنگوی رسمی سازمان خراسان، در نواری ویدیویی که با عنوان «الا ان نصرالله قریب – آگاه باشید که نصرت الهی نزدیک است ، منتشر شد با تاکید بر لزوم تغییر نقشه خاورمیانه گفت :” مسلمانان بدانند مرزبندی میان بلاد اسلامی جایگاهی در خلافت اسلامی ندارد و هر دولتی که بر اساس قوانین وضعی(قوانین داخلی- قوانینی که پارلمان تعیین می کند- یا قوانین بین المللی) حکومت می کند جایگاهی نخواهد داشت و باید از میان برداشته شود”.(۱۳) این اظهارات نشان می دهد که چگونه داعش و گروههای وابسته به آن به طور خواسته یا ناخواسته آب به آسیاب حامیان تغییر نقشه خاورمیانه در اسرائیل و امریکا می ریزند .از این دید این احتمال وجود دارد که سیاست های امریکا با پیروزی جمهوری خواهان در انتخابات میان دوره ای کنگره به سمت تقویت روندهای تجریه طلبانه در خاورمیانه پیش برود و بیش از پیش تحت تاثیر رویکردهای رژیم صهیونیستی قرار گیرد .
بخش دوم :زمینه ها و اهداف اعلامی و غیر اعلامی ائتلاف ضد داعش :
۱-زمینه ها
در بررسی زمینه های شکل گیری ائتلاف داعش چند عامل جلب توجه می کند.
نخست شکست طرح براندازی دولت و نظام سیاسی در سوریه است که بتدریج ورق را علیه خود بانیان و حامیان گروههای جدید تکفیری همچون النصره ، جبهه اسلامی و داعش برگرداند و با جدی شدن خطر بازگشت تکفیری های دو تابعیتی به کشورهای غربی آنها را بر آن داشت تا با تشکیل ائتلاف به قلع و قمع آنها بپردازند و ازبازگشت آنها جلوگیری کنند.
دوم اینکه داعش برخلاف تفاهم صورت گرفته با کردها دامنه تعرضات خود را از مناطق سنی نشین عراق به سمت مناطق کردنشین در شمال عراق گسترش داد واربیل مرکز دولت اقلیم کردستان را در یک قدمی سقوط (همانند موصل )قرار داد و با توجه به اینکه این پیشروی غافلگیر کننده از یکسو امکان داشت حمله به کنسولگری امریکا را همانند بنغازی لیبی در پی داشته باشد و از دیگر سو همچنان که ملاحظه شد با کشتار و قتل عام اقلیت های مسیحی و ایزدی همراه بود ، از اینرو امریکا به عنوان اولین کشور غربی دستور صدور حملات هوایی به اهداف داعش را به منظور مقابله با پیشروی آنها صادر کرد و بتدریج دیگر کشورهای اروپایی مانند فرانسه و انگلیس نیز به امریکا پیوستند. هرچند در عمل حملات هوائی آمریکا و متحدانش بیشتر زیر ساخت های دو کشور اسلامی سوریه و عراق را تخریب کرده است تا آنکه به داعش لطمه جدی بزند.
نکته قابل توجه دیگری که امریکا و غرب را به سمت تشکیل ائتلاف سوق داد ، اقدام داعش در انتشار ویدیوی بریدن سر دو خبرنگار امریکایی و یک انگلیسی آنهم درست در آستانه نشست های سران ناتو در ولز انگلیس و نشست وزرای امور خارجه امریکا و متحدان منطقه ای آن در جده بود که به پیشبرد اهداف این نشست ها کمک کرد .
اهداف اعلامی ائتلاف ضد داعش :
ائتلاف های که در عرصه روابط بین الملل شکل می گیرند دارای دو هدف و کارد مشخص یعنی نابودی طرف مقابل (دشمن )و یا ایجاد بازدارندگی در برابر آن است و همین اهداف به نوعی برای داعش هم قابل تصوراست اما وجهه بازدارندگی آن پررنگ است چرا که از زمان شکل گیری ائتلاف ضد داعش ضربه اساسی به ساختار تشکیلاتی و توانمندی های آن وارد نشده است و خود مسئولان آمریکایی نیز بارها از طولانی بودن مبارزه با داعش سخن گفته اند و این نشان می دهد که انها اراده و انگیزه ای برای نابودی سریع داعش ندارند .
