رسانه ها و راهپیمائی سالیانه اربعین

از این که توفیق یافتم در نشست اربعین پژوهی که به همّت دانشگاه علامه برگزار می شود شرکت کنم خدای را سپاس می گویم و از همه اساتید محترم که در برگزاری این نشست علمی نقش و مسئولیّت دارند سپاسگزارم. فراوان نیستند مراسم سالیانه مذهبی که در جهان برگزار می شوند ولی هیچکدام نمی توانند دقیقاً نظیر مراسمی باشند که امروز بعنوان مراسم راهپیمائی اربعین در جهان مطرح شده است. یکی از مراسم مهم سالیانه که برگزار می شود و اهمیّت بسیار زیادی نیز دارد مراسم حج است.

مراسم حج تکرار نمادین سرگذشت شگفت انگیز سه روح بلند و سه انسان خودآگاه و خدا آگاه یعنی ابراهیم، هاجر و اسماعیل است. پدری، مادری و پسری که در کنار هم یک حماسه بزرگ را در تاریخ بشر بوجود آوردند. اگر بپذیریم که این سه روح بلند در حدود چهارهزار سال پیش می زیستند^۱ می توانیم ادعا کنیم که مراسم حج قدمتی به بلندای تاریخی دارد که با ابراهیم آغاز شده است و نمی تواند چیزی فراتر از آن باشد.

ارزش هر رسم باندازه تأثیری است که در سرنوشت مخاطبان خود دارد. مراسم حج می کوشد پیام ابراهیم، هاجر و اسماعیل را به ما برساند و آن پیام چنین است:«در راه توحید و مبارزه با شرک و مشرکین با شیطان مبارزه کنید حتی اگر بناست در این آزمون جان خود در را ه خدا فدا کنید!» امروزه مراسم حج بدون توجه به مفهوم واقعی پیام ابراهیم، هاجر و اسماعیل برای انسان امروز برگزار می شود و دولت سعودی می کوشد به هر قیمت ممکن از انتقال این پیام به جهان امروز جلوگیری کند و به همین دلیل مراسم اعلام برائت از مشرکین از مراسم حج حذف شده و دولت سعودی از اجرای این مراسم در مقابل تمام زائران بیت الله الحرام جلوگیری  می کند. سالیانه میلیون ها نفر ازسراسر جهان در مراسم حج تمتّع – ونیز حج عمره- شرکت می کنند ولی زائران بیت الله الحرام امکان برگزاری آشکار و دسته جمعی مراسم برائت از مشرکین را در مراسم حج بدلیل مخالفت سرسختانه دولت سعودی ندارند.

***

مراسم دیگری که از نظر میزان شرکت مردم در آن قابل توجه است مراسم غسل همگانی در رود گنگ است. ظاهراً هر شش سال یکبار هندوها به سوی رودخانه گنگ (Ganges River) می شتابند و تن به آب رود می سپارند و براین باورند که با شستشوی تن در این آب روان، روحشان نیز از پلشتی ها پاک می شود و بدین ترتیب به نوعی طهارت درون از طریق شستشوی برون دست می یابند.

گفته می شود هرساله صدتا صدو پنجاه میلیون نفر زن و مرد در این مراسم شرکت می کنند. این شستشوی دسته جمعی مناظر و مسائل ویژه ای را بوجود می آورد. رود گنگ بزرگترین رود شبه قاره هند است که از سلسله جبال هیمالیا سرچشمه می گیرد و پس از طی مسافتی طولانی خود را به دریا می رساند. مراسم شستشوی دهها میلیون نفر در رود گنگ «کومبه میلا» نامیده می شود. در مورد مسائل زیست محیطی و بهداشتی آن حرف های زیادی زده شده است.^۲ پیام مراسم «کومبه میلا» ضرورت طهارت باطن است که الزاماً از طریق شسشتوی بدن بدست نمی آید.

