ویروس کرونا ۲۰۱۹ یا SARS-CoV-2 جزء خانواده کرونا ویریده میباشد که از دهه ۱۹۶۰میلادی شناسایی شده و پس از آن هزاران سویه از این ویروس با ایجاد جهش در ژنوم خود ایجاد شده است.
یکی از انواع ویروسهای کرونای انسانی که در سال های ۲۰۲۰ و ۲۰۱۲ شایع شد، به ترتیب سارس ۲۰۲۰ و مرس ۲۰۱۲ بود.
بیماری ایجاد شده ناشی از ویروس کرونای جدید به نام کووید۱۹ نامگذاری شده است، میزان شیوع این ویروس به علت ساختار فضایی پروتئین اسپایک روی سطح ویروس که سبب اتصال پایدار به گیرنده ACE2 میشود، نسبت به سویههای قبلی افزایش دارد اما میزان مرگ و میر آن کمتر است.
واکسن لازمه مقابله با این ویروس است، اما الزامات حداقلی و ارزیابیهای اولیه قطعا باید صورت گیرد، این ارزیابی در مورد کشورهایی که سابقه بدی داشتهاند، باید سختگیرانه و در مدت زمان بیشتری باشد.
واکسن لازمه مقابله با این ویروس است، اما الزامات حداقلی و ارزیابیهای اولیه قطعا باید صورت گیرد، این ارزیابی در مورد کشورهایی که سابقه بدی داشتهاند، باید سختگیرانه و در مدت زمان بیشتری باشد.
تزریق واکسن، آن هم به کادر بهداشت و درمان که سربازان خط مقدم جنگ علیه این بیماری هستند، در صورتی که بررسیهای دقیق صورت نگرفته باشد و به جای سود رساندن، باعث عوارض خاص شود؛ میتواند به راحتی باعث فلج شدن سیستم بهداشت و درمان و بحرانهای پس از آن در جامعه شود.
جهت ارزیابی دقیق واکسن باید تیم ارزیابی متشکل از تخصصهای مختلف باشد. این تخصصها شامل: متخصص ویروس شناسی، متخصص ایمنی شناسی و طراحی واکسن، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی، متخصص بیوتکنولوژی دارویی، متخصص اخلاق پزشکی، متخصص بیماریهای عفونی، متخصص داروسازی صنعتی، متخصص پزشکی مولکولی، متخصص ژنتیک و …است.
در ادامه، بررسی بیشتر دلایل فرمایشات رهبری در مورد واکسن و چگونگی روند تولید واکسن در کشورهای مختلف را از یکی از متخصصین امر جویا شدیم.
دکتر سیدنورالدین فرجی، متخصص بیوتکنولوژی پزشکی، دانشکده علوم و فناوری های نوین پزشکی، دانشگاه علوم پزشکی شیراز در گفتگو با خبرنگار فارس درباره خطرات احتمالی واکسن کرونا اظهار داشت: در مورد واکسنها دو جنبه را میتوان مطرح کرد و مورد بررسی قرار داد.
وی افزود: به طور کلی بسته به اینکه واکسن از چه نوعی باشد، بر خطراتی که ممکن است ایجاد کند بسیار تاثیر گذار بوده و این خطرات در چند دسته قابل بیان است، اول خطرات مربوط به خود واکسن که شامل خطرات طبیعی همه واکسنها می شود که هر واکسنی ساخته میشود، عوارض مخصوص به خود را دارد و ابتدا باید فازهای کلینیکال ترایال روی نمونههای انسانی انجام شود، که معمولا کشورهای توسعه یافته در فازهای سوم و بعد از آن دارو را رایگان یا با قیمت کم در اختیار کشورهای توسعه نیافته قرار میدهند، تا از نتایج آزمایشات برای تایید دارو استفاده کنند.
این متخصص بیوتکنولوژی بیان داشت: ماده ژنتیکی یک نکته مهم در این مبحث است، نگرانیها در مورد روش تهیه واکسن بر پایه mRNA که با استفاده از ماشین ترجمه میزبان صورت میگیرد و هنوز یک روش جدید محسوب میشود و تجزیه و تحلیلهای بلند مدت روی آنها صورت نگرفته است.
