اشاره: متولد آذرماه در۴۷ در شهرستان نیشابور است و در جزیره کیش زندگی می کند او کارشناس شیمی است و رئیس آزمایشگاه کنترل کیفی آب جزیره کیش بوده و در سال ۹۴ بازنشسته شده است. فریده ترقی در ادبیات بویژه در قسمت رمان فعالیت می کند. با او در مورد داستان نویسی و رمان به گفتگو نشسته ایم.
فرهنگ اسلامی: خانم ترقی از شرکت شما در این مصاحبه تشکر می کنیم تا کنون چه کتابهایی از شما چاپشدهاند و با چه موضوعاتی
فریده ترقی: در حال حاضر چهار کتاب چاپشده دارم. سه مجموعه داستان کوتاه و یک کتاب آموزش داستاننویسی.
کتاب ” عبور از نقطه تلاقی ” با پانزده داستان کوتاه،” آخرین پاراگراف ” با نوزده داستان کوتاه، ” آنجا سیگار مفتی میدهند ” با نوزده داستان کوتاه. با موضوعیت آسیبهای اجتماعی و زنان از جمله کارهای من هستند.
کتاب آموزشی ” داستان بخوانیم و بنویسیم ” تألیف و گردآوری و البته مجموعهای از داستانهای مینیمال که هنوز به چاپ نرسیده
فرهنگ اسلامی: چگونه و از کی به داستاننویسی روی آوردید؟ آیا دیگر قالبهای ادبی را هم تجربه کردهاید؟
فریده ترقی: من از کودکی به مطالعه و نگارش داستان علاقه داشتم و نویسنده شدن جز آرزوهای نوجوانیام بود. از همان ایام و بعدازآن، دل نوشتههای پراکنده در موضوعات مختلف و خاطرهنویسی داشتهام اما نگارش داستان بهصورت جدی و حرفهای را از سال ۹۵ و با حضور در جلسات نقد و خوانش داستان شروع کردم. تا الآن حدود ۷۰ داستان کوتاه نوشتهام که ۵۳ تای آنها چاپشدهاند و تعدادی توفیق برگزیده شدن در فراخوانهای داستاننویسی منطقهای و کشوری را به دست آوردهاند. بهتازگی نوشتن رمانی را با موضوعی تاریخی شروع کردهام.
فرهنگ اسلامی: جرقه اولین داستانتان چگونه در ذهن شما زده شد و در چندسالگی
فریده ترقی: اولین داستانی که بهصورت جدی نوشتم و در فراخوان شرکت دادم. یک داستانی کودکانه بود و بر اساس خاطرهای از همان ایام با عنوان “کلاغ مرده ” که توفیق آن را پیدا کرد تا در فراخوان ادبیات داستانی ایرانیان سال ۹۶، جز ده اثر برگزیده از بین دویست اثر ارسالی باشد.
فرهنگ اسلامی: بیشتر به داستان کوتاه علاقهمند هستید یا رمان؟
فریده ترقی: من داستان کوتاه را ترجیح میدهم شاید به این دلیل که موجز و مختصر حرفش را میزند. متأسفانه حجیم نویسی بیمورد اشکالی هست که در رمانهای زیادی دیده میشود. پرداختن به موضوعات یا توضیحات که صرفاً وقت خواننده را پر میکند بیآنکه هدفی را دنبال نماید. برخی متأسفانه نگاهی حجمی و کیلویی به رمان دارند. معتقدند فرضاً کتابی که قطور نباشد ارزشمند نیست! و گاهی ناشرها هم بنا به سلیقه مخاطب اینطور نگارش را توصیه میکنند. درحالیکه معتقدم بهعنوان نویسنده مجاز به ابطال وقت خواننده یا سرگرم کردن او نیستم. کتاب رمان خوب میتواند جذاب و سرگرمکننده هم باشد ولی صرفاً سرگرمی نیست! اما در فرمت داستان کوتاه ازآنجاکه شما با تعداد محدودی کلمات کار میکنید کلاً امکان اینگونه نگارش فراهم نبوده یا کم است. شما لنز دوربینتان را زوم میکنید روی یک اتفاق خاص از بین هزاران اتفاق و آن را به نحوی مؤثر در چند صفحه نمایش میدهید پس باید روی چینش کلمات و هدفتان حسابشدهتر و حرفهایتر عمل کنید.
