هیچ رویکرد واحدی در سیاست بین‌الملل نمی‌تواند تمام چیزهایی که در هر لحظه اتفاق می‌افتد را تشریح کند، یا دقیقاً پیش‌بینی کند که در هفته‌ها و ماه‌های آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. واقع‌گرایانی چون : «توسیدید، ادوارد کار، هانس جِی ، مورگنتا، راینهولد نیبور، کِنِت والتز، رابرت گیلپین، جان مرشایمر» همگی سرشت غمناک سیاست جهانی را محکوم کرده‌اند، اما در عین حال هشدار داده‌اند که ما نمی‌توانیم از شر مشاهده خطراتی که واقع‌گرایی برجسته می‌کند از جمله خطرات ناشی از اینکه شما چیزی را تهدید کنید که دولت دیگر همان را یک فرصت تلقی کند رها شویم. لذا واقع‌گرایان از مدت‌ها پیش بر خطرات غرور و مخاطرات یک سیاست خارجی ایده‌آل گرا تأکید کرده‌اند.
جغرافی پژوهش دانشگاه نیوکاسل بریتانیا ، «نیک مگوران»، در اثر مشهور خود با عنوان «ملی‌گرایی در آسیای مرکزی: یک بیوگرافی از مرز قرقیزستان- ازبکستان» که از سال ۱۹۹۵ .م، وضعیت مناطق درون‌بوم و برون‌بوم در آسیای مرکزی را مطالعه و بررسی می‌کند، بر این باور است که که سه راه‌حل برای حل و فصل مشکلات درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌های آسیای مرکزی وجود دارد: «تبادل سرزمین‌ها»؛ «ساخت کریدور از مرزها به سمت درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها» و «انتقال آزادانه در منطقه مرزی». تبادل سرزمین‌ها فقط برای درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌های کوچک به کار می‌رود. ساخت مسیرهای ارتباطی مستلزم تلاش‌ها و اقدامات بزرگ امنیتی است. مگوران معتقد است که بهترین گزینه، معرفی رژیم خاص انتقال آزادانه ساکنان در دو طرف مرز در منطقه مرزی است.
طرح موضوع:
الکساندر دوگین فیلسوف روس که به عنوان ایدئولوگ« پوتین» معروف است ، متولد ۱۹۶۲ .م، و از متنفذترین و مهم ترین ایدئولوگ های ناسیونالیسم افراطی است. اوفیلسوفی است که به عنوان پدر نظریه « نئو-یورو-ایشیانیسم» (اروپا-آسیای نو)، یا « جنبش اوراسیاگرایی» . نظریه ای که بعد از فروپاشی شوروی در روسیه شکل گرفت و شناخته شد. وی به شهر قم در ج.ا.ایران سفر کرده و با برخی از مقامات مذهبی ایران دیدار کرد و مدرنیسم را “شیطان” توصیف کرد. این درحالی است که برخی از اندیشمندان غربی به وی ، القاب : فاشیستی و شیطانی داده اند.الکساندر دوگین از غرب، دموکراسی، مدرنیته، لیبرالیسم و حتی کمونیسم، صهیونیزم ، جهانی‌سازی نفرت دارد و آن را آشکارا ابراز می‌دارد. مدل جایگزین او، احیای سنت‌ها و امپراتوری روسیه در قالبی و جدید است؛ چیزی که او نام آن را « آوراسیا» گذاشته است.دوگین براساس تئوری اوراسیا گرایی خود در سال ۲۰۰۲ .م، “حزب آوراسیا” را پایه گذاری کرد و سپس ان را تبدیل به «جنبش آوراسیا » کرد.
«جنبش آوراسیا» از سوی برخی حلقه های نظامی روسیه، هم چنین برخی رهبران مسلمان، مسیحی ارتدوکس، بودیست ، یهودی روسیه ،حمایت می شود. این جنبش مستقیما از سوی پوتین حمایت مالی می شود. الکساندر دوگین معتقد است که روسیه به لحاظ فرهنگی به شرق تعلق دارد و باید در برابر غرب بایستد، طی رهبری روسیه می توان در برابر جهان تک قطبی “غربی- آمریکایی” ایستاد. البته درنظریه تقابل با غرب به رهبری روسیه ، درکشورهای ج.ا.ایران ، ترکیه ، چین ، هندوستان و برخی کشورهای اروپای شرقی مانند صربستان و بلغارستان، هم فکرانی هم دارد. وی به همین دلیل آلتر ناتیوی به “نئو-یورو-ایشیانیسم” را مطرح می کند. دوگین ،معتقد است کریمه باید به روسیه بازگردانده شود، اتفاقی که در سال ۲۰۱۴ با دستور پوتین رخ داده است.وی به دنبال ایجاد یک “روسیه جدید” است. این دقیقا همان عبارتی است که ولادیمیر پوتین چندی پیش در تمجید از جدایی طلبان اوکراین به زبان آورد.واژه« روسیه جدید» که پوتین تاکنون حداقل دو بار از آن استفاده کرده است به افکار دوگین باز می گردد.
