مصاحبه با حسن بهشتی پور تحلیل گر مسائل بین المللی
نویسنده کتاب آموزش گام به گام روش های تحلیل سیاسی
فرهنگ اسلامی: جناب آقای بهشتی پور با سپاس از اینکه وقت خود را در اختیار ما قرار دادید در تابستان امسال شاهد انتشار چاپ چهارم کتاب شما تحت عنوان “آموزش گام به گام روش های تحلیل سیاسی” توسط انتشارات سروش بودیم، پیش از هر چیز اگر موافق باشید ابتدا کمی برای ما توضیح دهید موضوع اصلی کتاب شما و دلیل استقبال از آن چیست ؟
بهشتی پور: در این کتاب طی ده فصل ، بنده تلاش کردم مراحل پیچیده تحلیل کردن را بصورت گام به گام با ذکر مسائل سیاسی روز ایران و جهان ، به زبان ساده آموزش دهم. هدف اصلی این کتاب در واقع کمک به علاقه مندان به تحلیل سیاسی برای آنکه بدانند از کجا آغاز کنند و چه مراحلی را طی کنند و از کدام شیوه ها برای تحلیل مسائل مهم روز استفاده نمایند.
البته پیش از این درباره آموزش روش تحلیل سیاسی کتابهای متعددی منتشرشده بود. اما نویسندگان این کتابها یا به آموزش مفاهیم کلی و نظری تحلیل سیاسی پرداخته اند و یا تنها به معرفی ابعاد موضوع از جهت شناخت ماهیت تحلیل سیاسی ، اکتفا کرده اند. اما من در این کتاب علاوه بر تبیین مفاهیم کلی تحلیل سیاسی، برای آشنایی با ابعاد پیچیده تحلیل سیاسی ، سعی کردم به مخاطبان نشان دهم برای تحلیل کردن از چه روش هایی باید استفاده کنند. برای این منظور ده گام مقدماتی را در قالب ده فصل کتاب با ذکر مثال های ساده و متنوع طراحی کردم . در پایان هر فصل چکیده مطالب همان فصل به همراه پرسش ها و تمرینات ارائه شده است. در واقع سبک و سیاق کتاب کاملا شبیه کتاب های درسی است.
این کتاب با بهره گیری از روش های کاملا کاربردی و علمی به علاقه مندان به تحلیل سیاسی می آموزد که اخبار و رویدادهای روز و نیز پدیده های سیاسی را چگونه تحلیل کند. در این کتاب از مطرح کردن مسائل پیچیده و سطح بالای تحلیل سیاسی ، اجتناب کردم تا بتوانم در گام های اولیه تحلیل سیاسی، انگیزه لازم را درعلاقه مندان را به اینگونه مباحث ، تقویت کنم .
با توجه به بازخوردی که در کلاس هایی که بر اساس محتوای این کتاب قبل و بعد از انتشار داشتم ، می توانم ادعا کنم مباحث مطرح شده در کتاب آموزش “گام به گام روش های تحلیل سیاسی” کاملا جدید بوده و در زبان فارسی کاری نو و کاملا ابتکاری و موثر در آموزش راههای تحلیل کردن است. به گفته اساتیدی که در ایران و افغانستان این کتاب را برای دانشجویان خود تدریس کردند ، مباحث آن در عمل کارآمدی خود را برای آموزش مقدماتی داوطلبان کار در رسانه های گروهی و نشریات به اثبات رسانده و مناسب برای افرادی است که علاقه مند به کسب مهارت تحلیل سیاسی هستند.
فرهنگ اسلامی: در بعضی از محافل شنیدیم که تحلیل سیاسی یک فن است و علم محسوب نمی شود علاقه مند هستیم دیدگاه شما را در این مورد جویا شویم.