فرجی اضافه کرد: ممکن است mRNA تجزیه شود یا ترجمه ناقص صورت گیرد یا پروتئین تولید شده Unfold شود و احتمال تغییر در سیستم ایمنی وجود دارد.
وی به نگرانیهای موجود در مورد هدفگیری آدنو ویروسها نیز اشاره کرد و گفت: این نگرانیها شامل موارد مختلف است، یکی از این موارد ادجوانت است، ادجوانتهای مورد استفاده در واکسنها مانند هیدروکسی آلومینیوم باعث ایجاد عوارض جانبی ساده و یا عوارض نورولوژیک تا شوک آنافیلاکسی و حتی مرگ میشوند.
فرجی تصریح کرد: دومین خطر موجود، خطرات ناشی از دستکاری ژنتیکی یا بیوتروریسم است که شاملخطرات آنی و خطرات بلند مدت است.
فرجی تصریح کرد: دومین خطر موجود، خطرات ناشی از دستکاری ژنتیکی یا بیوتروریسم است که شاملخطرات آنی و خطرات بلند مدت است.
وی بر این باور است: یکی از اهداف پزشکی P4 که با متعاقب پروژه ژنوم انسان تعریف شده است، پیشبینی و پیشگیری از بیماریها میباشد. با توجه به پیشرفت علوم نانوتکنولوژی و بیوتکنولوژی، امکان دستکاری ژنتیکی یا وارد کردن عواملی اضافی به همراه واکسن وجود دارد.
این کارشناس اظهار داشت: امروزه امکان توالییابی تمام ژنوم بر روی یک ابزار بسیار کوچک انجام گیرد. بنابراین ورود میکرو یا نانوچیپها به بدن و ایجاد بعضی تغییرات، غیر ممکن به نظر نمیرسد.
فرجی افزود: علاوه براین امروزه روشهای تشخیص آزمایشگاهی فوق العاده مینیاتوری و در مقیاس میکرو و نانو ایجاد شدهاست، طوری که اصلاح Lab on Chip به خود گرفته و کمپانیهای بزرگ دنیا تکنولوژیهای خود را بر این پایه ساخته و به فروش میرسانند، پس ایجاد یک نانو چیپ که در ترکیبات واکسن گنجانده شود، خیالپردازی نیست بلکه دور بودن از فضای علم و تکنولوژی سریعا پیشرونده دنیا میباشد.
وی با توضیح این نکته که تکنولوژیهایی که گزارش میشوند در دسته دوم اهمیت قرار دارند بیان داشت: روش های بسیار نوین و پیچیده از طریق تخصیص بودجههای زیاد در سیستمهای دفاعی کشورهای سلطهگر انجام میشود که سال ها بعد به بیرون درز میکند.
فرجی اضافه کرد: با توجه به اینکه کشورهای سلطهگر معمولا اعتبار شرکتهای بزرگ خود که نماد ملی آنها محسوب میشود را برای اهداف اقتصادی حفظ میکنند، احتمال اینکه به روش ایجاد عوارض بلند مدت متوسل شوند بیشتر خواهد بود؛ چرا که احتمال ثابت کردن آن در سال های بعد، کمتر است و فرصت پیدا کردن پاسخ به اعتراضات را خواهند داشت.
وقتی روشهای انتقال یک عامل بیماریزا از طریق تماس یا غذاهای تغییر یافته ژنتیکی باعث تغییر در ژنوم انسان میشود و مطالعات علمی هم آنرا ثابت کرده که تاثیر بر سیستم تولید مثلی و تغییرات سیستم میگذارد
این متخصص بیوتکنولوژی گفت: وقتی روشهای انتقال یک عامل بیماریزا از طریق تماس یا غذاهای تغییر یافته ژنتیکی باعث تغییر در ژنوم انسان میشود و مطالعات علمی هم آنرا ثابت کرده که تاثیر بر سیستم تولید مثلی و تغییرات سیستم میگذارد؛ استفاده از دستکاری ماده ژنتیکی واکسن آن هم به روش تزریقی قطعا قابل انجام خواهد بود و عوارض شدیدتری را به همراه خواهد داشت.