شرح مسایل
درکشورهای آسیای مرکزی مسایل و حوادثی بشرح ذیل در سال ۱۴۰۰ ه.ش ، حادث گردید.
الف- تنش و درگیری های مرزی مناطق مرزی قرقیزستان و تاجیکستان، در دو مقطع:
- هشتم الی یازدهم اردیبهشت ۱۴۰۰ (۲۸ آوریل تا ۱ مه۲۰۲۱)، شاهد درگیری مردم محلی، مرزنشین و نیز رویارویی نیروهای مرزبانی با یکدیگر بود. در جریان درگیری‌های مذکور،حداقل ۳۱ تن کشته و ۱۵۰تن زخمی شدند، خانه‌های زیادی به آتش کشیده شد و حداقل ده هزار تن از مناطق روستایی قرقیزستان در مرز مشترک با تاجیکستان تخلیه شدند. هرچند در نهایت با وساطت روسیه و سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی، طرفین به منازعه پایان دادند و راه‌های عبوری به ویژه بزرگراه «باتکن- اسفره» بازگشایی شدند.
- نهم بهمن ماه ۱۴۰۰ (۲۸ ژانویه ۲۰۲۲) مجددا این منطقه دستخوش درگیری شد که حداقل ۲ کشته و ۱۰ زخمی از هر دو طرف قرقیزی و تاجیکی برجای گذاشت.
در منطقه آسیای مرکزی، علاوه بر منازعات تاریخی اقلیمی( آب و خاک) تشکل مناطق کوچکی تحت عنوان «برون‌بوم» (برونگان exclave) و «درون‌بوم» (درونگان enclave) ، ریشه اصلی درگیری‌ها ی مناطق مرزی قرقیزستان و تاجیکستان، هستند. درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها ، در دوران حاکمیت اتحاد جماهیر شوروی شکل گرفتند و نتیجه مرزبندی‌های آن دوران به ویژه در دوره رهبری ژوزف استالین است. *
درمنطقه آسیای مرکزی ، در چهار کشور: قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان، هشت واحد جغرافیایی کوچک «برون‌بوم» و «درون‌بوم» با جمعیتی بالغ بر یکصد هزار تن شکل گرفته اند که اگرچه به بزرگی مناطقی مانند نخجوان یا واتیکان نیستند، اما در سطح خود مشکلات متعددی را برای کشورهای آسیای مرکزی طی سه دهه گذشته ایجاد کرده‌اند. تنها کشور ترکمنستان ،معضلات درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها را ندارد.
علاوه بر نقش فدراسیون روسیه و سازمان پیمان امنیت دسته‌جمعی در فرآیند مدیریت و کاهش تنش‌های مرزی بین قرقیزستان و تاجیکستان، عوامل و ملاحظات اقتصادی، تجاری و ترانزیتی نیز در این روند بسیار مهم است. هر دو کشور تاجیکستان و قرقیزستان به واسطه قرار گرفتن در مسیر طرح راه ابریشم چین تحت عنوان « یک کمربند- یک راه» و عضویت قرقیزستان در« اتحادیه اقتصادی آوراسیا »به صورت متقابل نیازمند مدیریت تنش‌های مرزی هستند تا با امنیتی‌زدایی و عادی‌سازی وضعیت مرزها و گذرگاه‌های مرزی، بتوانند منافع بیشتری را در زمینه تجاری و ترانزیتی کسب کنند که برای این دو کشور دارای ضعیف‌ترین اقتصادهای آسیای مرکزی ،از اهمیت بسیار بالایی نیز برخوردار است.
