مقدمه
تقریبا از زمان پایان جنگ داخلی در آمریکا، هیچ نامزد انتخاباتی ریاست جمهوری نبوده است که بدون مراجعه به دیوان عالی و نهادهای فدرال، نتایج انتخاباتی اعلام شده را زیر سئوال برده و طرفداران خود را به شورش علیه نهادهای فدرال که قرار بود نتایج رسمی در آن اعلام شود، فراخواند. اما در انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰، دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا با اعلام تقلب در انتخابات، نتایج آن را مورد سئوال قرار داد و مردم آمریکا را به شورش خیابانی علیه نهادهای انتخاباتی فرا خواند. این شورش‌ها در نهایت با حمله به ساختمان کنگره و تسخیر آن به اوج خود رسید. روزهای گذشته در سالگرد حوادث شش ژانویه ۲۰۲۱ و حمله بخش عظیمی از معترضان به نتایج انتخابات ریاست جمهوری به کنگره ایالات متحده، محافل سیاسی و رسانه‌ای برای توصیف وضعیت کنونی سیاسی در آمریکا از اصطلاحاتی نظیر ”تضعیف دموکراسی“، ”دموکراسی لغزنده“، ”پایان سراب آمریکایی“، ”دموکراسی در حال عقب نشینی“ و ”افول دموکراسی“استفاده کردند. سئوال این یادداشت این است که چه شاخص‌ها و مصادیقی واقعیت وجود دموکراسی در آمریکا را دچار تردید جدی کرده است؟
قدرت در حال افول
چندین دهه است که ناظران بین‌المللی از معیارهای دوگانه آمریکایی‌ها درباره دموکراسی، حقوق بشر و تروریسم سخن می‌گویند. در واقع، آمریکا، متحدانش و نهادهای بین‌المللی، این سه مفهوم را با ذره بین آمریکایی می‌نگریستند. شاخص‌های این سه مفهوم را آمریکایی‌ها می‌نوشتند و به جهان دیکته می‌کردند. این شاخص‌ها، همگی یک وجه مشترک داشت؛ و سیاستمداران به جای پایبندی به این مفاهیم در این اندیشه بودند که از این مفاهیم چگونه به عنوان ابزار علیه دیگران استفاده کنند و چه زمانی و علیه چه بازیگری استفاده شود. به عنوان مثال، از نظر آمریکایی‌ها، مهم نبود کشوری از نظر نظام سیاسی، دموکراسی را مدنظر قرار دهد یا نه بلکه مهم این بود که آن نظام، منافع آمریکایی را به رسمیت بشناسد. به عبارت دیگر، در حالی که آمریکا، خود را الگوی دموکراسی در جهان معرفی کرده بود، تحولات انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ نشان داد که الگوی دموکراسی آمریکایی در حال زوال است.
گزارش ۲۰۲۱ اندیشکده بین المللی اروپایی ”آیدیا“که مقرش در استکهلم است،، ایالات متحده را”دموکراسی در حال عقب نشینی“ توصیف کرد. در این گزارش، دموکراسی آمریکایی با ۲۸ شاخص در ۵ ستون اصلی اندازه‌گیری شده است. این پنج ستون اصلی عبازتند از: دولت، نماینده مردم، حقوق اساسی و مسلم، نظارت بر دولت، مدیریت بی‌طرفانه و تعامل مشارکت جویانه. بر اساس این گزارش، نقطه عطف تاریخی در عقب نشینی آمریکا از دموکراسی زمانی بود که دونالد ترامپ، رئیس جمهور وقت آمریکا به طور بی‌سابقه‌ای، نتایج انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۰ را زیر سئوال برد. از نظر این اندیشکده، حمله شش ژانویه به کنگره، زنگ خطر برای دموکراسی در آمریکا را شدیدتر از قبل به صدا در آورد.[i]
جیمی کارتر، رئیس جمهور اسبق آمریکا نیز در سالگرد این حوادث، در مقاله‌ای در نیویورک تایمز هشدار داد: می‌ترسم آنچه را که ما به بهانه اش در جهان جنگیدیم، یعنی حق برگزاری انتخابات آزاد و شفاف بدون دخالت سیاستمداران و اهرم های قدرت شکننده و نابود شود.