اهداف و کارکردهای غیر اعلامی ائتلاف ضد داعش :
این اهداف و کارکردها با توجه به ماهیت اعلام نشده آن عموما از عملکردها ی داعش و یا از فضا و شرایط ناشی از ظهور داعش قابل استنباط است که در این زمینه چند نکته جلب توجه می کند:
نخست اینکه در پوشش مبارزه با داعش تسلیح و تقویت کردهای منطقه و ایجاد همبستگی میان آنها به طور بی سابقه ای افزایش یافته است . بر این اساس می توان گفت یکی از ماموریت های اعلام نشده داعش ایجاد شرایطی برای تشکیل دولت کرد ستان بزرگ در منطقه است . بر این اساس از زمانی که خطر پیشروی داعش به سمت مناطق کردنشین چه در عراق و چه در سوریه مطرح شده سیل تبلیغات هدفمند در تحریک کردهای منطقه و تقویت روحیه همبستگی بین آنها به راه افتاده است .در واقع داعش از چند منظر طرح تغییر نقشه خاورمیانه را به پیش می برد : نخست با تصرف بخش هایی از خاک عراق و سوریه و اعلام دولت اسلامی خودخوانده خود در آن و دوم ایجاد شرایطی برای کردهای منطقه که در پوشش مبارزه با خطر داعش به تقویت همبستگی قومی میان خود بپردازند و در مواقعی همچون مسئله کوبانی پیشمرگ های عراق به کمک کردهای سوری بیایند .از این دید علیرغم درگیری های موجود میان کردها و داعش ، در عمل داعش به اهداف کردها در پیشبرد پروژه تشکیل کردستان کمک می کند .از اینرو مسعود بارزانی رئیس منطقه اقلیم کردستان عراق در مصاحبه با شبکه اسکای نیوز با آب و تاب گفت :” مرزهایی که پس از توافقنامه سایکس-پیکو تعیین شدند ، تقدس‌شان را از دست داده و عراق و سوریه در عمل تقسیم شده‌اند و داعش مرزها را به میل خود تعیین می‌کند.”(۱۴)
دوم اینکه تشکیل ائتلاف ضد داعش زمینه را برای گسترش بی سر و صدای حضور ناتو به خاورمیانه و بخصوص حوزه خلیج فارس و حتی شبه قاره هند فراهم کرده است .این ائتلاف بر دو ستون غربی و عربی استوار است و با توجه به اینکه در برابر هر ائتلاف معمولا یک تهدید و دشمن مشترک وجود دارد از اینرو ائتلاف ضد داعش وضعیتی به وجود می آورد که اعضای عربی این ائتلاف را به شدت به ستون غربی آن وابسته می کند و هر گونه مقاومت را از آن سلب می کند(۱۵)قبل از ظهور تهدید داعش ، عربستان با رویکرد جدید امریکا در منطقه بخصوص در زمینه موافقنامه هسته ای با ایران مخالفت می کرد و حتی در اقدامی بی سابقه همانند رژیم صهیونیستی اقتدار امریکا را به چالش کشید و به انتقاد از آن پرداخت . پیشتر نیز عربستان رویکرد امریکا را در کمک به تشکیل نظام سیاسی جدید عراق به چالش گرفته بود .اما از زمانی که داعش با اعلام خلافت اسلامی در مناطق متصرفه عراق و سوریه خود را به رقیب ایدئولوژیک سرسخت برای این کشور تبدیل کرده است لذا این کشور در خط اول مقابله با داعش حضور یافته است و این رفتار از این جهت قابل تامل است که ظهور داعش موجب شده است عربستان بار دیگر به سمت امریکا متمایل شود و زیر چتر امنیتی و نظامی آن قرار گیرد .آنچه خطر داعش را برای عربستان جدی کرده افزایش حمایت های داخلی در عربستان از اعلام خلافت اسلامی توسط ابو بکر بغدادی در عراق است و این خطر به حدی جدی است که عربستان را به احداث دیوار حائل در مرزهای خود با عراق واداشته است .(۱۶) علت این مسئله به وجود باور در میان برخی از اهل تسنن بخصوص گرایشات جنبلی و وهابی بر می گردد که اطاعت از خلیفه را صرف نظر از نحوه رسیدن به این مقام (دیدگاه استیلا)امری واجب می شمارد .