بهشتی پور: ازآنجا که اغلب رویداد ها و پدیده های سیاسی دارای دو وجه متمایز ازهم هستند .اول وجه آشکار ، که درک آن برای افراد عادی بطور معمول امکان پذیر است . دوم وجه پنهـان ، که کار تحلیل گر سیاسی شناختن و شناساندن این وجه پدیده سیاسی به مخاطبان خود است . برای اینکه شما از ظواهر موضوع به عمق مساله وارد شوید و بتوانید ابعاد پیچیده رویدادها و تحولات را به درستی درک کنید و برای دیگران تبیین و تحلیل کنید، حتما لازم است از روش های علمی استفاده کنید. بنابراین ساحت تحلیل سیاسی در حیطه علم قرار میگیرد . حداکثر اینکه ما می توانیم این نوع علم را از آنچه که Science خوانده می شود جدا کنیم و در حیطه Knowledge قرار دهیم. تفاوتی که دانشمندان بین علم و دانش قائل هستند دقیقا به همین اعتبار است . اموری که معرفت آن به تجربه علمی افراد متکی است در محدوده دانش و اموری که با مفاهیم محاسباتی دقیق و آزمایشگاهی سرو کار دارد در چارچوب علم قرار داده می شود. بنابراین وقتی شما رویدادها و پدیده ها را تحلیل می کنید مجبور هستید از قوانین علم سیاست ، جامعه شناسی ، روانشناسی ، تاریخ ، جغرافیا ، آمار ، احتمالات و غیره استفاده کنید. بی شک حوزه کاری شما علمی محسوب می شود و می توان نتایج آن را راستی آزمایی کنید.
فرهنگ اسلامی : پس اگر امکان دارد یک تعریف روشنی از تحلیل سیاسی به ما ارایه کنید تا ذهن ما با این مفهوم بیشتر ارتباط برقرار کند.
بهشتی پور: در واقع مفهوم “تحلیل کردن” به یک معنا با “حل کردن مساله ” ارتباط معنایی دارد. این مفهوم وقتی با کلمات سیاسی، اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی، حقوقی وغیره ترکیب شود معناهای جدیدی پیدا می کند. تحلیل کردن اگر براساس روش معینی و یا آنچنان که در زبان انگلیسی به آن مِتُد گفته میشود، انجام بگیرد، میتواند نقش بسیار مثبتی در آگاهی بخشی و بصیرت افزایی در اکثریت جامعه داشته باشد.
بطور کلی می توان گفت تحلیل موشکافى و بررسى یک پدیده در ابعاد متفاوت براى رسیدن به پاسخ یا نتیجه مطلوب است، یکى از روشهاى پژوهش علمى درکلیه مسایل ازجمله مسایل سیاسى بشمار می رود. درتحلیل، بخشهاى متعدد یک پدیده و ارتباط این بخشها با یکدیگر درمجموع مورد بررسى قرار مىگیرد.
در واقع تحلیگر با استفاده از ذهن خلاق خود به تشریح و تبیین موضوع های پیچیده و یا ناشناخته در حوزه مسائل سیاسی می پردازد . براین اساس تحلیلگر می کوشد از ظواهر موضوعات گذر کرده و به عمق مسائل پیچیده وارد شود. برای این منظور لازم است با روش های ساده ای که آموخته یا می آموزد، مسائل پیچیده را برای مخاطبان خود ساده کند. در واقع اصلی ترین کار تحلیلگر، ساده کردنِ مسائل پیچیده است. اما چگونه این کار را انجام می دهد از طریق تجزیه و ترکیب کردن. همانطور که گفتم تحلیلگر سیاسی با استفاده از روشهای صحیح تحلیل، مفاهیم پیچیده سیاسی را به مفاهیم جداگانه تجزیه می کند تا فهم آن برای خودش و مخاطب ساده تر شود . سپس با نگاهی دقیق و جدید به پدیده مورد نظر، براساس نقشه راهی که در ذهن دارد، ترکیبی نو در باره پدیده سیاسی یا رویداد مورد نظر را در قالب دیدگاه تحلیلی خود ارایه می کند.
