اشاره: استاد مزاری از شخصیت‌های برجستۀ اسلامی و سیاسی افغانستان است. با او دربارۀ مسائل افغانستان گفت‌وگو کرده‌ایم.
فرهنگ اسلامی: استاد مزاری، اوضاع افغانستان را چه‌طور برآورد می‌کنید؟ شرایط در آنجا چگونه است؟
مزاری: بسم الله الرحمن الرحیم. اوضاع افغانستان نسبت به قبل بهتر است و دارد به سوی بهبودی حرکت می‌کند. مشکلی که هنوز باقی است معیشت عمومی و اقتصاد مردم افغانستان است. بیرون رفتن سرمایه‌گذاران و بازرگانان و کسبه از افغانستان، عدم توزیع حقوق کارمندان در سطوح مختلف، بلوکه شدن دارایی‌های افغانستان در آمریکا، و تحریم آمریکای جنایتکار نسبت به دولت افغانستان، همه، دست به دست هم داده و مشکلات اقتصادی را در سطح افغانستان ایجاد کرده‌است. لذا، بیش از هر چیز، معیشت مردم با بحران مواجه است.
امنیت نسبت به گذشته خیلی بهبود پیدا کرده‌است. در گذشته، ناامنی در اکثر ولایات در سطح گسترده وجود داشت ولی فعلاً با آن گستردگی گذشته وجود ندارد. با توجه به جدّیت نیرو‌های امنیتی دولت، مسائل کوچک و بزرگی که در سطح بعضی ولایات-به‌خصوص، کابل-ایجاد شده بود قطعاً رو به کاهش است.
مهم این است که دو معضل اقتصاد و امنیت با حضور شخصیت‌های حقیقی و حقوقی در افغانستان قابلِ حل خواهد بود به شرط اینکه حاکمیت به وعدۀ غربی‌ها توجه نکند، بار دیگر فریب آمریکایی‌ها را نخورد، به داشته‌های داخلی تکیه کند، بیشتر از مردم بهره ببرد، و زمینۀ حضور مردم را در صحنه فراهم کند. مهم‌تر از همه این است که حکومت وسیعُ‌البنیاد با اشتراک همۀ شخصیت‌های مردمی (از همۀ اقشار و پیروان همۀ مذاهب) ایجاد شود. این روند قطعاً افغانستان را از بحران کنونی نجات خواهد داد.
چیز دیگری که کمک می‌کند تا افغانستان از بحران کنونی بیرون بیاید ارتقای فرهنگ است. ما تاکنون هر معضلی که داشتیم ناشی از ضعف فرهنگ عمومی بوده‌است. باید برای ارتقای فرهنگ عمومی کار و سرمایه‌گذاری بیشتری انجام شود. این قطعاً کمک می‌کند که افغانستان از شرایط موجود عبور کند و بیشتر به سوی صلح و ثبات و امنیت برود.
فرهنگ اسلامی: آیا طالبان امروز با طالبان ۲۰ سال پیش تفاوت دارد؟
مزاری: در بسیاری از عرصه‌ها، خیلی تفاوت دارد! طالبانِ ۲۰ سال پیش برای حکومت کردن نیامده بودند و جز تخریب و کشتار و ترویج خشونت و تعمیق بحران‌های روانی کار دیگری نداشتند، اما طالبان فعلی دنبال حکومت کردن هستند. طبعاً، جریانی که بخواهد حکومت کند به انعطاف، صلح و ثبات، همکاری آحاد مردم، توجه به آزادی بیان، توجه به حقوق زنان، تأمین حقوق شهروندی همۀ شهروندان، به رسمیت شناختن تمام زبان‌های رسمی افغانستان (دری، فارسی، و پشتو)، و به رسمیت شناختن مذاهب حنفی و جعفری نیاز دارد.
طالبان برای دست‌یابی به همۀ این موارد پیش رفته‌است: به تأمین امنیت بسیار توجه دارند، در برابر ابتذال فرهنگی قاطع هستند، در برابر مظاهر ضدّ اسلامی و غیرِ اسلامی قاطع عمل می‌کنند، و برای برچیدن بداخلاقی‌ها و مشکلات اجتماعی و ناهنجاری‌ها به صورت جدّی فعال‌اند. رویکرد آن‌ها خیلی مفید است. سعی دارند با همسایه‌ها تعامل کنند و به دنبال تعامل با دنیا هستند. سعی دارند هرچه زودتر از جانب مجامع جهانی و کشور‌های جهان به رسمیت شناخته شوند.
