منشا ویروس کورونا :
ظهور بیماریهای میکروبی، باکتریایی و ویروسی در زندگی بشر سابقه دیرینه ای دارد و در ادوار مختلف تاریخی، بخشهای وسیعی از جمعیت جهان در نتیجه بیماریهای مختلف دچار مرگ و میر شدند. گفته می شود طاعون چند قرن پیش یک سوم جمعیت اروپا را از بین برد. همچنین یک قرن پیش بیماری موسوم به انفلوانزای اسپانیایی میلیونها انسان را در قاره اروپا به کام مرگ فرستاد. علیرغم این حقایق تلخ تاریخی پیشرفت شتابان بشردر قرن اخیر و مبارزه با بیماری ها و کشف راه های پیشگیری و واکسن های مختلف کمک کرد تا این پدیده ها ناگوار تکرار نگردد. ولی به دلایل ناشناخته ظهور و شاید تغییر محیط زیست از سوی انسان معاصر، ظهور بیماریهای ویروسی در چند دهه اخیر روند شتابنده پیدا کرده است. جهان در مدت اخیر با بیماریهایی ویروسی مانند جنون گاوی، انفلونزای مرغی، ابولا، ایدز، و سارس مواجه شده و توانسته تا حدی از آنها عبور کند ولی آنچه در این فرآیند اهمیت دارد اینکه در نتیجه ظهور این بیماریها، زندگی بشر در برابرآنها به صورت بسیار محدودی متاثر شد و بیماری در یک منطقه جغرافیایی محدودی گسترش یافت. تفاوت کورونا با همه این بیماریهای ویروسی این است که سطح فراگیری آن کل جهان را در بر گرفت و راه های انتقال آن وسیع تر از دیگر بیماریها بوده است و این شرایط بی سابقه همه جهان را درگیر این بیماری ساخت و نظام بهداشتی جهان را به چالش کشید. جالب است که بدانیم کورونا برای اولین بار همه جوامع را به طور مساوی در برابر یک تهدید واحد قرار داد و در این آزمون بهداشتی کشورهای غربی بر خلاف تصور جا افتاده بدترین عملکرد را داشته و بیشترین قربانیان را دادند.
رفتار عصبی آقای ترامپ رئیس جمهور ایالات متحد امریکا در برابر این بیماری و متهم کردن چین به تولید این ویروس در آزمایشگاه های ووهان، این پرسش را مطرح کرده که منشا این ویروس کجاست و اینکه این بحران جهانگیر یک بحران طبیعی است یا نتیجه اشتباه انسان و جاه طلبی و ماجراجویی برخی از آنهاست. تقریبا همه محافل علمی امکان تولید این ویروس توسط انسان در آزمایشگاه را منفی می دانند ولی جهش آن را قبول دارند که ممکن است از طریق یک حیوان به ویژه خفاش به عنوان واسط به طور طبیعی انجام گرفته باشد. جالب است که زمانیکه آقای ترامپ رئیس جمهور امریکا دولت چین را به تولید این ویروس متهم کرد و از آن تحت عنوان ویروس چینی یاد کرد و سازمان جهانی را به تبانی با چین متهم کرد، همه شانزده دستگاه اطلاعاتی امریکا از جمله سی آی ای و اف بی آی منشا طبیعی بودن ویروس را تایید کردند و عملا بر سیاسی بودن اظهارات رئیس جمهور امریکا صحه گذاشتند.