فرهنگ اسلامی : مفاهیم را تجزیه و ترکیب می کنیم یعنی دقیقا چطور و چه چیزهایی را از هم جدا می کنیم و چگونه در قالب دیدگاهی جدید در کنار هم می نشانیم ؟
بهشتی پور: تجزیه کردن یعنی اینکه شما بتوانید عوامل ایجاد کننده یا علتهای بوجود آورنده یک خبر یا پدیده را بخوبی شناسایی کنید .سپس اجزاء تشکیل دهنده آن را از هم تفکیک کنید تا درک بهتری از ماهیت آن پیدا نمائید و در مرحله بعد عناصر تاثیرگذار یا تاثیرپذیر بر آن خبر یا پدیده را از طریق شناسایی بازیگران اصلی و فرعی و منافع آنها بخوبی تشخیص دهید. در این صورت شما مقدمات ارایه یک تحلیل خوب را فراهم کرده اید. وقتی توانستید به این مولفه ها دست پیدا کنید وارد مرحله ترکیب می شوید یعنی همه آنها را در شکل و محتوای جدیدی که بر اساس دیدگاه یا نقشه راهی که در ذهن خود دارید، ترکیب می کنید. درست مثل کارگردانی که سکانس های مختلف یک فیلم را بر اساس نقشه ای که در ذهن دارد تصویر برداری می کند و بعد در اتاق مونتاژ در کنار هم می چیند تا یک فیلم جدید خلق شود.
فرهنگ اسلامی: خوب در کتاب شما آیا معیارهایی نیز ارایه شده تا تحلیلگر دچار خطای ذهنی نشود و یا جای تحلیل های مبتنی بر واقعیت ها را با تحلیل های تخیلی اشتباه نگیرد؟
بهشتی پور: یکی از مهم ترین کارکردهای آموزشی این کتاب این است که به ما می آموزد که چگونه با انتخاب صحیح روش تحلیل ، در تبیین تحولات روز دچار خطا نشویم یا کمتر خطا کنیم. علاوه بر این یاد بگیریم که چگونه فریب تحلیل های بی پایه و جریان سازی های خبری را نخوریم. وقتی شما یاد بگیرید که در برخورد با اخبار و تحولات روز چگونه برخورد کنید، بطور قطع کمتر در تحلیل ها دچار مشکلات ناشی از زود باوری ، ظاهر سازی ، سطحی نگری و غیره می شوید. بطور کلی باید بدانیم که نتیجه هر تحلیل سیاسی باید کشف حقایق و درک واقعیت ها و ساده شدن موضوعات پیچیده و در نهایت اگر امکان داشته باشد روشن کردن نقاط تاریک پشت پرده موضوع هایی باشد که معمولا افراد عادی به آنها توجه ندارند و پیش بینی تحولات آتی همان پدیده را به ما ارایه کند.
اگر هر تحلیلی چنین شرایطی را داشت می توان به آن اعتماد کرد با این حال نمی شود به هر تحلیلی که چنین شرایطی را دارد بصورت مطلق اعتماد کرد. به همی دلیل در بخش آسیب شناسی تحلیل سیاسی که در گام دهم کتاب توضیح دادم ، بصورت مشروح به معیارهای مختلف برای سنجش خطاپذیری در تحلیل پرداخته ام.
فرهنگ اسلامی : آیا در کتاب آموزش گام به گام روش های تحلیل سیاسی شما به چگونگی نوشتن تحلیل هم پرداخته اید؟
بهشتی پور: نه این کتاب قرار است در چهار جلد منتشر شود جلد اول تنها به آموزش روش های تحلیل کردن یک خبر یا یک پدیده سیاسی می پردازد. اما در جلد دوم که در مراحل آخر نگارش آن هستم ، به موضوع نوشتن انواع تحلیل پرداخته ام . در این جلد با همان شیوه نگارش جلد اول ، طی ده گام نوشتن انواع تحلیل آموزش داده شده است. با آنکه اصول کلی تحلیل از قواعد عمومی نگارش و تحلیل تبعیت می کند اما متناسب با مخاطبان تحلیل و همچنین وسیله انتشار آن شما باید از روش های متناسب با موضوع تحلیل ، مخاطبان و وسیله انتشار تحلیل ، قواعد ویژه ای را مراعات کنید که در این جلد دوم این کتاب به تفصیل آموزش داده شده است.