فرجی اظهار داشت: برای روشن شدن موضوع، رجوع کنید به سابقه شرکت آمریکائی_اسرائیلی مونستانتو و تولید حشرهکش شیمیایی گلیفوزیت که بعدها مشخص شد چه عوارضی دارد به طوری که آثار این ماده در خون، ادرار و شیر مادران هم دیده میشد و باکتریهای مفید دستگاه گوارش انسان را از بین میبرد.
وی با یادآوری فرمایشات رهبری افزود: به دو روش احتمال انجام اهداف بیوتروریستی وجود دارد: اول تغییر مواد جانبی داخل واکسن که مواد جانبی داخل واکسن که ممکن است ترکیبات کارسینوژن یا سرطانزا در خود داشته باشند که به مرور باعث ایجاد سرطان یا ضعف سیستم ایمنی در افراد مصرف کننده شود و هزینههای زیادی بر سیستم بهداشت و درمان تحمیل کند و این موضوع به ویژه برای واکسنهایی که نیاز به چند بار تزریق دارند، محتمل تر است.
فرجی تصریح کرد: با توجه به اینکه نیروهایی موفق به ایجاد ترس عمومی در بین مردم دنیا شده و عطش رسیدن به واکسن در مردم را به اوج خود رسانیده، ممکن است یک روش چند مرحلهای را طراحی کرده باشند، به طوری که با تزریق دوز اول واکسن، ضعف سیستم ایمنی ایجاد شود و یا نقصی در عملکرد بدن صورت گیرد و با شیوع ویروسی که صاحب آن نقص را از بین میبرد، ضربه نهایی را وارد کنند.
وی معتقد است: ایجاد تغییرات ژنتیکی روی ژنوم انسان دومین احتمال بوده و دستکاریهای ژنتیکی روی ژنوم انسان پس از ورود ماده ژنتیکی به بدن انسان است، این کار از طریق تغییر یا برش یک ژن خوب و جایگزینی با یک ژن بد انجام میگیرد. همچنین امکان ایجاد تغییرات شیمیایی بر روی نوکلئوتیدهای ژنوم به طور ویژه متیلاسیون نوکلئوتیدها وجود دارد.
به اذعان این متخصص، استفاده از فناوری کریسپر ممکن است سالها بعد بیان یک ژن خوب در بدن مانند ژن P53 متوقف یا بیان ژنی ناسازگار مانند ژنهای مربوط به سرطان زایی، روشن یا فعال شود.
بعضی بیماریها به واسطه فقط یک جهش نوکلئوتیدی در ژنوم اتفاق میافتد، بنابراین فقط ایجاد یک موتاسیون یا جهش به واسطه واکسن در ژنوم انسان، ممکن است سال ها بعد بروز کرده یا به نسل بعد منتقل و عوارض جبران ناپذیری را به آنها منتقل کند.
فرجی به ادغام در ژنوم انسان نیز اشاره کرد و گفت: بعضی بیماریها به واسطه فقط یک جهش نوکلئوتیدی در ژنوم اتفاق میافتد، بنابراین فقط ایجاد یک موتاسیون یا جهش به واسطه واکسن در ژنوم انسان، ممکن است سال ها بعد بروز کرده یا به نسل بعد منتقل و عوارض جبران ناپذیری را به آنها منتقل کند.
افزودن ژن مربوط به بیان یک سم مانند توکسین بوتولیسم از دیگر احتمالات موجود است، فرجی در این باره گفت: قرار دادن ژن مربوط به یک پروتئین تخریبگر مانند سم بوتولیسم، آنزیمهای تجزیه کننده پروتئینهای اصلی بدن و… در یک وکتور روشی بسیار آسان و مرسوم میباشد.