نکته جالبی که دانشمندان حوزه بهداشت در بررسی ویروس کورونا با آن روبرو شدند اینکه این ویروس یک موجود زنده نیست و تنها از آر نی ای و مقداری پروتین تشکیل شده ولی زمانی کارکرد تخریبی آن اغاز می شود که در درون یک سلول زنده انسانی قرار گیرد و این شیء هوشمند قدرت سازگاری بالایی با محیط های مختلف دارد. برخی اعلام کردند که این ویروس در مقابل گرما آسیب پذیر است و تابستان می تواند جهان را از شر این ویروس نجات دهد ولی به سرعت معلوم شد که واگیری این ویروس در اماکن گرمسیر مانند مناطق دیگر است و آمارهای بالای واگیری برزیل که بر خط استوا قرار گرفته است و این دولت را به صدر جدول آسیب دیدگان جهانی رساند، صحت این فرض را زیر سئوال برد. برخی میزان رطوبت را به عنوان عامل مؤثر در کند شدن فرایند انتشار و واگیری مطرح کردند ولی شدت واگیری در ایالتهای ساحلی شرق امریکا از جمله کلان شهر نیویورک این فرضیه را نیز منتفی کرد. شرایط و امکانات بهداشتی کشورها نیز در فرایند واگیری چند ماهه کورونا تاثیر چندانی نداشت و کشورهای استریلیزه شده جهان اول غرب آسیب پذیرتر از دیگر کشورها ظاهر شدند.
تاثیر کورونا بر اقتصاد جهانی:
واقعیت این است که واگیری وبای کورونا عملا سیاره زمین را در برابر موجودی که وزن آن از ۰٫۸۵ اوتوگرم تجاوز نمی کند و جمعا وزن این نوع ویروس در جهان از چند گرم فراتر نمی رود، با چالشی بی سابقه روبرو کرده است. مردم زمین در برابر این ویروس در ابعاد اقتصادی با بحرانی عمیق روبرو هستند که گفته می شود از بحران اقتصادی سال ۱۹۲۹ میلادی جهان فراگیرتر و عمیق تر است. انسانهای کره زمین با سابقه هزاران سال تجربه و تمدن سازی در برابر این ویروس تاکنون به زانو در آمدند و در ابعاد مختلف آسیب دیدند. شاید مرگ بیش از سیصد هزار انسان تاکنون که مصیبت بزرگی به شمار می رود یکی از پیامدهای محدود این بیماری است و دیگر بحران های ناشی از این بیماری ممکن است در آینده نه چندان دور حتی با یافتن واکسن برای این بیماری، میلیونها انسان روی زمین در برگیرد و به آنها آسیب وارد کند. به گفته کارشناسان اقتصادی مهمترین بخشهای اقتصادی آسیب دیده از بیماری کورونا رستورانها و قهوه خانه ها است که روزی پر رونق ترین کسب و کارها در همه کشورها بودند ولی اکنون به علت ممنوعیت هرگونه تجمع انسانی ممکن است آخرین جاهایی باشند که اجازه فعالیت پیدا کنند . گفته می شود که زیانهای این بخش در سطح جهانی به ۲۲۵ میلیارد دلار برآورد می شود و این بخش بدون کمک دولت ها در آینده سرپا نخواهد شد. در این بخش عمده شاغلان به صورت ساعتی یا روزمزد و پاره وقت کار می کنند و اکنون بیش از ۸۰% کارکنان این بخش بیکار شده اند و به سوی قشر ضعیف اعانه بگیر از دولتها و خیرین سقوط کردند. صنعت حمل و نقل هوایی دومین عرصه ای است که در دوران کورونا بزرگترین ضربه را خورده و با ورشکستگی قطعی روبروست و گفته می شود که هیچ یک از خطوط هوایی توان برگشت به کار بدون کمک دولتها نخواهد داشت و گفته می شود که زیانهای این بخش تاکنون از ۳۱۴ میلیارد دلار تجاوز کرده است و به بیکاری صد ها هزار شاغل در این بخش منجر شده است. بخش هتلداری و اقامتگاه ها در کشورهای مختلف قائم به صنعت جهانگردی و کشور گردی و استقرار مسافران در هتل ها است و به علت توقف توریسم در جهان به علت بیماری کورونا این بخش به شدت آسیب دیده است و صنف هتلداران امریکا به تنهایی اعلام کرده که تاکنون یک و نیم میلیارد دلار زیان دیده و بیش از یک میلیون از