فرهنگ اسلامی: فرق اصلی رمان و داستان کوتاه را در چه میبینید
فریده ترقی: در داستان کوتاه معمولاً شما روی یک یا دو شخصیت کار میکنید و از ابتدا تا انتها داستان را با همانها به سرانجام میرسانید. خبری از سیاهیلشکر و شخصیتها و ماجراهای متعدد نیست. تعداد کلمات محدود است معمولاً حداکثر ۵۰۰۰ تا نهایت ۱۰۰۰۰ کلمه درحالیکه در رمان این محدودیتها وجود ندارد. شما میتوانید در کنار طرح اصلی، چندین طرحهای جزئی داشته باشید آدمهایی با ماجراهای متفاوت را بهصورت موازی پیش ببرید و تنها در ابتدا یا انتهای داستان آنها را به هم مربوط کنید. محدودیتی به لحاظ کلمات وجود نداشته و نویسنده در صحنه و توصیف میتواند راحت و مفصل ورود کند.
فرهنگ اسلامی: امروز داستان کوتاه کوتاه چه جایگاهی در ادبیات داستانی دارد؟
فریده ترقی: همانطور که میدانید داستان مینیمان کوتاهترین حالت روایت داستان هست که تقریباً از دهه ۱۹۶۰ جایگاه خودش رو در ادبیات داستانی پیدا کرد. از ویژگیهای این داستانها فشردگی کلام، ایجاز و کمحرفی با نثری مختصر، تمیز و شفاف است که درنهایت باعث میشود بهراحتی در ذهن مخاطب بماند و تأثیرگذار باشد. نویسنده روی یک صحنه تکاندهنده، باارزش و قوی تمرکز کرده و با چند جمله یک تابلو یا تصویر مؤثر خلق میکند. من این نوع داستانها را بسیار دوست دارم و قصد دارم کتابی شامل داستانهای بسیار کوتاه چاپ کنم. داستانهایی که هر بار میخوانم لذت میبرم و بازخورد خیلی خوبی از خوانندههایش گرفتهام. این داستانها، از گذشته و بخصوص در دنیای مدرن و پرازدحام و شلوغ امروزی کارایی خیلی خوبی در ادبیات داستانی داشته و دارند.
فرهنگ اسلامی: بعضی از داستان هائی که سعدی نوشته چنین است شما هنگامیکه یک داستان مینویسید آیا مخاطبانتان را هم در نظر میگیرید یا خیر؟
فریده ترقی: در حوزه کار بزرگسال و اگر منظور سلیقه مخاطب هست، خیر … داستان را بر اساس دریافت صادقانه و نگاه خودم مینویسم و معتقدم هر نوشتهای مخاطب خودش را پیدا خواهد کرد. در موارد زیادی حین نگارش قلم از اراده شما خارج شده و ضمیر ناخودآگاه در آزادی کامل داستان را پیش میبرد، بدیهی است در چنین شرایطی شما هیچ فکری روی مخاطب و سلیقهاش ندارید و اتفاقاً آثار زیبا و مؤثر در چنین فضایی رقم میخورند.
فرهنگ اسلامی: کدامیک از کتابها و داستانهای شما در جشنوارهها رتبه آوردهاند؟
فریده ترقی: داستان کوتاه “کلاغ مرده”، در رده سنی کودک و نوجوان، جز ده اثر برگزیده از بین دویست اثر ارسالی به بنیاد شعر و ادبیات ایرانیان و بهتبع آن موقعیت حضور در تور اسالم (محل رحلت جلال آل احمد ) و آشنایی با نویسندگان به نام / شهریورماه ۹۶
داستان « ده شب در اتاق کرایهای » شایسته تقدیر سومین جایزه داستان کوتاه سیمرغ از بین ۱۱۰ اثر ارسالشده/ دیماه ۹۶
داستان « پشتیبان» برگزیده جایزه ملی خلیجفارس ( در فراخوان داستاننویسی با محوریت خلیجفارس از سوی موسسه فرهنگی و هنری شهرستان ادب )/ خردادماه ۹۷
اجرای صوتی داستان در رادیو شعر و داستان ، قصه جمعهها
داستان « آنجا سیگار مفتی میدهند » شایسته تقدیر اولین فراخوان جشنواره هرمزگان، چیچکا/ بهمنماه ۹۸ و همچنین جز شش داستان منتخب از بین چهلوپنج داستان ارسالی برای چاپ در مجموعه داستان زنان نویسنده نیشابور
داستان « تب » از بین صد روایت ارسالی به فراخوان نشریه داستان همشهری درباره قرنطینه و کرونا، برای انتشار در اپلیکیشن این نشریه
داستان « از مدینه تا بیزان تیوم » در حوزه کودک و نوجوان، جز ۱۵اثر برگزیده از بین ۲۱۵ اثر ملی و هیجده اثر بینالمللی،در پنجمین فراخوان جشنواره خاتم
داستان « آب تیره » برگزیدهشده برای داوری نهایی دومین جشنواره ملی داستان آب، از انجمن داستان نویسان اصفهان
داستان” یک دانه نان ” رتبه دوم جشن داستان نیلا مهر ماه ۹۹
داستان “عکس آقاجان” ( آب تیره )چاپ شده در خبرگزاری مهر ، روایت بحران ، ۲۱ فروردین ۹۹
داستان “مسافران بدون بلیت” برگزیده دور اول بخش آزاد سومین دوره مسابقه داستان نویسی حرا بندر خمیر آبان ماه ۹۹
داستان “هراش دریا ” برگزیده دور اول بخش اقلیم سومین دوره مسابقه داستان نویسی حرا بندر خمیر آبان ماه ۹۹
فرهنگ اسلامی: پیدا است کاملاً پرکار و فعال بوده اید داستاننویسهای مورد علاقه شما چه کسانی هستند؟
فریده ترقی: ما داستاننویسهای خیلی خوبی داریم که آثاری ارزشمند برجای گذاشتهاند.