***

البته مراسم دیگری نیز در دنیا برگزار می شود که از شهرت فراوانی برخوردارند وهمه ساله میلیونها نفر خود را مقیّد به شرکت در آنها می دانند مانند مراسم جشن نوروز، مراسم عید پاک، مراسم عید اضحی و مراسم عاشورا و…

در مراسم عید اضحی یا عید قربان پیروزی ابراهیم و اسماعیل در یک آزمون بزرگ الهی جشن گرفته می شود. پیام این مراسم آموزش فرمان پذیری و بندگی خداوند متعال است.

در مراسم عید نوروز مردمان فراوانی درآسیای غربی شرکت می کنند. این روز در ایران، افغانستان، کشورهای آسیای میانه و قفقاز و بعضی از مردمان در کشورهای عربی نظیر جنوب عراق جشن گرفته می شود. در سنگ نوشته های بجا مانده از هخامنشیان اشاره ای به نوروز دیده نمی شود^۳ ولی گفته می شود در زمان اشکانیان و ساسانیان این روز گرامی داشته می شد.^۴

***

در مراسم عید پاک، مسیحیان  شرکت می کنند عقیده مسیحیان بر این است که عیسی در روز فصح به صلیب کشیده شد ولی سپس در یکشنبه ای که ماه به حالت قرص تمام بود از قبر برخاست و چهل روز زندگی کرد و سپس به آسمان عروج نمود.^۵

***

مراسم روز عاشورا برخلاف مراسم عید قربان، نوروز و عید پاک، مراسم سوگواری و عزاداری است و مسلمانان  بویژه شیعیان در آن حضور فعال دارند گرچه پیروان سایر ادیان نیز در این مراسم شرکت می کنند کما اینکه ارامنه ایران در روز عاشورا دسته جات عزاداری دارند^۶ مراسم عاشورا در ایران، عراق، جمهوری آذربایجان، هندوستان، بنگلادش، پاکستان، افغانستان، کشمیر، ترینیداد، ترکیه، آسیای میانه، جامائیکا و توباگو برگزار می شود.

تفاوت این مراسم با مراسمی نظیر حج یا غسل دسته جمعی در رودخانه گنگ در آن است که در مراسم حج و مراسم کومبه میلا میلیون ها نفر در زمان مشخص و مکان مشخص بطور دسته جمعی شرکت می کنند و  بطور دسته جمعی مراسم را بانجام می رسانند در حالیکه در مورد مراسم عید قربان، نوروز، عید پاک و حتی مراسم عاشورا مردم گروه گروه – و هر گروه برای خود – این مراسم را اجرا می کنند.

***

مراسم دیگری که بسیار عظیم و باشکوه است و در آن میلیونها انسان از کشور های مختلف، و ادیان و مذاهب مختلف شرکت می کنند و این مراسم را همراه باهم و هماهنگ با هم اجرا می کنند مراسم اربعین حسینی است. همه ساله در ایام اربعین با یاد بازگشت غم انگیز زینب پیام آور عاشورا از شام به کربلا جمعیّت انبوهی که بالغ بر بیش از بیست میلیون نفر می شوند از نجف که مزار اولین امام اسلام پس از رسول الله می باشد به سوی کربلا که مزار امام حسین (ع) و یاران شهید اوست حرکت می کنند. در این راهپیمائی پر شکوه مردان، زنان، جوانان، خردسالان، سالمندان همه دوش به دوش هم دیده می شوند و از آن پرشکوه تر پذیرائی مردمی است که بوسیله مردم از این راهپیمایان صورت می گیرد بگونه ای که هر لحظه اراده کنید در طول مسیر غذا، محل استراحت و میوه رایگان در اختیار شماست. هرکس هر چه دارد را در طبق اخلاص گذاشته و به راهپیمایان هدیه می کند حتی کودکان خردسالی را می بینید که با دستمال کاغذی و یا عطر به کمک راهپیمایان شتافته اند. یکی کفش راهپیمایان واکس میزند، دیگری پای راهپیمایان را ماساژ می دهد، سوّمی طبق خرما را روی سرش گرفته و نشسته و آن رابه راهپیمایان هدیه می دهد در طول دهها کیلومتر مسیر راهپیمائی در هر گوشه با چنین مناظری روبرو می شوید. راهپیمایان از کشور های مختلف در سراسر جهان و مذاهب گوناگون و حتی ادیان متفاوت هستند.