کارکنان این بخش بیکار شدند. این نمونه نشان می دهد که عرصه هتلداری در جهان چه آسیبی به آن وارد شده است. بخش ورزش به ویژه ورزش حرفه ای از جمله عرصه های اقتصادی است که اساسا قائم به تجمع دهها هزار نفر در ورزشگاه ها است و به علت ممنوعیت تجمع در هر محلی در دوره کورونا آسیب جدی دید و گفته می شود که بیش از ۶۰۰ میلیارد دلار آسیب به این بخش وارد شده است. بر خلاف ظاهر، تعطیلی این بخش تنها شامل ورزشکاران و یا مربیان نیست بلکه در برگیرنده هزاران کارخانه تولید وسایل ورزشی و هزاران شغل غیر مستقیم مرتبط با این عرصه است. رسانه های ورزشی یک بخش کوچکی از این بخش هستند که دهها هزار نفر در آن کار می کنند. بخش خرده فروشی شامل سوپرمارکت های محله ها تا فروشگاه های بزرگ یک عرصه گسترده اقتصادی هستند و مستقیما مرتبط با عرصه های تولید، در این بحران تا حد زیادی آسیب دیده است. در این زمینه ۷۵% از فروش به صورت مستقیم و تنها ۲۵% به صورت مجازی انجام می گیرد و اگرچه در دوره کورونا فروش مجازی رونق پیدا کرده، ولی نمی تواند جای حجم وسیع فروش مستقیم را پر کند. گفته می شود که بسته شدن مراکزعرضه مستقیم کالا به علت کورونا آسیب های میلیاردی به این بازار فروش وارد کرده که این مساله در فرآیند تولید و بازاریابی انعکاس پیدا کرده است. با ظهور بیماری کورونا بخش سوخت فسیلی اعم از نفت و گاز و صنایع وابسته به آنها مانند استخراج ، حمل و نقل ، پالایش، و صنایع پتروشیمی و ده ها صنعت وابسته دیگر با بزرگترین بحران در تاریخ خود مواجه اند. زمانیکه سفر هوایی صورت نمی گیرد و توصیه می شود سفر بین شهری نیز انجام نگیرد و صنایع با ظرفیت محدود کار می کنند، طبیعی است که نیاز به سوخت کمتر می شود و کاهش قیمت سوخت و نفت در بازار جهان اجتناب ناپذیر خواهد شد. سقوط اخیر قیمت نفت از هفتاد دلار به مادون بیست دلار نتیجه طبیعی شرایط جدید است هرچند بد عمل کردن عربستان سعودی و اغاز رقابت ماجراجویانه محمد بن سلمان ولیعهد این کشور با روسیه در این شرایط و تشدید این بحران بی اثر نبوده است. گفته می شود که این بخش تاکنون یک تریلیون دولار زیان دیده و کشورهای نفتخیز خلیج فارس هم اکنون از کاهش صادرات نفت و گاز روزانه ۵۵۰ میلیون دلار زیان می بینند. صنعت خودروسازی که از قبل از بحران کورونا دچار رکود بود با اغاز این بحران دچار مشکلاتی جدی تر شده است. در شرایط کنونی که بیکاری و کاهش درآمد مهمترین ویژگی شرایط جدید است، خرید ماشین جدید با همه جذابیت های تخفیفات عرضه شده در اولویت مردم در سرتاسر جهان نیست. به همین دلیل سهام شرکت هایی مانند جنرال موتور ، تویوتا، فورد، فیات کرایسلر ، بنز، بی ام و پژو و دهها شرکت کوچک و بزرگ ماشین سازی تا کنون دچارسقوط شده و یک چهارم قیمت سهام خود را در بورس های جهانی از دست داده اند. البته تاثیرات منفی کورونا بر اقتصاد به این عرصه ها محدود نیست و عرصه هایی مانند سینما، سفرهای دریایی، حمل و نقل دریایی، تولید تلویزیونی، فن آوری، استدیوم های ورزشی، سالنهای اجلاسها، استراحتگاه های توریستی، صنایع ذوب آهن و فولاد و بخش های معدن و ده ها عرصه دیگر نیز آسیب خواهد دید و شاید به همین علت دولتها علیرغم هزینه های سنگین بهداشتی برای بازگشایی این بخشها و حفظ امید در جامعه در راه آندازی این بخشها با برقراری پروتکل های جدید در تلاش اند و اساسا توان محدودی در پرداخت کمک های فوق العاده به اقشارکم درآمد دارند و برای مدت طولانی نمی توانند این کار را ادامه دهند.
