بحران بیماری کورونا در کشورهای عربی همچنان ادامه دارد و ابعاد آن هر روز گسترده تر می شود و در حالیکه چین در قامت یک قدرت جهانی به بسیاری از این کشورهای عربی کمک دارویی و مشورت بهداشتی تقدیم می کند ، امریکا ابر قدرت جهان وهمپیمان اکثر کشورهای عربی به علت گستردگی بحران بیماری کورونا در داخل امریکا، توجهی به همپیمانان عرب خود نداشته است و این شرایط ممکن است در آینده ی دور تحولاتی در پی داشته باشد.
عربستان سعودی:
تحولات جهان عرب را از عربستان سعودی آغاز می کنیم. سیاستهای نفتی محمد بن سلمان ولیعهد این کشور در اشباع و غرق کردن بازار نفت در رقابت با روسیه، ریاض را وارد بحرانی کرد که معلوم نیست کی و چگونه این کشور از آن خارج گردد. قیمت نفت در نتیجه این سیاست از هفتاد دلار به زیر بیست دلار سقوط کرد و در امریکا حتی به منهای ۳۷ دلار رسید. این اولین بار است در تاریخ صنعت نفت که قیمت نفت منفی می شود و کسی که حاضر به دریافت نفت مجانی شود جایزه مالی نیز دریافت می کند. اعلام سعودی و اوپک پلاس در کاهش ده ملیون بشگه در روز این شرایط را اصلاح نکرد و به علت محدودیت تقاضا در دوره کورونا، ریاض ناچار به تعطیلی تعدادی از چاه های نفت گرفت. کارشناسان نفتی بر این باور اند که اصلاح بازار نفت تا زمانیکه کورونا ادامه دارد تغییر نخواهد کرد. این شرایط ، بازار تولید نفت امریکا را نیز با بحران بی سابقه مواجه ساخته و بیش از یک میلیون کارگر این صنعت را بیکار کرده است و این مسئله بسیاری از نمایندگان کنگره امریکا را عصبانی و وادار کرد تا علیه سیاستهای بن سلمان موضعگیری تندی بگیرند و این شرایط دشمنی دولتمردان امریکا با نظام سعودی بر انگیخت و به گفته بسیاری از ناظران از شرایط ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱ نیز بدترشده است. در نتیجه این بحران نفتی کسری بودجه سالانه ۲۰۲۰در عربستان سعودی به ۱۱۶ میلیارد رسید و دولت سعودی به ناچار در گام نخست به استقراض ۵۹ میلیارد دلار روی آورده است. بسیاری از تحلیلگران معتقدند که ماجراجویی سقوط بازار نفت ممکن است آخرین ماجراجوئی ولیعهد جوان سعودی باشد. در نتیجه این شرایط جدید طرح ایجاد شهر فوق مدرن “نیوم” نیزدر شمال غربی سعودی در سواحل دریای سرخ با بودجه ی ۴۰۰ میلیارد دلار نیز دیگر امکان تحقق ندارد. نبود بودجه یکی از دلایل توقف اجرای این طرح است. دلیل دیگر توقف طرح تملک های دولتی در این منطقه است که با اعتراض قبیله حویطات روبرو شده که به زد و خورد میان مردم بومی و پلیس انجامید که در نتیجه آن یک نفر از قبیله حویطات کشته گردید و تعدادی دیگر زخمی شدند.