این راهپیمایی از نجف تا کربلا خود قدمتی همانند واقعه کربلا دارد. در گذشته این راهپیمایی گاهی به صورت گروهی و گاهی به صورت انفرادی بوده و گاهی از ترس مجازات به صورت مخفیانه انجام گرفته ولی در دوران ما بعد از هلاکت صدام این راهپیمایی در سطوح روشنفکران و مردم و به صورت طولانی‌تر و عظیم‌تری شکل گرفت و  به شگفت‌انگیزترین راهپیمایی جهان بدل شده است. در سال ۱۳۹۲ در حدود ۱۵ میلیون نفر در این راهپیمائی شرکت کردند و در سال ۱۳۹۴ بیش از ۲۰ میلیون نفر در آن شرکت کردند. تصاویر ماهواره‌ای که از این راهپیمایی گرفته شده مناظر بسیار شکوهمندی را به تصویر کشیده است.

موضوع بحث ما نقش رسانه ها در بازتاب این راهپیمائی پرشکوه است. بنظر می رسد یک رسانه متعهد باید از سه منظر به این راهپیمایی توجه کند. نخست رسانه باید چشم جهان باشد در مقابل این رخداد عظیم. و تصاویر دقیق از صحنه‌های گوناگون این راهپیمایی را در معرض نگاه پرسشگر و حقیقت‌جوی جهان قرار دهد و دیگر آن که رسانه باید زبان تاریخ باشد و با صراحت و صمیمیت، فلسفه وجودی این راهپیمایی را برای مردم جهان بازگو کند سوم آنکه رسانه باید خردجهان باشد برای سنجش این مراسم در مقایسه با مراسم دیگری که در جهان برگزار می شود.

الف) رسانه به عنوان چشم جهان بر روی راهپیمایی اربعین:

رسانه به عنوان چشم جهان باید امت را نه تنها در مسیر نجف به کربلا که در مسیر امامت ببیند؛ مسیر امامت

یعنی همین مسیر که از نجف تا کربلا امتداد دارد و از مزار نخستین امام یعنی علی ابن ابی‌طالب(ع) پس از امام

نخستین اسلام، یعنی حضرت رسول (ص) آغاز می‌شود و تا مزار سید الشهدا حضرت امام حسین(ع) ادامه پیدا

می‌کند آری راه آزادی از کربلا می گذرد تا در عصر مهدی به کوفه منتهی شود. همه ساله امت در این مسیر در

ایام اربعین به حرکت درمی‌آید تا پیام حسین را به گوش بشریت در جهان امروز برساند. در طول راهپیمایی

اربعین و در این مسیر شورآفرین و شگفت‌انگیز در امت وقتی که خیره می‌شوید می‌بینید همه زینب‌وار از

مرزهای قومی، نژادی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی عبور کرده و در جامعه‌ای نوین به عنوان امت هویت جدید و

انقلابی پیدا کرده و به معنی واقعی آزادی و مفهوم راه خدا اشراف پیدا کرده و بندگی راستین خداوند بزرگ را به

نمایش نهاده و بصورت یک کلیّت نوین انسانی از افق زمان طلوع تازه یافته اند. انسان‌هایی گردهم آمده از سراسر

جهان و از همه نژادها، زبان‌ها، ملیت‌ها و محو شده در هویت الهی خویش و تصویرگر جدیدی از کوثر و خیر

کثیرا ! آنها عینیت یافتن مقام انتقال از عالم کثرت به عالم وحدت را به نمایش نهاده اند. آدم‌هایی که عشق به