بروز شرایط اقتصادی وخیم در نتیجه گسترش کورونا در جهان عملا منجر به بیکار شدن نزدیک به شصت میلیون نفر در کشورهای مختلف و سقوط اقشار متوسط جوامع گوناگون به سمت اقشار کم در آمد و فقیر شرایط نا مطلوب اجتماعی پدید می آورد. این شرایط ، جوامع را در معرض هرج و مرج و نا امنی قرار می دهد. افزایش افراد فقیر و نیازمند به حمایت دولت و خیریه ها در توان همه کشورها و جوامع جهان نیست و اگر کشورهای غربی با اتکا به قدرت نظامی و اقتصادی ، سیاست چاپ پول را در پیش گرفته و امکانات مالی جدیدی برای خود به وجود می آورد، کشورهای فقیر جهان از چنین فرصتی برخوردار نیستند و به علت ناتوانی در حل مشکلات اجتماعی ممکن است با این بحران همه جانبه با فروپاشی روبرو شوند. همچنین تامین بودجه های کلان برای ایجاد اشتغال برای بیکاران و بازگشت به شرایط عادی دولتها را تحت فشار زیادی قرار می دهد. اعلام امریکا که دارای بزرگترین اقتصاد جهان است در اینکه بسته اقتصادی این کشور بالغ بر ۲۴۰۰ ملیارد دلار خواهد بود نشان می دهد که بازگشت همه کشورهای دنیا به شرایط عادی به هزینه های هنگفتی نیاز دارد.
تاثیرات جهانی کورونا بر عرصه های سیاسی جهان:
ظهور این بیماری در چین و توان دولت این کشور در مدیرت و مقابله با این بحران و بازگشت به وضعیت طبیعی و در مقابل ناتوانی کشورهای غربی تا کنون در مقابله با این بیماری و ادامه اعمال سیاست محدود سازی فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی، بحث جدی در باره توان نظامهای سیاسی در مقابله با بحرانهای مختلف اجتماعی ، بهداشتی و اقتصادی را پیش کشیده است. صحبت برخی از تحلیلگران در باره نظام های متمرکز و نظامهای غیر متمرکز، امروزه بحث داغی است که در محافل علمی و آکادمیک سیاسی اغاز شده است. نا توانی کشورهای غربی در کمک کردن به دیگر کشورهای هم پیمان آنها به علت مشکلات داخلی و ظهور چین به عنوان کشوری که در داخل، به طور موفق این بحران را مدیریت کرده و در خارج به بیش از پنجاه کشور جهان کمک دارویی ارسال کرده و کارشناس به این کشورها اعزام نموده، یک متغیر منفی برای غرب و یک امتیاز مهمی برای چین شمرده می شود که تلاش دارد به سرعت به سمت هرم قدرت جهانی حرکت کند. در اروپا برخی کشورها معتقدند کورونا یک آزمون خوبی برای اروپا نبود و این بیماری ممکن است بر ادامه وحدت این قاره در آینده تاثیرات جدی داشته باشد. گفته می شود کورونا تهدید واحدی برای همه کشورهای جهان بود اما ساختارهای سیاسی کشورهای مختلف در اتحادیه اروپا نتوانستند با همکاری و اتحاد، به مبارزه با آن برخیزند و این شاخص ناکارآمدی ساختارهای موجود را نمایان می سازد.