فرهنگ اسلامی: اگر منظور شما را درست متوجه شده باشم در جلد دوم طی ده گام روش های نگارش تحلیل متناسب با مخاطبان مختلف و رسانه های متفاوت با موضوع های گوناگون آموزش داده شده است؟
بهشتی پور : بله بیبنید از نگاه مخاطبان شما یک زمان برای عامه مردم می نویسید پس متناسب با آن باید علاوه بر رعایت اصول نگارش متن به زبان فارسی و اصول تحلیل که در جلد اول آموزش داده شد به روش های متناسب با تحلیل برای عموم مردم توجه کنید . در حالی که اگر تحلیل شما برای مخاطبان خاص مثلا نشریات تخصصی یا موسسات مطالعاتی باشد حتما به آشنایی با شیوه های مناسب نگارش چنین تحلیل هایی نیاز خواهید داشت. برهمین سیاق وسیله انتشار تحلیل هم در نحوه نوشتن تحلیل شما تاثیرگذار است مثلا وقتی برای نشریات چاپی می نویسید یک سری ملاحظات را باید رعایت کنید اما در زمانی که برای رادیو یا تلویزیون تحلیل می نویسید رعایت اصول و ضوابط خاص چنین رسانه هایی را در نظر می گیرد مثلا در رادیو جملات کوتاه ، گویا خواهد بود زیرا مخاطبان تنها یکبار فرصت شنیدن دارند و همچنین آنها حتی ممکن است سواد خواندن و نوشتن نداشته باشند. در حالی که در نشریات چاپی متن شما پیش روی خواننده است و هر کجا متوجه منظور شما نشد این امکان را دارد که بار دیگر متن را بخواند. همچنین مخاطبان این نشریات حداقل از سواد خواندن بهره مند هستند. از نظر موضوعی هم تحلیل ها به دسته های گوناگون تقسیم می شوند اصول نگارش تحلیل سیاسی با نگارش تحلیل اقتصادی شباهت های زیادی دارند اما متناسب با موضوع سیاست و اقتصاد هر کدام ویژگی های خاص خود را طلب می کنند. در جلد دوم کتاب آموزش گام به گام روش های تحلیل سیاسی به این تفاوت ها توجه دقیق شده است و برای هر کدام در سطح عمومی و پایه توضیحات لازم ارایه شده است.
فرهنگ اسلامی: براین اساس مخاطبان کتاب شما دچار نوعی آشفتگی در انتخاب روش مناسب برای نوشتن تحلیل نمی شوند؟ این همه تفاوت در انواع تحلیل کار خوانندگان کتاب را دشوار نمی کند؟
بهشتی پور: همانطور که در جلد اول این کتاب مشاهده کردید تلاش بر این است مطالب به صورت کاملا دسته بندی شده بر اساس روش علمی تجربه شده به زبان ساده برای مخاطبان ارایه شود . در هر فصل کتاب پرسش ها و تمرین های جداگانه به همراه منابع برای مطالعه بیشتر، در پایان هر فصل معرفی شده است. بطوریکه اگر کسی گام های ده گانه طراحی شده را به ترتیب مطالعه و تمرین کند بطور قطع می تواند در صورت احاطه به اطلاعات و دانش لازم برای نگارش هر تحلیلی بر اساس روش های آموزش داده شده در کتاب ، تحلیل های خوبی را بنویسید .
فرهنگ اسلامی: گفتید کتاب درچهار جلد طراحی شده است جلد سوم و چهارم چه مباحثی را در برمی گیرد؟
بهشتی پور: نگارش تحلیل با موضوع های مختلف در سطوح متفاوت نوشته می شود. یک تحلیل کاربردی یا تحلیل راهبردی یا تحلیل بنیادین روش های خاص خود را دارند که در جلد سوم سطوح میانی تحلیل آموزش داده می شود و در جلد چهارم سطوح پیشرفته نگارش تحلیل با توجه به روش های مرسوم علمی شناخته شده مانند اثبات گرایی ، سازه انگاری ، هرمونتیک ، ساختارگرایی ، آینده نگاری و غیره
البته در جلد دوم هم به این روش های به صورت مقدماتی اشاره شده است اما در سطح میانی و پیشرفته در جلدهای بعدی در کنار سایر مباحث لازم مطرح می شود.
فرهنگ اسلامی: با تشکر از جنابعالی امیدواریم هرچه زودتر بتوانید این کتابها را در احتیار علاقه مندان به تحلیل قرار دهید . اگر در پایان نکته ای باقی مانده است بفرمائید.
بهشتی پور: خیلی ممنون از شما امیدوارم خدا توفیق دهد که بتوانم این کتابها را زودتر منتشر کنم . بازهم از موسسه وزین و معتبر دفتر نشر فرهنگ اسلامی تشکر می کنم .