خدا آنها را به راه امامت آورده و همان عشق آنها را مجذوب عشق علی و عشق حسین و عشق یکدیگر نموده

است. عراقیان را می‌بینید که همه هستی خود را نثار راهپیمایان می‌کنند، ایرانیان را می‌بینید که عشق حسین

آن‌ها را از شلمچه، قصر شیرین، مهران و نقاط دیگر به سوی عراق سرازیر کرده است. مردمان را از آسیای

مرکزی، قفقاز، شبه جزیره آناتولی، شبه جزیره عربستان، شمال آفریقا و … می‌بینید که دست در دست هم به

مسیر امامت قدم گذاشته‌اند. بعضی از آنها از اهل جماعت هستند یعنی حنفی‌ها، مالکی‌ها، شافعی‌ها و بعضی از

آنها اهل تشیع هستند ولی همه عشق محمد را در دل و یاد خدا را در سر، راه امامت را در پیش دارند و به

راهپیمایی اقدام نموده‌اند. شگفت‌انگیز آنکه در این راهپیمایی شورانگیز گروه‌هایی از مسیحیان به ویژه پیروان

مذهب کاتولیک شرکت می‌کنند و قدم به قدم همراه با برادران و خواهران مسلمان خود این مسیر طولانی را

می‌پیمایند. این راهپیمایی بعقیده ناظران،  بزرگ‌ترین مراسم زیارت در جهان امروز است در این راهپیمایی

می‌بینید که یک دختر سه ساله در وسط راهپیمایان ایستاده و به آنها عطر تعارف می‌کند و بدن آنها را

عطرآگین کند و دختر سیزده ساله‌ای در فاصله کمتر در کنار او ایستاده و یک بسته دستمال کاغذی به دست

گرفته و دوست دارد که شما یک برگ از آن دستمال را بردارید و استفاده کنید و به این ترتیب به عشق پاک او

نسبت به امام حسین و شهدای کربلا احترام بگذارید و یک پسر نوجوان طبق خرما را بر سرگرفته و به شما خرما

تعارف می کند. این‌ها مشاهدات خود من است فکر نکنید که خواب دیده ام. من برای شما از یک واقعیت سخن

می‌گویم. کمی دورتر پسر جوانی که ۱۸ سال دارد را می‌بینید که سبد میوه به دست گرفته است تا به مردم

هدیه کند تا این مردم از آن میوه ها بردارند تا نیرو بگیرند و به این وسیله در این راهپیمایی شورانگیز همراه و

همگام آنها باشد. در کنار این مسیر قدم به قدم موکب زده شده است و وسایل استراحت برای همه فراهم آمده

است. هرکه از مردم عراق هرچه در منزل داشته است را آورده تا از راهپیمایی اربعین حمایت کند. هر لحظه که

اراده کنی انواع غذاها و نوشیدنی‌ها برای شما فراهم است و همه رایگان. همه شیعیان عراق از روی شور و شوق

سرمایه زندگی خود را نثار راه راهپیمایان اربعین نموده‌اند و در کنار راه در فواصل معین صندلی گذاشته‌اند که

هر راهپیمای خسته مدتی روی آن بنشیند و رفع خستگی کند. شب هنگام در هر موکبی وسایل استراحت و

خواب برای مسافران هست تا بخوابند و آرام گیرند. در راهپیمایی اربعین می‌توانید توحید را، نبوت را، امامت را،

عشق را، اصالت انسانیت را، جوهره پرستش را و نیکی را با چشم سر خود ببینید. حتی اگر تاکنون نتوانسته

باشید آنها را با چشم دل خود ببینید. چه می‌شد اگر تمام جهان یک راهپیمایی اربعین در تمام فصول می‌شد؟!