فرهنگ اسلامی: بار اول که طالبان به قدرت رسید چنین رویکردی نداشت. آن موقع هم حکومت را در اختیار داشت ولی با رویکرد دیگری عمل می‌کرد. علت تغییر رویکرد آن‌ها چیست؟
مزاری: چون فهمیدند که با آن رویکرد، امکان حضور در عرصۀ قدرت برای طالبان وجود ندارد. عمر حکومت طالبان در بخش‌هایی از افغانستان خیلی کوتاه بود و به پنج سال هم نرسید؛ و جریان مقاومت، با دخالت و حضور آمریکایی‌ها، آن‌ها را ساقط کردند. این بار سعی دارند که حکومتشان تداوم داشته باشد. تداوم حکومت، طبعاً، به تجدیدِ نظر در رویکرد و اتخاذ رویکرد جدید نیاز دارد.
فرهنگ اسلامی: طالبان، از ابتدای پیدایش، رابطۀ نزدیکی با ارتش پاکستان و مدارس عربستان سعودی داشته‌است؛ از طرف دیگر، همین طالبان مذاکرات زیادی با مقامات آمریکایی در دوحه داشت. چه عاملی باعث شده که الآن موضع رسمی آمریکا نسبت به طالبان مثبت نباشد؟-ظاهراً، آمریکایی‌ها با اینکه خودشان در پیدایش طالبان نقش داشته‌اند اکنون نسبت به آن موضع منفی دارند.
مزاری: آمریکایی‌ها از گذشته سعی داشتند با مردم افغانستان بازی چند‌گانه کنند و در شرایط فعلی هم به دنبال این بازی‌ها هستند. آنان تلاش دارند که با استفاده از این رویکرد به منافع خود دست پیدا کنند. اصلاً، منافع افغانستان و منافع مردم افغانستان برای آمریکا در حلقۀ سیاست خارجی به عنوان یک اصل قرار ندارد، چه طالبان باشد و چه غیرِ طالبان!
آمریکایی‌ها نتوانستند در تعامل با طالبان به تمام اهداف موردِ نظر خود دست پیدا کنند؛ لذا، آنان طالبان را تحت فشار قرار دادند و رویکرد خصمانه‌ای با طالبان در پیش گرفتند تا آن‌ها را به پذیرش خواسته‌های خود وادار کنند. طالبان سعی دارند در افغانستان طبق مصالح داخلی و ملّی عمل کنند و منافع کشور‌های همسایه-به‌خصوص، پاکستان و ایران-را هم به رسمیت بشناسند؛ به همین خاطر، آمریکایی‌ها به طالبان روی خوش نشان نمی‌دهند و برخورد مناسبی با دولت افغانستان ندارند.
فرهنگ اسلامی: وضع داعش در افغانستان چه‌طور است؟ آیا داعش هنوز در افغانستان فعال است؟
مزاری: داعش از اواخر حکومت آقای کرزای در افغانستان ظاهر شد و در دل حکومت اشرف غنی گسترش پیدا کرد. فعلاً، داعش در جای‌جایِ افغانستان حضور دارد. آمریکایی‌ها تلاش دارند زمینۀ انتقال نیرو‌های داعش از سوریه و عراق به افغانستان را بیشتر فراهم و این جریان را علیه طالبان تقویت کنند، اما طالبان هم در برابر داعش خیلی جدّی عمل می‌کند. طی ۴۳ روز سفر اخیر من، که در کابل و هرات بودم، بیش از ۶۷۰ نفر داعشی در کابل دستگیر شدند.
این روند همچنان ادامه دارد. عزم دولت افغانستان در مقابله با داعش خیلی جدّی است؛ مردم افغانستان و جریان‌ها و شخصیت‌های حقیقی و حقوقی افغانستان هم، در راستای تأمین ثبات و امنیت، با این سیاست طالبان همراهی می‌کنند.
فرهنگ اسلامی: بخش قابلِ توجهی از مردم افغانستان شیعه هستند. حتی در کابل، پایتخت افغانستان، عدۀ زیادی شیعه‌اند. بر پایۀ تخمین‌های مختلف، شاید بین ۲۰ تا ۴۰ درصدِ جمعیت افغانستان شیعه هستند. حقوق شیعیان تا چه اندازه رعایت می‌شود؟
مزاری: تاکنون تعامل خوبی بین شیعیان و طالبان وجود داشته‌است، و سعی بر این است که حقوق شیعیان رعایت شود. البته، هنوز طالبان یک حکومت همه‌جانبه را در افغانستان مستقر نکرده‌اند. در یک دورۀ موقت شش‌ماهه، با توجه به محدودیت‌ها، ظرفیت‌ها، و فرصت‌هایی که در اختیار داشتند، هنوز نتوانسته‌اند در همۀ ابعاد ساختار درستی ایجاد کنند و دربارۀ حقوق پیروان مذاهب و زبان‌ها و مناطق کار سازمان‌یافته انجام دهند.