کارتر در مقاله خود نوشت: کسانی که ادعا می‌کنند در انتخابات تقلب شده و این انگاره را ترویج می‌کنند و باعث بی‌اعتمادی بیشترمردم به سیستم‌های انتخاباتی آمریکا می‌شوند، متاسفانه یک جناح سیاسی را در کشور تحت کنترل دارند و سیاستمدارانی که این بی‌اعتمادی را به وجود آورده اند، قوانینی را وضع کردند که به مجالس قانونگذاری حزبی اجازه می‌دهد، در فرایند انتخابات مداخله کنند و با هر وسیله‌ای به دنبال پیروزی در انتخابات پیش رو باشند که این تهدیدی برای فروپاشی پایه‌های امنیت وآنچه دموکراسی در این کشور نامیده می شود با سرعتی خیره‌کننده است. رئیس جمهور سایق آمریکا تاکید کرده است، کشور آمریکا در آستانه سقوط در ورطه‌ای عمیق قرار دارد و بدون اقدام فوری، با خطر وقوع جنگ داخلی و نابودی دموکراسی آمریکائی مواجه است. به اعتقاد وی، مردم آمریکا باید اختلاف‌های خود را کنار بگذارند و پیش از آنکه دیر شود با هم همکاری کنند.
اسپنسر بوکات نیز در مقاله‌ای برای روزنامه نیویورک تایمز با عنوان ”آیا دموکراسی آمریکایی در سال ۲۰۲۴،خواهد مرد“، نوشت: در سال ۲۰۲۴، بار دیگر انتخابات ریاست جمهوری برگزار می‌شود. اما بسیاری معتقدند، همان اتفاقات سال ۲۰۲۰ با شدتی به مراتب بیشتر تکرار خواهد شد. به نوشته این روزنامه، ریچارد ال.هاسن، استاد دانشگاه کالیفرنیا و متخصص در حقوق انتخابات معتقد است”انتخابات ریاست جمهوری ۲۰۲۴ و دیگر انتخابات پیش رو در ایالات متحده با خطر جدی مواجه است و دیگر هیچ انتخاباتی در آمریکا، منصفانه برگزار نخواهد شد و نامزدهایی که به قدرت می‌رسند را نمی‌توان نماینده انتخاب آزاد افراد واجد صلاحیت و منطبق با قوانین اعلام شده انتخاباتی دانست. چرا که از ماه ژانویه تا ماه ژوئن ۲۰۲۱، مجالس تحت کنترل جمهوری‌خواهان توانستند در ۱۴ ایالت، ۲۴ قانون تصویب کنند تا بتوانند انتخابات را کنترل کنند و به آسانی در انتخابات به پیروزی برسند.“[ii]
البته دموکراسی در حال افول آمریکا فقط از نظر نخبگان و محافل رسانه‌ای تضعیف نشده است. بر اساس نتایج یک نظرسنجی که رادیو ملی آمریکا و ایپسوس انجام داده اند، از هر ده آمریکایی، شش نفر معتقدند، دموکراسی در آمریکا در بحران و خطر شکست قرار دارد. این احساس در همه و بیشتر در میان جمهوری‌خواهان وجود دارد به طوری که چهار نفر از هر پنج مصاحبه شونده جمهوری‌خواه معتقدند که در انتخابات آمریکا تقلب شده و نظام سیاسی آمریکا مشروعیت ندارد.[iii] همچنین نظرسنجی یو.اس.ای.تودی و سافولک هم نشان می‌دهد، بیش از نیمی از مردم آمریکا درباره آینده دموکراسی در آمریکا بسیار نگران و در مجموع ۸۳ درصد نگران هستند[iv]. شکل زیر نتایج این نظرسنجی را نشان می‌دهد.
در سرمقاله اخیر واشنگتن پست که براساس مطالعات و داده‌های مرکز صلح سیستمیک منتشر شده است، آمریکا پس از دوران ترامپ از نظر فنی، کشوری دارای دموکراسی به شمار نمی‌آید، بلکه چیزی مابین حکومت دموکراتیک و رژیم خودکامه است.
به گفته بارابارا والتر، کارشناس امنیتی، داده‌های متفاوتی با شیوه‌های مختلف برای سنجش میزان دموکراسی استفاده شده است، همگی نشان می‌دهد “آمریکا رو به افول است.” در واقع اصلی‌ترین محکی که این کارگروه برای پیش بینی خشونت سیاسی از آن استفاده می‌کند، مجموعه داده‌های سیاسی است و همین داده‌ها برای نخستین بار، آمریکا را در رده حکومت‌های آنوکراسی یا نیمه دموکراسی قرار می‌دهد.