رسانه به عنوان چشم جهان، باید راهپیمایی اربعین را بنگرد و بکاود و این صحنه‌های ناب و دوست داشتنی را

شکار کند و ببیند با علی و حسین چگونه جهان امن می‌شود. به طوری که یک زن تنها از ایران حرکت می‌کند

ده‌ها کیلومتر مسیر نجف تا کربلا را پیاده طی می‌کند و یک نفر یک نگاه حرام به او نمی‌کند و چگونه در

بین‌الحرمین در شب اربعین میلیونها نفر زن و مرد، پیر و جوان به طور متراکم جمع می‌شوند و کوچک‌ترین

جسارتی به ناموس مردم صورت نمی‌گیرد چون انسان‌های علوی و حسینی، انسان‌هایی امن هستند و از

انسان‌های امن آنچه در متراکم‌ترین وجه وقوع پیدا می‌کند امنیت، صلح، عشق و خداپرستی است و آنچه از آنها

سر نمی‌زند ظلم و تهاجم ظالمانه و کینه و ‌دنیاپرستی است. در راهپیمایی اربعین، تعارض جدی بین اسلام ناب

محمدی و سکولاریسم به طور نمایان دیده می‌شود البته بعضی از وقتها سکولاریسم پوشش مذهبی پیدا می‌کند

و چهره اسلامی به خود می گیرد  ولی حب دنیا که رأس کل خطیئه است در رأس اندیشه تمام انسان های

سکولار قرار گرفته است. تعارضی که از بدر و خندق تا صفین و از صفین تا به امروز امتداد یافته تعارض اسلام و

سکولاریسم است و رسانه به عنوان چشم جهان باید این تصاویر ناب را شکار کند.

ب: رسانه بعنوان زبان تاریخ

رسانه به عنوان زبان تاریخ، باید پیام اربعین را از گلوی راهپیمایان اربعین بگیرد و به گوش بشریت برساند. ساده‌ترین و اولین پیام این راهپیمایی از زبان تاریخ، پیام کربلاست. در کربلا چه گذشت؟ فرزند پیامبر چه گفت و چه کرد؟ آنها از پسر پیغمبر چه درخواست ظالمانه‌ای داشتند که پسر پیغمبر نمی‌توانست آن را بپذیرد و به دلیل همین رد درخواست استبداد حاکم، بدنش را در صحرای کربلا قطعه قطعه کردند و تمام یاران کم شمارش را به شهادت رساندند و تمام کودکان و زنان بی‌پناهش را به اسارت گرفتند.

 

دومین پیام راهپیمایی کربلا از زبان تاریخ که بوسیله رسانه باید به گوش مردم جهان برسد پیام امامت است. ابتدای این مسیر طولانی از مزار حضرت علی است که مثل مزار حضرت فاطمه، گم شده بود. در زمان عمربن عبدالعزیز از فشارهای سیاسی به روی پیروان اسلام ناب محمدی کاسته شد و قانون وجوب لعن علی ابن ابی‌طالب ^(ع) در مقابل مردم در مجامع عمومی و نمازهای جماعت لغو شد و مزار گم شده علی نیز پیدا شد و مطاف قلوب عاشقان عدالت و آزادی گردید پس از پیام کربلا که مهم‌ترین پیام راهپیمایی اربعین برای بشریت است اولین پیام رسانه از زبان تاریخ برای بشریت باید پیام نجف باشد. آنکه در خاک نجف، جسم پاکش پنهان شده، مردی است که به مردم سر مشق عدالت و آزادی داد و جز عدالت و آزادی چیزی برای مردم نخواست و جان خود را نثار راه آزادی مردم کرد و در راه احیای نظام سیاسی  امامت محمدی جان سپرد. او اولین امام اسلام پس از اولین امام اسلام بود. او احیاگر نظام امامت محمّدی در تاریخ است. بعد از آنکه آن نظام پس از رحلت پیامبر، به شهادت رسید و نظام امّت و امامت در سقیفه مدفون شد دومین پیام تاریخ از زبان این راهپیمایی برای بشریت – که رسانه باید آن را بازگو کند – پیام واقعیت داشتن امامت و امت است و سومیّن پیام راهپیمائی اربعین از زبان تاریخ «واقعیّت داشتن ملّت محمد» است.

