جماعت تبلیغی، از پرنفوذترین و فراگیرترین جنبش های اسلامی معاصر در شبه قاره هند است که در سال ۱۳۰۵، ه.ش /۱۹۲۶م.، توسط مولانا «محمد الیاس» ( متوفی ۱۳۲۳ش/۱۹۴۴م) در منطقه ای به نام میوات ، نزدیکی دهلی نو، ایجاد شد. این جنبش فعالیت خود را با هدف آموزش مذهبی و ترغیب افراد برای بازگشت به احکام اسلامی از طریق اعزام مبلغ آغاز کرد و به تدریج در سراسر شبه قاره هند و حتی سایر کشورها گسترش یافت، به گونه ای که امروزه کاملاً در جهان شناخته شده است و در آسیای جنوب شرقی، آفریقا، اروپا، آمریکای شمالی، کشورهای عربی گسترش یافته است و اینک در بیش از ۱۵۰ کشور فعالیت می کند و حدود ۸۰ میلیون تن طرفدار دارد. جماعت تبلیغی ، متاثر از عقاید مکتب دیوبندی ، فرقۀ حنفی اهل سنت، تشکیل شده است. «ذاکر حسین»، رئیس جمهور سابق هند ،۱۳۴۶ ـ۱۳۴۸ ش/ ۱۹۶۷ ـ ۱۹۶۹م، نیز از فعالان جماعت مذکور بود که اولین مأموریت تبلیغی در لندن به رهبری او انجام شد.
دربارۀ رفتار شناسی جماعت تبلیغی می توان عنوان کرد که چند نفر با لباس ساده معمولاً با رنگ سفید، پیراهن بلند و گشاد، شلوار گشادی که لبۀ آن بالاتر از قوزک پا قرار می گیرد، سرپوشیده با کلاه یا عمامۀ مخصوص، ریش بلند و سبیل های تراشیده و حمل لوازم خواب روی شانه ها، ساک به دست با ظرف هایی برای غذا خوردن و آشپزی هنگام سفر، برای دعـوت به اسلام به روستاها می روند. پس از درگذشت محمد الیاس، تنها پسرش، مولانا «محمد یوسف»، امیر جماعت شد و پس از وفات محمد یوسف، مولانا
«انعام الحسن»، سومین امیر جماعت گردید. با تلاش های انعام الحسن در دورۀ امارت سی ساله اش، جماعت تبلیغی به جنبشی بزرگ تبدیل شد. پس از فوت انعام الحسن در سال ۱۳۷۴شمسی در دهلی، امیری برای جماعت تعیین نشد و ادارۀ امور جماعت به شورا ء واگذار گردید.
اعتقادات جماعت تبلیغی
- کلمۀ طیبه شهادتین: لااله الاالله، محمد رسول الله،
طبق این اصل هر مسلمان باید بتواند کلمۀ طیبه را به زبان عربی درست بخواند و همچنین از معنی و مفهوم آن آگاهی پیدا کند و در زندگی عملی خود لوازم آن را رعایت کند.
- نماز
هر مسلمان، باید نماز را از هر جنبه به درستی یاد بگیرد و این وظیفه را طبق دستور اسلام به جا آورد.
- علم و ذکر:
مسلمانان باید دستورهای اسلام را فراگیرند .هم چنین ذکر خدا همواره باید بر زبان شان جاری شود و بهترین شکل آن این است که توجه بنده در همه حال به سوی خدا باشد.
- اکرام مسلمان:
در اصول شش گانۀ جماعت تبلیغی، این اصل جایگاه ویژه ای دارد ، علاوه بر زندگی عادی، رعایت این اصل در طی مسافت های تبلیغی اهمیت خاصی دارد. به این ترتیب که از یک سو احترام و رعایت حقوق هم سفران، تأثیر عمیقی بر تک تک اعضای جماعت می گذارد و از سوی دیگر ،رعایت این اصل در جریان کار تبلیغ، مبلغان را ملزم به تحمل توهین ها و ناسزاها می کند. این اصل جنبۀ اجتماعی دارد، اما پنج اصل دیگر جنبۀ فردی دارند. از دیدگاه بزرگان جماعت اگر این اصل در امر تبلیغ رعایت نگردد، ممکن است هزاران فتنه ایجاد شود.
- اخلاص نیت
بر مسلمان فرض است که در انجام هرگونه عمل، فقط رضایت خداوند را در نظر داشته باشد و از تصور هرگونه سود دنیوی پرهیز کند.