در این میان برخی شواهد دیگر حاکی از ایجاد فضای روانی برای گسترش نفوذ ناتو به سمت شبه قاره هند است که می تواند اقدامی پیشدستانه برای مهار هند به عنوان یکی از قدرت های نوظهور عضو گروه بریکس باشد . یکی از شواهد و شاخص های موجود در این زمینه این است که بلافاصله بعد از اعلام خلافت اسلامی از سوی ابوبکر بغدادی رهبرداعش ،ایمن الظواهری رهبر گروه القاعده و جانشین بن لادن در این سازمان از اعلام شاخه شبه قاره القاعده با هدف احیای خلافت اسلامی در این مناطق خبر داد و اگرچه این اقدام به عنوان اقدامی رقابت جویانه در برابراعلام خلافت اسلامی از سوی داعش تعبیر شد(۱۷) اما اگر این فرض را بپذیریم که این گروهها مستقل نبوده وخواسته یا ناخواسته در چارچوب پروژه کلان امنیتی و اطلاعاتی قدرت های بین المللی و منطقه ای ایفای نقش می کنند ، در این صورت می توان به این نتیجه دست یافت که اعلام مواضع ایمن الظواهری در تاسیس شاخه شبه قاره القاعده می تواند بستر وزمینه لازم را برای گسترش حوزه نفوذ ناتو به این منطقه فراهم کند کما اینکه اشغال افغانستان از سوی امریکا و ائتلاف غرب زمینه را برای گسترش حضور ناتو به منظور مهار قدرت روسیه و چین فراهم کرد واز این دید خروج امریکا از افغانستان به منزله پایان حضور نظامی این کشور نیست چرا که امریکا چندین پایگاه نظامی خود را در این کشور برای مدت طولانی حفظ خواهد کرد .
نتیجه گیری :
داعش و ائتلاف ضد داعش پیش از اینکه محصول روند طبیعی تحولات باشند نتیجه و محصول پروژه برنامه ریزی شده و مدیریت شده محسوب می شوند که در یک پروژه شکست خورده قبلی یعنی شکست طرح براندازی در سوریه ریشه دارند . در این میان لزوم احیای خلافت اسلامی( که اکنون داعش به داعیه دارآن تبدیل شده است )گرچه بحث تازه ای نیست و این انگیزه در طول سال ها و حتی قرون گذشته بخصوص درمیان اندیشمندان مسلمان سنی وجود داشت اما این نیاز زمانی جنبه سازمانی و عملیاتی به خود می گیرد که به نوعی با اهداف و منافع بازیگران غربی تلاقی یابد . برهمین اساس القاعده درست زمانی تاسیس شد که امریکا به فکر اختراع سلاح ایدئولوژی برای مقابله با کمونیسم در جریان اشغال افغانستان از سوی شوروی سابق افتاد و کوشید با کمک متحدان عرب خود از جمله عربستان و مصر از ظرفیت های مسلمانان سنی استفاده کند که البته این کشورها نیز برای اینکه از خطر حضور این افراد در کشورهای خود رهایی پیدا کنند از این انگیزه امریکا استقبال کردند و بستر لازم را برای ورود نیروهای افراطی از کشورهای خود به افغانستان برای مقابله با شوروی فراهم کردند. به همین ترتیب اعلام خلافت از سوی داعش گرچه بر نیاز کهن مسلمانان سنی در این زمینه مبتنی است اما اجرای آن در مناطق تحت تصرف عراق و سوریه به منزله عملی کردن تغییر نقشه خاورمیانه است که برخی از بازیگران آشوب ساز منطقه ای همچون رژیم صهیونیستی و همچنین تئوریسین های نو محافظه کار همچون برنارد لوئیس و ریچارد هاس در آمریکا از سال ها پیش در انتظار تحقق چنین ایده ای هستند و این نشان می دهد که داعش چگونه خواسته یا ناخواسته در خدمت این افراد و بازیگران قرار گرفته است . بر همین اساس در پشت ظهور داعش و شکل گیری ائتلاف ضد داعش اهداف اعلام نشده ای قابل تصور است که با توجه به این اهداف ، برخی از زوایای پنهان و اعلام نشده این ائتلاف را اشکار می کند .
فهرست منابع و مآخذ :
//////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////////
- ( http://www.shia-news.com/fa/news/66118)
- ( http://www.ashkhane.com/new.aspx?id=10496
- http://www.irna.ir/fa/News/81220175
- http://www.ghatreh.com/news/nn223636444
- واحد مرکزی خبر ، شماره ۵۸۶۷۳۴۵۴ تاریخ ۰۲/۰۶/۹۳
- http://www.empireoflies.ir/
- http://www.habbe.ir/2872745
- http://www.alarab.co.uk/?id=35375
- http://vista.ir/news/16609673/
- http://kurdpress.com/Fa/NSite/FullStory/News/?Id=68183
- http://www.tasnimnews.com/Home/Single/499640
- http://saramomeni.blogfa.com/post-651.aspx
- http://www.habbe.ir/2872745/
- http://rudaw.net/sorani/kurdistan/1210201440
- http://peace-ipsc.org/fa))
- http://www.yjc.ir/fa/news/4944014
- http://www.ghatreh.com/news/nn21894744
تاریخ مقاله: اسفند ماه ۱۳۹۳
نویسنده: احمد کاظم زاده