برادران و خواهران! ما که در ظرف جغرافیائی تمدن اسلامی زندگی می کنیم یک ملّت  هستیم. آری استعمار ما را مجروح کرده ولی ما را نکشته است. ما هنوز زنده هستیم. ما مردمی که در سطح جغرافیای تمدن اسلامی زندگی می‌کنیم هرکه هستیم پیرو هر دین و مذهب که هستیم ما ملت محمدیم چون زمین و تاریخ و سرگذشت و فرهنگ و میراث مشترک و در نتیجه سرنوشت مشترک داریم و بعثت محمد علّت وجودی ما در تاریخ است. ما اگر مسلمان یا مسیحی هستیم اگر شیعه، حنفی، شافعی، مالکی و … هستیم حتی اگر مسیحی ارتودکس یا مسیحی کاتولیک هستیم ما اگر در آسیای مرکزی یا آسیای صغیر یا قفقاز یا آسیای جنوب غربی یا شمال آفریقا و یا شبه جزیره ایبری زندگی می‌کنیم ما همه بر اساس قواعد جامعه‌شناسی سیاسی، عضو ملت محمد هستیم. ما باید «ما بودن خود» را از نو بشناسیم و به آن ببالیم و برای احیاء آن بکوشیم و آن را در تاریخ به مثابه پرچمی که بر بلندای قله انسانیت برافراشته شده است برافرازیم و گذشته از آن و مهم‌تر از آن ما مسلمانان جهان همه عضو امت محمد(ص) هستیم. امروز لحظه‌ای نیست که در زمین صدای اذان قطع شود و گروهی از مردم جهان به سوی کعبه در سجده نباشند و دلی در سینه‌ای به یاد محمد(ص) و خدای محمد(ص) نتپد و به نام او در راه خدا که خدای همه است شوری بر نینگیزد و خونی در عروق تاریخ به جریان در نیاورد. دقیقاً پیام راهپیمایی اربعین از زبان تاریخ برای بشریت چنین است؛ مسلمانان جهان متحد شوید و دارالاسلام را از نو بنا کنید و خشت خشت آن را از آزادی و عدالت بسازید و آن را دقیقاً طبق نقشه‌ای که خدا در قرآن مجید به دست ما داده است از نو بنا کنید. رسانه باید این پیام تاریخی را بشناسد، درک کند، بشنود و به گوش جهان برساند و سخن دیگر آن که مقصد راهپیمایان اربعین کربلاست این بدان معنی است که راه آزادی بشریت و استقرار یک نظام عادلانه در جهان امروز از کربلا می‌گذرد.

ج: رسانه بعنوان خرد جهان در سنجش مراسم بزرگ بین المللی

ما تعدادی از مراسم بزرگ بین المللی را نام بردیم. مراسمی نظیر حج، غسل دسته جمعی در رود گنگ، نوروز، عید اضحی، عاشورا، عید پاک و بالاخره راهپیمائی بزرگ اربعین.

هر رسم پیامی دارد: حج به ما می گوید به ابراهیم و اسماعیل و هاجر نگاه کنید و درس بندگی خداوند را ازآنها بیاموزید. مراسم غسل دسته جمعی هندوان در رود گنگ به ما می گوید با شستشوی تن، روان خود را شستشو دهید، نوروز به ما می گوید سال نو با بهار آغاز شد شاد باشید، عید اضحی به ما می گوید برای فداکاری در راه خدا تامرز بذل جان آماده باشید، عید پاک عروج عیسی را اعلام می کند ولی راهپیمائی اربعین به ما می گوید: به حسین نگاه کنید و از او درس بندگی خداوند را بیاموزید و در خون خود غسل کنید و جان خود را از هر گناه بشوئید و با شهادت روز نوینی در تاریخ بشر بیافرینید و همچون مسیح در آسمان خداپرستی پرواز کنید و روح تازه ای به کالبد تاریخ بدمید.