از نظر فوکویاما و دیگر کارشناسان، مهمترین ضعف دموکراسی آمریکایی در حال حاضر، دو قطبی شدن و اختلافات داخلی در جامعه است. از نظر وی، حتی تعداد قابل ملاحظه ای از جمهوری‌خواهان، دموکرات‌ها را تهدیدی بزرگتر از روسیه می‌دانند. به این ترتیب، هر چند آمریکا از قدرت اقتصادی و نظامی عظیمی برخوردار است اما در این شرایط دستیابی به اجماع داخلی بر سر نقش بین‌المللی آمریکا بسیار دشوار و تا حدی غیرممکن است.همچنین اندیشکده خانه آزادی در گزارش ماه مارس ۲۰۲۱ اعلام کرد، دموکراسی در آمریکا در مقایسه با یک دهه گذشته به شدت افول کرده است. این اندیشکده آمریکایی خواستار اصلاحات فوری در نظام سیاسی برای جلوگیری از زوال کامل قدرت ودموکراسی در آمریکا شد.[v] سارا رپوچی[۱] در گزارشی برای این اندیشکده نوشته است: شاخص دموکراسی در یک دهه گذشته بیش از ۱۱ پله سقوط کرده است.
شاخص‌ها و مصادیق افول دموکراسی در آمریکا
۱) تحولات ششم ژانویه ۲۰۲۱ و حمله به ساختمان کنگره
بسیاری از ناظران سیاسی بر این باورند که رخدادهای ژانویه ۲۰۲۱ و نپذیرفتن نتایج انتخابات، نقطه عطف آغاز پایان دموکراسی در آمریکا است. برخی کارشناسان، پا از این فراتر گذاشته و تحولات ششم ژانویه ۲۰۲۱ را دوره آشکار شدن برخی از نشانه‌های پنهان احتمال بروز جنگ داخلی در آمریکا می‌دانند. باربارا والتر، کارشناس سیاسی و نویسنده کتاب”چگونه جنگ‌های داخلی آغاز می‌شود و چگونه باید از آنها جلوگیری کرد“ در ششم ژانویه ۲۰۲۲، اولین سالگرد حملات در گفتگو با شبکه خبری ای.بی.سی.نیوز هشدار داد، بیش از هر زمانی که تصورش را بکنید، به جنگ داخلی نزدیک شده‌ایم. والتر تاکید کرد، من از این حوادث شوکه شدم، البته نه به خاطر اتفاقاتی که رخ داد بلکه به خاطر آن احساس حق به جانب بودن عاملان این حمله, این که افراد به خود حق داده بودند به کار کاملا غیرقانونی و مخرب دست بزنند. آنها فکر می‌کردند، میهن پرست هستند و در حال دفاع از قانون اساسی کشورشان هستند. این احساس که کارشان درست است این تصور را به آنها القاء کرده بود که کشور برای سفیدپوستان است و وظیفه آنها این است که کشور را بازپس بگیرند[vi]. فرانسیس فوکویاما، تئوریسین آمریکایی معتقد است، ششم ژانویه ۲۰۲۱، لکه ننگی بر دامن دموکراسی آمریکایی است و الگوی دموکراسی، اکنون تکه پاره شده است.
۲- حمایت از خشونت به جای گفتگو
بر اساس تازه‌ترین نظرسنجی که نشریه واشنگتن پست با همکاری دانشگاه مریلند به تازگی انجام داده است،حداقل ۳۴ درصد آمریکایی‌ها یا یک نفر از هر سه آمریکایی معتقدند، اقدام خشونت آمیز علیه دولت، گاهی موجه است. به نوشته این روزنامه، این میزان موافقت با به کارگیری خشونت علیه دولت به طور قابل ملاحظه‌ای از نظرسنجی‌های گذشته بالاتر بوده است. همچنین این دیدگاه، براساس گرایش افراد به احزاب متفاوت بوده است به طوری که ۴۰ درصد از جمهوری‌خواهان و ۴۱ درصد از مستقل‌ها، استفاده از خشونت علیه دولت را قابل توجیه می‌دانند؛ در حالی که تنها ۲۳ درصد دموکرات‌ها با این نظر موافق هستند.[vii]
۳- تشدید نژادپرستی و غلبه هویت سفید مسیحی صهیونیستی
برخورد شدید و سرکوبگرایانه با معترضین قتل جورج فلوید، سیاهپوست آمریکایی توسط پلیس و برخورد نظامی با مخالفان نتایج انتخابات در آمریکا و سرکوب شدید از دیگر شاخص‌های افول دموکراسی در آمریکا محسوب می‌شود. ترامپ، در دوره ریاست جمهوری ۴ ساله خود، بارها خبرنگاران و رسانه‌ها را دروغگو و دشمن مردم خطاب کرد. در تظاهرات ضدنژادپرستی، خشونت‌های نژادی را ترویج و از اقدامات خشونت بار گروه‌های نژادپرست سفید حمایت کرد. اولین فرمان اجرایی ترامپ پس از پیروزی در انتخابات در ژانویه ۲۰۱۷ نیز ممنوعیت ورود لاتین تبارها و مسلمانان به خاک اایالات متحده بود. از نظر رپوچی در اندیشکده خانه آزادی، دوره ریاست جمهوری ترامپ، بیشترین حملات به نهادهای دموکراسی از جمله مطبوعات، بخش‌های قضایی، پادمان‌های ضد فساد و اختیارات قانون اساسی کنگره صورت گرفت. از نظر رپوچی، البته حمله به کنگره، نتیجه اقدامات ترامپ نبود، بلکه سست شدن پایه‌های دموکراسی به فراتر از دهه‌ها پیش از ریاست جمهوری ترامپ می‌رسد.[viii]