داستاننویسان ایرانی: آقای نادر ابراهیمی، آقای مهدی یزدانی خرم، خانم نسیم مرعشی، آقای محمدرضا شرفی خبوشان، آقای رضا جولایی…در زمینه طنز اجتماعی آقای مهرداد صدقی
از نویسندگان خارجی: رومن رولان، آنتوان چخوف، ارنست همینگوی و نویسندگان جدیدتر خالد حسینی، بختیار علی، عزیز نسین و…
فرهنگ اسلامی: بنظر شما بهترین کتابهای داستانی که خواندهاید، چه کتابهایی بودهاند؟
فریده ترقی: بهترینهایی که دوستشان داشتم از نویسندگان ایرانی
“آتش بدون دود “و ” بر جادههای آبی سرخ ” نادر ابراهیمی
“بیکتابی ” آقای محمدرضا شرفی خبوشان و “خون خورده ” مهدی یزدانی خرم
از نویسندگان خارجی:
جان شیفته رومن رولان، خوشههای خشم جان اشتاین بک، کلبه عمو تم هریت بیچر استو …
فرهنگ اسلامی: بنظر شما یک داستاننویس موفق دارای چه خصوصیتهایی باید باشد
فریده ترقی: برای اینکه داستاننویس موفقی باشیم اولین شرط لازم مطالعه زیاد و شناخت محیطی است که داستان در آن رقم میخورد. سفر و مطالعه ابزارهای کارآمدی برای این منظور هستند. نوشتن ممارست میخواهد و لازم هست هر روز حتی بهقدر چند پاراگراف به آن پرداخته شود. یک داستاننویس باید چشم و گوش کنجکاوی داشته باشد و نکات ظریف و دیالوگهای خاص و جالب را یادداشتبرداری کرده و در ذهن خود نگه دارد و خلاقانه نگاهی نو به موضوعاتی هرچند تکراری داشته باشد. صبوری در بازخوانی ویرایش چندباره داستان در کیفیت کار بسیار مؤثر است. در خصوص محتوای نگارش هم گفته میشود نویسنده خوب کسی است که بتواند یک درد اجتماعی را به شعور اجتماعی تبدیل کند.
فرهنگ اسلامی: موضوع و شخصیت در داستان چقدر مهم است؟
فریده ترقی: انتخاب موضوع مناسب و ساخت و پرداخت شخصیت جز سازوکارهای اصلی داستان هستند، البته منظور من از شخصیت، شخصیت اصلی هست، نه تیپها و سیاهیلشکرها… نویسنده حرفهای شخصیت را در قالب موضوع و بهتدریج در طول داستان به خواننده معرفی میکند و او را با دلایلی منطقی و قابلپذیرش، در جریان تغییرات ایجادشده میگذارد معمولاً در داستانهای تأثیرگذار شخصیت آغازین داستان با پایان تفاوت دارد. چون تجربهای را از سر گذرانده که روی بینش و شناختش اثر داشته، به عبارتی در بستر موضوع، شخصیت هویت و موقعیت خودش را مییابد؛ و زمانی عمق پیدا میکند که حوادث بیرونی او برای رسیدن به خواستهاش تحت فشار بگذارد. بهعنوانمثال اگر قرار است شخصیتی بد بشود باید در قالب موضوع داستان دلایل قانعکنندهای مانند فقر، انتقام، خشم شدید…ارائه دهیم. با نمونههایی ازایندست، در رمان “بینوایان ” ویکتور هوگو یا رمان “کنت مونت کریستو ” الکساندر دوما آشنا هستیم. البته در قالب رمان یا داستان بلند میشود این تغییرات را با فراغ بال نشان داد اما در داستان کوتاه به خاطر محدودیت در کلمات ما ناگزیر هستیم از شخصیتیهایی استفاده کنیم که تکوین یافته و قوام گرفتهاند. درواقع موضوع داستان کوتاه باید بستری را فراهم کند که شخصیت نکتهای در مورد خود کشف یا درک کند و توجه خواننده را روی آن متمرکز نماید. بههرحال در هر داستانی چه کوتاه یا بلند شخصیت اصلی با فضاسازی، توصیف، صحنه استفاده از دیالوگ و …باید بهخوبی پرورده شوند تا تأثیرگذاری لازم را داشته باشد.