بسیاری از تحلیلگران جهانی معتقدند که بیماری کورونا چهره جهان را تغییر داد و جهان پس از کورونا با جهان قبل از آن بسیار متفاوت خواهد بود. شکی نیست که در تعریف قدرت علاوه بر توان نظامی ، اقتصادی و فرهنگی واجتماعی، متغیرهای جدیدی ورود کرده که مدیریت بحران ها و عبور سریع از آنها را نیز شامل می گردد. البته میزان آسیب های این بیماری در جاهای مختلف متفاوت بوده و قطعا آسیبی که به چین وارد کرده هیچ مشابهتی با امریکا و اروپا ندارد و این هزینه ها شرایط کشورهای مختلف را در آینده متفاوت خواهد ساخت. انضباط اجتماعی و تبعیت از پروتکل های بهداشتی شاخص جدیدی است که در مؤلفه های حل بحران کنونی تاثیر قابل توجهی داشت و در کشورهای مختلف متفاوت بود. باور پذیری نظام سیاسی از سوی ملت در انضباط اجتماعی تاثیر بسزایی دارد. به عنوان نمونه در کشورمان علیرغم اینکه دولت حتی یک روز ممنوعیت رفت و آمد کامل در هیچ جای ایران اعلام نکرد ولی بیماری را تحت کنترل در آورد و حتی زمانیکه بسیاری از محدودیت ها را در مرحله سوم و چهارم برداشت و آمار واگیری بیماری کمی بالا رفت اما میزان مرگ و میر همچنان رو به کاهش است و این شاخص نشان از سطح آگاهی اجتماعی، انضباط و پایبندی مردم به توصیه های بهداشتی دولت ، در حالیکه در دیگر کشورها علیرغم اجرای سیاست های سختگیرانه ممنوعیت آمد و شد آنهم برای چندین هفته متوالی همچنان با آمار مرگ و میر بالایی روبرو هستند. برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند که نظام بین المللی از تغییرات دوران کورونا متاثر خواهد شد و نظام جدیدی پدید خواهد آورد که به نفع غرب نخواهد بود. اگر نظام بین المللی قبل از کورونا تک قطبی و یا نظام تراتبی قدرت بدانیم و غرب نقش یکسره کننده در آن داشت، ممکن است نظام آینده چند قطبی شده و جایگاه غرب در این نظم بین المللی محدود تر از گذشته باشد.
آثار اجتماعی بیماری کورونا:
شکی نیست که بیماری کورونا رفتارهای اجتماعی و سبک زندگی جوامع مختلف را تحت تاثیرجدی خود قرار داد و سبک جدیدی از زندگی پدید آورد که مبتنی بر پروتکل های کورونا است. رفتارها از سلام دادن تا دید و بازدیدهای خانوادگی و دوستانه و نیز سفرهای داخلی و خارجی و استقرار در هتل های چند ستاره و همچنین پرسه زدن در بازارهای پر زرق و برق و اشباع شهوت خرید، همگی تحت تاثیر بیماری قرار گرفت. آموزش در حد وسیعی مجازی شد و دور کاری بسیاری از کارکنان و مشاغل مختلف آزموده شد. شرایط اقتصادی خانواده ها در نتیجه فراگیری بیماری نیز رفتارهای مبتنی بر ریخت و پاش در طبقات ثروتمند را تا حدی تغییر داد و بیکاری و کمبود در آمدها در طبقات پایین جامعه نیز رفتارهای اقتصادی این طبقه را دگرگون ساخت. البته ظهور حس لطیف انسانی احساس مسئولیت در برابر آسیب دیدگان و هم نوعان در این بحران همه جانبه در جوامع مختلف به ویژه در جوامع اسلامی نقطه روشنی در تاریخ بشریت خواهد بود که این رفتار متفاوت در جوامع مختلف می تواند میزان همبستگی و یا گسیختگی جوامع را در آینده نیز تغییر دهد. فرآیند آموزش مجازی که قبل از کورونا وجود داشت، با تجربه دوره کورونا در مدت اخیر باور پذیرتر شد و بسیاری از مسئولان آموزشی را در کشورهای مختلف به تفکر واداشت تا روزهای آموزش مستقیم عمومی را در مدارس و یا دانشگاه ها را محدود تر ساخته و درسهایی که قابلیت مجازی شدن دارند در شرایط غیر کورونا نیز به طور مجازی ادامه پیدا کرده و در هزینه های رفت و آمد و مصارف دیگر صرفه جویی گردد. همچنین کار کردن ادارات با ظرفیت یک سوم کارکنان و حذف یا دور کاری شدن برخی از مشاغل در ادارات مختلف نشان داد که حذف بسیاری از مشاغل تاثیر چندانی روی کار ندارد و بازنگری در باره ابقا یا حذف برخی مشاغل در آینده اجتناب ناپذیر خواهد بود.