- تفریغ وقت برای تبلیغ
هر مسلمان باید قسمتی از وقت خود را برای فراگرفتن احکام دین و آموزش به دیگران بگذارد. تبلیغ دین از طریق تفریغ ( خالی کردن) وقت تحقق پیدا می کند که لازمۀ آن «خروج» است، یعنی خارج شدن از خانه و قرارگرفتن در یکی از جماعت ها برای تبلیغ در دیگر مناطق.
بزرگان جماعت بر رعایت نکات دیگری مانند اطاعت از امیر جماعت و به جا آوردن آداب سفر و خوردن و خوابیدن نیز تأکید کرده اند.
برخی اصول جماعت تبلیغی
- نفی دخالت در سیاست؛ جهاد تبلیغی مقدم بر جهاد نظامی است.
- خودسازی از طریق ریاضت، به عنوان پیش شرط تبلیغ.
- دیگرسازی انفرادی به روش وعظ .
- قائل بودن به نقش ایمان.
- نفی اختلاف بین فرقه های اسلامی و پرهیز از طرح مسائل تفرقه بر انگیز.
- آزادی حضور علاقه مندان از کلیۀ فرق اسلامی در برنامه های جماعت.
۷. احساس تکلیف نسبت به سرنوشت کفار.
- پرهیز از تجمل گرایی.
جماعت تبلیغی در پاکستان
پس از استقلال پاکستان، در این کشور نیز مرکز تبلیغی در منطقه «رایوند» در سی کیلومتری شرق شهر لاهور در ایالت پنجاب ایجاد شد. رهبر گروه جماعت تبلیغی پاکستان، «حاجی عبدالوهاب» بود که در سال ۱۹۲۳ م.، در شهر دهلی به دنیا آمد و پس از استقلال پاکستان در سال ۱۹۴۷.م، به پاکستان مهاجرت کرد. او سومین امیر جماعت تبلیغی در پاکستان به حساب می آمد که در سال ۲۰۱۸ درگذشت.
در منطقه «رایوند» ، علاوه بر اجتماعات ادواری ،تجمع سالانۀ بین المللی جماعت تبلیغی برگزار می شود .این شهر هر ساله میزبان حضور میلیونی طرفداران جماعت تبلیغی است که در ماه نوامبر به مدت سه روز برگزار می شود.در این مراسم علاوه بر مرور عملی اصول ششگانه، برای فعالیت های تبلیغی آینده برنامه ریزی می شود. بنا به آمارهای منتشرشده حدود ۲ میلیون تن در این اجتماع مذهبی حضور می یابند که این اجتماع به لحاظ آماری، دومین اجتماع مذهبی اهل جماعت پس از حج تمتع شناخته شده است. در روز آخر مراسم آخرین مناجات، تعداد زیادی از افراد شهیر جامعه: هنرمندان، ورزشکاران، سیاستمداران، در این مراسم حضور می یابند.
روزنامۀ پاکستانی «تودی» در مقاله ای این مراسم جماعت تبًلیغی را فرصتی برای توریسم مذهبی در این کشور، معرفی و پیشنهاد کرده است. طبق برآورد های روزنامه مذکور، درآمد فروشندگان و کسبۀ منطقۀ رایوند، در بازۀ زمانی برگزاری مراسم تا ۵ برابر افزایش می یابد؛ این درآمد از محل فروش ملزوماتی مانند کوله پشتی، چادر مسافرتی، کیسۀ خواب، خوراک، عطر و … به دست می آید.
ماهیت فعالیت جماعت تبلیغی
ـ علی رغم مخالفت ورود جماعت تبلیغی در عرصۀ سیاست ،برخی از طرفداران این گروه در سیاست مشارکت کردند که مورد انتقاد قرارگرفته اند. برای نمونه «محمد شریف»، پدر «نواز شریف» نخستوزیر سابق پاکستان، از فعالان مهم جماعت مذکور است. نواز شریف در زمان نخست وزیری گاهی جلسات تبلیغی را برای اعضا و دیوان سالاران عالیرتبۀ دولت خود برگزار می کرد.
شواهدی از پیوند میان تبلیغی ها و گروه های وجود دارد که امکان پیوستن اعضای جماعت تبلیغی به این گروه ها را فراهم کرده است. نشانۀ تأیید این ادعا ایجاد شاخۀ «جهاد بالسیف» ( جهاد با شمشیر) از جماعت تبلیغی در تاکسیلا طی دهۀ ۱۹۹۰ م.، است.
خطری که این جنبش را تهدید می کند نفوذ وهابیت و اندیشه تکفیر در آن و استفاده از اعضای جوان در گروههای تروریستی و تکفیری است.
منابع:
گزارش خانه فرهنگ جمهوری اسلامی ایران در کویته، پاکستان
https:// www.tasnimnews.com http://alwahabiyah.com https://news.persian-bahai.org/1197