هر رسم دوره تناوبی دارد. مراسم اربعین مانند بسیاری از رسوم دیگر هرساله انجام می شود. هر رسم دامنه شمولی دارد. حج فقط شامل مسلمانان جهان می شود. مراسم رود گنگ مخصوص هندوان است. نوروز را مردمان در آسیای غربی جشن می گیرند عیدا ضحی ویژه مسلمانان جهان است و عید پاک مخصوص مسیحیان جهان است ولی مراسم راهپیمائی اربعین به همه عدالت خواهان و آزادی خواهان جهان تعلق دارد و در آن همگان از همه جا شرکت می کنند. هر رسم زمانی دارد و گاه مکان مشخصی و در یک زمان و مکان برپا می شود، راهپیمائی اربعین زمان و مکان مشخصی دارد ولی برخلاف تمام رسوم دیگر حرکت عنصر ذاتی این مراسم است این مراسم در یک راه ترسیم می شود و معنی پیدا می کند واین راه، راه امامت است. بالاخره هر رسم دامنه تأثیر مشخصی دارد ولی تأثیر راهپیمائی اربعین جهانی است. تو گوئی هر سال نوح و ابراهیم و موسی و عیسی و محمد و علی و فاطمه و حسن پیشاپیش راهپیمایان از نجف به سوی کربلا حرکت می کنند تا پیام خدارا –که پیام عدالت و آزادی است- بگوش همه مردم جهان برسانند.

رسانه باید بکوشد مراسم بزرگ جهان را در ترازوی خرد بگذارد و آنها را باهم بسنجد و آن گاه  در خواهد یافت که مراسم اربعین اگر در کفه ای باشد و بقیه در کفه ای دیگر آن کفه سنگین تر است، که کفه راهپیمائی اربعین است. نمودار زیر این واقعیّت را نشان می دهد.

 

 

رسم          ویژگی	پیام	دورۀ تناوب	دامنه شمول	شکل اجرا	دامنه تأثیر
حج	سرمشق گرفتن از ابراهیم و هاجر و اسماعیل	سالیانه	مسلمانان جهان	زمان و مکان مشترک	دنیای اسلام
غسل دسته جمعی در رود گنگ	طهارت درون از طریق طهارت برون	هر شش سال یکبار	هندوان	زمان و مکان مشخص	شبه قاره هند
نوروز	آغاز سال جدید	سالیانه	فارسی زبانان و اندکی از عرب زبانان	زمان مشترک مکان گوناگون	آسیای غربی
عید اضحی	کسب آمادگی برای بندگی خداوند	سالیانه	مسلمانان جهان	زمان مشترک مکان گوناگون	دنیای اسلام
عاشورا	اعلام اعتراض به انحراف از اسلام ناب محمدی	سالیانه	شیعیان جهان و برخی پیروان ادیان و مذاهب دیگر	زمان مشترک مکان گوناگون	جغرافیای تشیّع
عید پاک	اعلام عروج حضرت عیسی	سالیانه	مسیحیان جهان	زمان مشترک مکان گوناگون	کشور های مسیحی
راهپیمائی اربعین	اعلام اعتراض به انحراف از اسلام ناب محمدی وهم عهدی با حسین	سالیانه	مسلمانان و آزادیخواهان جهان	زمان مشترک مکان مشترک حرکت مشترک	جهان بشری بویژه جهان اسلام

 

 

 

 

منابع:

• Abba Eban: Heritage, London, Weidenfeld and Nicolson, 1984,p3
• eravel.com
• fa.wikipedia.org/wiki/نوروز
• fa.wikipedia.org/wiki/عیدپاک
• fa.wikipedia.org/wiki/عاشورا