۴- نظام انتخاباتی جنجالی
تقریبا از سال ۲۰۰۰ اکثر انتخابات آمریکا با اعتراضات و واکنش‌هایی برای رد نتایج معتبر اعلام شده از نهادهای انتخاباتی مواجه شده است. همچنین در دوره‌های انتخاباتی، تلاش‌های بسیاری در جامعه آمریکایی برای ترغیب مردم به ممانعت از شرکت در انتخابات دیده می‌شود. همچنین در دو دهه گذشته قوانینی برای محدود کردن مشارکت مردم آمریکا در انتخابات تصویب شده است. ضمن اینکه نظام انتخاباتی الکترال کالج با انتقاد شدید طرفداران آزادی و بسیاری از طرفداران هر فرد آمریکایی یک رای مواجه شده است. نکته دیگر اینکه عملا در برخی از ایالت‌های آمریکایی، شهروندان آمریکایی فقط به صورت نمادین در انتخابات شرکت می‌کنند و عملا هیچ گاه رای آنها شمرده نمی شود. از سوی دیگر، کامالا هریس، معاون رئیس جمهور نیز در دسامبر ۲۰۲۱ در نشست دموکراسی به تصویب قوانینی برای محدود کردن مشارکت مردم در انتخابات توسط جمهوری خواهان اعتراض کرد. این قوانین جدید با محدود کردن رای گیری پستی و رای گیری زودهنگام، دسترسی افراد به صندوق‌های رای را محدود کرده اند.
جمعبندی
از نظر بسیاری از کارشناسان و ناظران، نظام سیاسی آمریکا در شرایط بحرانی و آشفته‌ای قرار دارد و شاخص‌های دموکراسی در این کشور که در تبلیغات خود را استاندارد دموکراسی در جهان معرفی می‌کند، به شدت آسیب دیده است. ترامپ از زمان به قدرت رسیدن در آمریکا، نژادپرستی و برخورد با شهروندان بر اساس رنگ و مذهب آنها، تاثیر پذیرفتن مواضع سیاسی از منافع شخصی، حمله به رسانه‌ها و جعلی خواندن همه آنچه علیه خودش بود، نشان داد که تاکنون دموکراسی آمریکایی، فقط نمای ظاهری داشته است. این پوسیدگی شاید از اوایل دهه ۹۰ میلادی تشدید شد و قطب‌بندی‌ها در نهایت در سال ۲۰۱۶ و در زمان انتخابات ریاست جمهوری خود را نشان داد. در ان زمان، عملا دو قطبی شدن جامعه آمریکایی، دو دستگی و شکاف شدید آشکار شد. به هر حال می‌توان گفت، نظام دموکراسی در آمریکا با شیب شدیدی رو به زوال است؛ وضعیتی که هشدارها و به صدا درآمدن زنگ خطر نیز نمی تواند آن را متوقف کند. دموکراسی آمریکایی به دلیل غلبه پول بر سیاست و ارزش‌های مادیگرایانه و ساخت هویت آمریکایی مبتنی بر نژادپرستی
[۱] – Sarah Repucci
[i]– https://www.idea.int/gsod/global-report
[ii] – https://www.nytimes.com/2021/09/30/opinion/american-democracy-2024.html
[iii] – https://www.npr.org/2022/01/03/1069764164/american-democracy-poll-jan-6
[iv] – https://www.usatoday.com/story/news/politics/2022/01/04/jan-6-democracy-danger-usa-today-suffolk-poll-finds/9023578002/
[v] – https://freedomhouse.org/article/new-report-us-democracy-has-declined-significantly-past-decade-reforms-urgently-needed
[vi] – https://abcnews.go.com/US/video/closer-civil-war-us-political-scientist-82101135
[vii]– https://edition.cnn.com/2022/01/02/politics/january-6-poll-violence-against-government/index.html
[viii]– https://freedomhouse.org/report/special-report/2021/crisis-reform-call-strengthen-americas-battered-democracy