فرهنگ اسلامی: بومیسازی داستان چقدر مهم هست
فریده ترقی: زمانی که شما داستانی با فضای منطقهای مینویسید درواقع فرهنگ، آدابورسوم و لهجه آن منطقه را به جذابترین شکل معرفی میکنید. کما اینکه استفاده از دیالوگهایی با لهجههای محلی در تصویرسازیها بسیار کارآمد هستند و بار ساخت و پرداخت صحنه را تا حد خوبی به دوش میکشند. مثلاً پاسخی که یک رهگذر روستایی با لهجه محلی به سؤال شخصیت داستانی میدهد میتواند در فضاسازی کمک کند.
فرهنگ اسلامی: بنظر شما پس از انقلاب اسلامی چه تغییراتی در داستان رخداده
فریده ترقی: عمر داستاننویسی در کشور ما و به این سبک و سیاق حاضر طولانی نیست و در حدود یک قرن گذشته بسته به شرایط به موضوعات خاص همان دوران پرداخته است، قبل از انقلاب بیشتر دغدغه نویسندهها اشاره به فقر، اختلاف طبقانی و بعضاً آرمانگراییهای متأثر از اندیشههای مارکسیستی بود که از بعد انقلاب ۱۹۱۷ روسیه و از هم پاشیدن حکومت تزارها تأثیرات واضحی بر داستانهای نویسندگان آن دوره بر جای گذاشت. پس از پیروزی انقلاب اسلامی کتابها بسته به اتفاقات تغییر کردند و با افزایش قشر کتابخوان و تحصیلکرده سبکهای متفاوتی از نگارش مورد استقبال قرار گرفت. میدانیم که خوانش کتاب معلول جامعه شهری و باسواد است. بعد از انقلاب ایجاد کلاسهای سوادآموزی و ساخت دانشگاههای متعدد در شهرهای کوچک قشر باسواد و تحصیلکرده را افزایش داد. در سالهای اولیه انقلاب ما کتابهایی داریم که در آن به خاطرات شکنجه و زندان و مسائلی ازایندست پرداخته میشود با شروع جنگ و ادامه آن … کتابهای دفاع مقدس با سبک خاطرهنویسی عرضه شدند. با پررنگتر شدن حضور زنها در اجتماع و قشر تحصیلکرده و دانشگاه، موضوعات داستانی مجال آن را یافت تا از نگاه زنان به آسیبهایی اشاره شود که قبلاً شرایط آن مهیا نبود.
فرهنگ اسلامی: بنظر شما داستاننویسهای موفق انقلاب اسلامی چه کسانی هستند.
فریده ترقی: درواقع هر نویسندهای که بنویسد با این دلیل و نیت که چیزی نو به جهان اطرافش اضافه کند کارش را خوب انجام داده، کسانی که شخصیتهای داستانیشان سیاه یا سفید نیستند طوری که باورپذیری را زیر سؤال ببرند. در آثارشان تلنگری میزنند به اتفاقات و زندگیهای روزمرهای که شنیدن و دیدنش عادت شده و نیاز هست موردتوجه قرار بگیرند.
از نویسندگان موفق بعد از انقلاب میتوان از آقایان منصور انوری، رضا امیرخانی، محمدرضا بایرامی، ابراهیم حسن بیگی، احمد دهقان، یوسف قوجق …نام برد.
مصاحبه کننده: سید احمد شهریار
واقعا از خواندن این مصاحبه لذت بردم. به نکات ارشمندی اشاره شد.
برای خانم ترقی نویسنده خوش قلم و سخت کش کشورم آرزوی بهترین ها را دارم.موفق باشند و شاد.