بن سلمان از زمان و رود به ساختار قدرت در سعودی در سال ۲۰۱۵ ماجراجویی های زیادی انجام داده که امنیت منطقه ای و جهانی را به چالش کشید. حمله نظامی به یمن ، دشمنی با ایران، محاصره قطر، و آشفته سازی بازار نفت از جمله دستاوردهای این شاهزاده جوان است. بن سلمان در اغاز ورود به قدرت با مطرح کردن چشم انداز ۲۰۳۰ به مردم سعودی قول داد که با فروش شرکت نفتی ارامکو و سرمایه گذاری در بخشهای اقتصادی دیگر، اقتصاد این کشور را متنوع خواهد کرد و رفاه اقتصادی از این رهگذر برای همه شهروندان حاصل خواهد شد. اما در نتیجه ماجراجویی های حساب نشده این شاهزاده سهام ارامکو سقوط کرده و اکنون کسی رغبتی به خرید آن ندارد وذخیره ارزی عربستان در غرب از ۶۵۰ ملیارد دلار به دلیل جنگ یمن به ۴۰۰ ملیارد دلار رسیده و این کشور که همواره با مازاد مالی روبرو بوده اکنون به استقراض و کسری بودجه رسیده است. تاکنون بن سلمان نه تنها به اشتباهات خود اعتراف نمی کند که حل مشکلات خود را در گسترش فضای امنیتی و سرکوب و بازداشت معترضان روی آورده حتی اگر فرد معترض از طایفه شاهزادگان باشد مانند شاهزاده احمد عمو و یا محمد بن نایف پسر عمو یا شاهزاده بسمه دختر عموی او باشند.
سوریه:
سفر آقای ظریف وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران به سوریه از جمله خبرهای کورونایی بود که توجه بسیاری از محافل سیاسی را به خود جلب کرد. در شرایط کورونایی که فاصله گذاری اجتماعی اعمال می گردد و سفرهای دیپلماتیک جای خود را به تماسهای تلفنی و یا دیدار مجازی داده است، ضرورت انجام این سفر و دیدار حقیقی با آقای بشار اسد رئیس جمهور سوریه مورد پرسش قرار گرفت. به اعتقاد کارشناسان سیاسی سفرهای حقیقی ضرورت های امنیتی و یا سیاسی بالایی باید داشته باشد که نمی توان ریسک انجام آن در فضای مجازی را پذیرفت. طبق اعلام سخنگوی وزارت خارجه کشورمان جنگ علیه تروریزم مهمترین محور این گفتگوها بوده است. سوریه از ده سال پیش در معرض موج تروریسم تکفیری قرار داشته و ایران و روسیه به سوریه در جنگ بر ضد تروریسم کمک می کنند. در حال حاضرمناطق ادلب و شرق فرات همچنان درگیر حضور تروریستهای تکفیری اند و توافق اخیر روسیه و ترکیه نیز در آستانه اجلاس سه جانبه ایران ، روسیه و ترکیه باید در معرض ارزیابی جدی قرار گیرد و نگاه سوریه توسط مقامات ایرانی منعکس گردد. دولت سوریه اعلام کرده که ترکیه به تعهدات خود در تخلیه جاده “ام ۴ “از تروریستهای جبهه النصره و جند الاسلام عمل نکرده و در صورت استمرار نقض توافق ممکن است دولت سوریه حمله به تکفیریها را از سر گیرد. این موضوع و نیز حملات هوایی و موشکی تروریستی اخیر رژیم صهیونیستی به سوریه محورهای اصلی گفتگوی آقای ظریف با مسئولان سوری بوده است.
لیبی:
لیبی که از ده سال پیش و از زمان سقوط رژیم معمر قذافی درگیر جنگ داخلی و دخالت قدرتهای منطقه ای و بین المللی شده بوده، در هفته اخیر شاهد گسترش جنگ در غرب این کشور شد. نیروهای وابسته به طرابلس به رهبری فایز السراج نخست وزیر با حمله به نیروهای وابسته به ژنرال خلیفه حفتر مستقر در غرب طرابلس موفق شد همه ساحل غرب طرابلس تا مرز تونس را آزاد کند. این تحول در درگیری به ظاهر داخلی، نتیجه دخالت ترکیه صورت گرفته است. در حال حاضر کشورهایی مانند مصر، عربستان سعودی و امارات از دولت بنغازی به رهبری حفتر حمایت می کنند و ترکیه از حکومت آقای فایز السراج مستقر در طرابلس پشتیبانی می کند. اخیرا ترکیه و پس از امضای قرارداد تعیین فلات قاره بین دو کشور در دریای مدیترانه، با ارسال پهباد و سلاحهای مختلف به طرابلس معادله را به نفع دولت سراج تغییر داده و گفته می شود که ترکیه نیز حتی تعدادی از نیروهای تکفیری را از شمال سوریه به لیبی جابجا کرده است. بسیاری از کارشناسان لیبی معتقدند که معادله کنونی لیبی در حال حاضر به نوعی توازن رسیده و اکنون امکان حل بحران سیاسی از طریق گفتگو فراهم شده است.