ایجاد سویههای جدید یا پروتئینهای دارای جهش خاص روش دیگر دخالت در روند تولید واکسن است، فرجی بیان داشت: تغییرات جزیی اما هدفمند نوکلئوتیدی در ماده ژنتیکی واکسن (استفاده SNP مصنوعی یا کدونهای خاص یک آمینواسید در جایگاههای مهم) جهت تولید پروتئینی با عملکرد خطرناکتر و نوع وکتورهای ویروسی مورد استفاده نیز بسیار قابل توجه است، چرا که استفاده از وکتور ویروسی غیر از آدونو ویروسها، ممکن است از لنتی ویروسها یا وکتورهای خطرناکتر که مطالعات مخفی روی آنها انجام شده و مقالهای منتشر نشده، جهت تولید واکسن استفاده کنند.
تاریخچه کشور آمریکا (در برخورد با مردم دنیا و مردم خودش) بخش دیگری از این گفتگوست که در ادامه آمده است.
فرجی مدیریت بیماری و روش مواجهه مسئولین آمریکائی با بیماری کووید ۱۹ را منفی ارزیابی کرد و گفت: شیوع تصاعدی و تلفات بالا علیرغم ورود بیماری بعد از کشورهای دیگر در این کشور، تناقض آشکار در مورد عدم ارسال دارو برای بیماران پروانهای کشور و اکنون پیشنهاد ارسال رایگان واکسن به ایران، ساز وکار کوواکس و ابهامات موجود باید برطرف شود.
فرجی به پیشنهادات و درخواست فوری از متولیان وزارت بهداشت نیز اشاره کرد و گفت: پیشنهادات را در چند فاز میتوان مطرح کرد، فاز اول ارزیابی است که در ارزیابی اولیه، بررسی تصادفی چند واکسن توسط کمیته ارزیابی مستقل به طوری که اثرات واکسن (اجوانتها و ماده ژنتیکی) و تطبیق آنها با بروشور واکسن صورت گیرد.
وی افزود: در این ارزیابی باید ماده ژنتیکی واکسن توالییابی شده با روش NGS و اجوانتها نیز مورد آنالیز دقیق ترکیبات قرار گیرند، این فاز در صورت تهیه بسترهای لازم به مدت دو هفته قابل انجام خواهد بود.
فرجی ادامه داد: فاز دوم کشت سلولی و تستهای حیوانی است که در صورت مشکوک بودن در فاز دوم کشت مواد موجود در واکسن همانند کشت ویروس در سلول انجام گیرد، سپس همزمان با تجزیه و تحلیل سلولی، تزریق به نمونههای حیوانی شروع شده و مورد بررسی قرار می گیرند.
فرجی تصریح کرد: در صورت رد خطرات آنی و کوتاه مدت واکسن، اجازه ورود به فاز سوم داده شود و فاز سوم کشت سلولی و تستهای حیوانی است.
تزریق محدود به تعداد کمی از جمعیت و نژادهای مختلف مثلا ۱۰۰۰ نفر باشد و مانیتورینگ دقیق با نمونهگیری قبل و بعد از تزریق از سرم افراد و آنالیز ژنتیکی و ایمونولوژی نمونههای گرفته شده انجام شود
وی افزود: تزریق محدود به تعداد کمی از جمعیت و نژادهای مختلف مثلا ۱۰۰۰ نفر باشد و مانیتورینگ دقیق با نمونهگیری قبل و بعد از تزریق از سرم افراد و آنالیز ژنتیکی و ایمونولوژی نمونههای گرفته شده انجام شود، سپس تزریق به افراد بیشتر و مانیتورینگ هر دو گروه به مدت یک ماه، تزریق افراد بیشتر بستگی به شرایط ۱۰۰۰ نمونه اول میتواند از ۱۰ تا ۱۰۰ هزار نفر تغییر کند و در نهایت تزریق به گروههای پر خطر و کادر بهداشتی شروع شود.
وی در پایان یک تذکر ویژه داشت و گفت: با توجه به اینکه هزینه این اقدامات احتیاطی زیاد و زمانبر میباشد، درخواست اکید و مطالبه جامعه علمی این است که ورود واکسن از آمریکا، انگلیس و فرانسه صورت نگیرد و از کشورهای دیگر نیز با رعایت ارزیابیهای حداقلی انجام شود.