من با مسئولان ارشد طالبان صحبت‌هایی داشتم. قصدشان این است که دربارۀ به رسمیت شناختن مذهب شیعه و تأمین حقوق شهروندی آن‌ها کار جدّی و اصولی انجام دهند. خودِ طالبان می‌گویند که اگر در این زمینه جدّی عمل نکنند، در مدیریت کلان کشور با بحران مواجه خواهند شد.
فرهنگ اسلامی: وضع ادبیات فارسی در افغانستان چه‌جور است؟ شما می‌دانید که بزرگ‌ترین بنیان‌گذاران میراث ادب فارسی (سنایی، ناصرخسرو، مولوی، و…) از افغانستان بودند. چرا امروز در افغانستان به اندازۀ کافی به زبان فارسی توجه نمی‌شود؟
مزاری: در افغانستان، متأسفانه نه تنها به زبان فارسی بلکه به پشتو و سایر زبان‌های رایج توجه نمی‌شود. در ایران، به زبان فارسی توجه می‌شود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی در ایران در پی واژه‌سازی و غنی‌سازی و رشد دادن و پویایی زبان فارسی است. در افغانستان-به‌خصوص، در ۲۰ سال اخیر که فرصتی طلایی بود-در این زمینه کاری نشد.
طبعاً، شرایط کشور بحرانی است، و اولویت‌های دیگری در دستور کار دولتمردان است. شخصیت‌های حقیقی و حقوقی به دنبال بالا بردن فرهنگ عمومی نیستند، و همۀ رویکرد‌ها در رابطه با اقتصاد و معیشت عمومی و تأمین امنیت و مباحث دیگر است؛ لذا، هنوز کار شایسته و بایسته‌ای در‌خصوص زبان فارسی از نهاد‌های خصوصی و دولتی مشاهده نمی‌شود.
فرهنگ اسلامی: چند وقت پیش، به دانشگاه کابل حمله شد و تعدادی از دانشجو‌ها کشته شدند. تعداد قابلِ توجهی از دانشجویانی که شهید شدند دختران باحجاب بودند. علت اینکه به دختران باحجاب دانشگاه کابل حمله شد چه بود؟
مزاری: قصد آمریکایی‌ها در افغانستان تقابل با دین و مذهب و مکتب و جلوگیری از اجتماعات مذهبی و مکتبی بود؛ به همین خاطر، انفجارات و انتحاراتی که در دهۀ اخیر در افغانستان صورت گرفت معمولاً علیه مساجد، مراکز آموزشی دینی، و حسینیه‌ها بود. حتی علمای دین و ائمۀ مساجد و شخصیت‌های دانشگاهی مسلمان به همین صورت ترور شدند.
در این مدت، حتی یک مورد نمی‌بینید که یک فرد سکولار ضدّ دین یا دور از دین کشته شده باشد، یا به یک محفل عناصر لااُبالی و مبتذل یا تکنوکرات‌های وابسته به آمریکا و غرب حمله‌ای صورت گرفته باشد. این‌ها هیچ‌کدام مورد حمله قرار نگرفتند. البته، اگر آن‌ها مورد حمله قرار می‌گرفتند ما خوشحال نبودیم، اما رویکرد در افغانستان ضدّ دین، ضدّ مکتب، و ضدّ مذهب بود. ممکن است در دانشگاه کابل هم این رویکرد انتخاب شده باشد.
فرهنگ اسلامی: دورنمای آیندۀ افغانستان را چه‌طور می‌بینید؟ رو به پیشرفت است، یا تهدیدات بر جای خود باقی است؟
مزاری: به مردم افغانستان و نخبگان دانشگاهی و حوزوی بستگی دارد. اگر مردم به دنبال برون‌رفت از این بحران باشند، قطعاً افق جدیدی فرا روی زندگی مردم قرار خواهد گرفت؛ اما اگر مردم (مثل ۲۰ سال گذشته) بی‌تفاوت باشند، محافظه‌کاری‌های شخصیت‌ها کاملاً مشخص باشد، از حرف‌های غربی‌ها (به‌خصوص، آمریکایی‌ها) فریب بخورند، به جای تکیه به خدا و توجه به منافع ملّی و داشته‌های داخلی به غرب تکیه کنند، و امیدها به تلاش کشور‌های خارجی باشد، قطعاً اوضاع افغانستان از این هم بدتر خواهد شد.
فرهنگ اسلامی: ان شاء الله، همان‌طور که فرمودید، اوضاع افغانستان رو به پیشرفت باشد و صلح و ثبات در این کشور برقرار شود.
مزاری: تشکر می‌کنم.