یمن:
ظهور مشکلات جدید در ائتلاف عربی به رهبری عربستان سعودی و اماراتی وهمپیمان آنها یعنی عبد ربه منصور رئیس مستعفی یمن، معادلات را به زیان سعودی ها تغییر داده است. درگیری نیروهای جدایی خواه حراک جنوبی در عدن با نیروهای تحت امر منصور هادی نشان از بروز بحران در این جبهه است . در این درگیریها دو طرف از سلاحهای سنگین و سبک استفاده کرده و علیرغم آمدن سیل ویرانگر در عدن این خصومت در آنجا همچنان ادامه دارد. همچنین تظاهرات مزدوران یمنی در جیزان در مرز یمن و اقدام سعودی به بازداشت آنها بر مشکلات این روزه ریاض افزوده است. این سربازان اجیر، شش ماه است که حقوقشان را دریافت نکرده و دو سال است که به مرخصی نرفته وآنها خواهان حقوق خود هستند. دولت سعودی مدعی است که برخی از نظامیان دولت وابسته منصور هادی که این افراد را جذب ارتش سعودی کرده درگیر مفاسدی شده و بودجه های اختصاصی به این مزدوران را به نفع خود تصاحب کردند. این ادعا چه درست و چه نادرست باشد فعلا بحرانی را در داخل سعودی ایجاد کرده و در شرایط سقوط قیمت نفت، ریاض قصد ندارد مطالبات آنها پرداخت نماید. این شرایط آشفته در جبهه سعودی و همپیمانانش در زمانی اتفاق می افتد که انصار الله یمن و دولت ملی در صنعاء خود را آماده ازادسازی استان مآرب می کند.
عراق:
تشکیل کابینه جدید در عراق توسط مصطفی کاظمی با مشکلاتی روبرو شد. کاظمی که از سوی برهم صالح رئیس جمهور عراق مامور تشکیل کابینه شد، در جلب نظر موافق گروه های پارلمانی با مشکل مواجه شده است. سخنگوی ائتلاف بدر اعلام کرد که کاظمی همان اشتباه محمد توفیق علاوی را تکرار کرده و بجای اینکه وزرا را مبتنی بر معاییر شایسته سالاری انتخاب کند زیر بار سهم خواهی احزاب کرد و سنی رفته و قصد دارد دولتی ضعیف به مجلس معرفی کند. آگاهان سیاسی معتقدند شرایط عراق در حال حاضر پیچیده است و دولت جدید باید خواسته های مرجعیت، پارلمان، و تظاهرکنندگان را برآورده سازد که جمع انداختن میان این خواسته ها کار بسیار سختی است. اخیرا تظاهر کنندگان اعلام کردند که در صورت اینکه کاظمی خواسته های آنها را برآورده نکند علیرغم کورونا به میدانها باز خواهند گشت. همچنین اغاز مجدد عملیات داعش در بخشهایی از عراق به ویژه در استانهای نینوی، کرکوک، و دیالی شرایط امنیتی عراق را سخت تر کرده و نگرانی از سقوط مجدد بخش شرقی موصل به دست تروریستها به طور جدی مطرح است. همچنین سقوط نفت که ۹۵ در صد بودجه عراق را تامین می کند ،عرصه مانور هر دولت در عراق را محدود می سازد.