ب- اعتراضات گسترده و خشونت‌بار قزاقستان، دوم الی یازدهم ژانویه ۲۰۲۲ م. (۱۲ تا ۲۱ دی ۱۴۰۰)
اعتراضات قزاقستان در ابتدا، ناشی از افزایش قیمت گاز مایع به دلیل آزادسازی مداوم قیمت‌ها در بحبوحه سیاست‌های ریاضتی کلی دولت در واکنش به همه‌گیری کووید-۱۹ بود. با مشاهده فشار فزاینده بررژیم اقتدارگرای باثبات قزاقستان، دیگر رهبران سازمان پیمان امنیت جمعی به این نتیجه رسیدند که اگر رژیم توکایف سقوط کند، «انقلاب رنگی» در سراسر منطقه گسترش خواهد یافت، که از اوایل دهه ۲۰۰۰ نگرانی همیشگی حاکمان اوراسیا بوده است. تصادفی نیست که همه اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی و کشورهای مهم غیرعضو منطقه مانند چین و ازبکستان، وقایع قزاقستان را انقلاب سازمان‌دهی شده و تحت حمایت غرب می دانند. با توجه به این دو مساله، تشدید ناآرامی سیاسی در سایر کشورهای عضو مانند ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان، پرونده قزاقستان به سرعت امنیتی و منجر به تایید و اعزام سریع نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی شد. بنابر شرایط اضطراری که احساس شده بود، توکایف باید بدون توجه به هزینه یا رویه ها به سرعت حمایت می شد. این احساس اضطرار عدم هماهنگی با سازمان ملل برای اعزام نیروی نظامی را توضیح می دهد. با این حال، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی که به قزاقستان اعزام شدند، برخلاف گزارش های خلاف واقع برخی تحلیلگران هیچ اقدام نظامی انجام ندادند.در عوض، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی خود را به حفاظت و محاصره زیرساخت‌های راهبردی همچون شبکه‌های برق، منابع آب و انبارهای تسلیحات محدود کردند. حضور سازمان پیمان امنیت جمعی و مأموریت محدود آن در قزاقستان، از توانایی این سازمان برای تغییر حکایت دارد. طی یک دهه گذشته، نه تنها نیروهای واکنش سریع سازمان پیمان امنیت جمعی از طریق رزمایش‌های مکرر و پیچیده منعکس‌کننده چالش‌های جنگ مدرن تقویت شده‌اند، بلکه این سازمان وضعیت «سازمان بین‌المللی منطقه‌ای» را کسب و مسئولیت‌های حقوقی کامل بین‌المللی را در چارچوب فصل هشتم سازمان ملل متقبل شده است.سازمان پیمان امنیت جمعی ثابت کرده است که می تواند با تسهیل همگرایی بر روی تفسیرهای خاص از دو رکن اصلی مجموعه امنیتی اوراسیا- اقتدار و ثبات راهبردی- در عین پذیرش نقش هژمونیک روسیه به عنوان مجرای همبستگی اقتدارگرایانه در منطقه عمل کند.
ج: انتخابات ترکمنستان
برای جانشینی« قربانعلی بردی‌محمداف»،رییس جمهورترکمنستان،انتخابات زودهنگام برگزار گردیدکه در انتصابی مورثی،« سردار بردی‌محمداف»،پسر رهبر ترکمنستان پیروز انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد .در ترکمنستان معمولاً نتایج اولیه انتخابات را یک روز بعد از برپایی آن اعلام می کند، درست مانند انتخابات سال ۲۰۱۷ .م، که قربانقلی بردی‌محمداف طی آن با کسب بیش از ۹۷ % آرا بار دیگر به ریاست جمهوری ترکمنستان برگزیده شد. قربانقلی بردی‌محمداف، رهبر ۶۴ ساله ترکمنستان ماه گذشته با اعلام اینکه کشور باید توسط جوان‌ها اداره شود از برپایی انتخابات ریاست جمهوری در ماه دسامبر خبر داده بود. وی نخستین بار سال ۲۰۰۶ .م، پس از درگذشت صفر مراد نیازوف، رئیس جمهوری اسبق ترکمنستان به عنوان کفیل ریاست جمهوری زمام امور کشورش را در دست گرفت. قربانقلی بردی‌محمداف در طول سال‌ها ریاست بر کشورش تلاش کرد یک کیش شخصیتی برای خود شکل دهدو با به نمایش گذاشتن آمادگی جسمانی و انجام حرکات ورزشی،نزد مردم کشورش خودنمایی کند. ازمنظرکارشناسان و تحلیلگران، وی در مدت کوتاهی پس از به قدرت رسیدن یک نظام دیکتاتوری بنا ءنهاد و کشورش را از لحاظ شاخصه‌های آزادی و تنوع مطبوعات به سراشیبی هدایت کرد. اما، این بار، سردار بردی‌محمداف، فرزندرهبر ترکمنستان در انتخابات ریاست جمهوری برگزار شده در روز شنبه ۱۲ دسامبر۲۰۲۲ ( ۲۱ آذرماه۱۴۰۰ ه.ق ) پس از تاخیری غیرمعمول که در روند شمارش آراء انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفت، از سوی مقامات دولتی در مارس ۲۰۲۲(اسفند ماه ۱۴۰۰) به عنوان فرد پیروز انتخابات معرفی شد. کمیسیون مرکزی انتخابات در ترکمنستان سرانجام پس از پایان پذیرفتن روند شمارش برگه‌های رای، سردار بردی‌محمداف را با کسب ۷۲.۹۷ % آرا پیروز انتخابات معرفی کرد.نزدیک‌ترین رقیب او در بین یک گروه ۹ نفره از نامزدهای ریاست جمهوری، یک مسئول آموزش عالی و دانشگاهی در ترکمنستان بود که موفق به کسب ۱۱ % آرا ء شد.
د: ازبکستان و سیر حوادث
با در نظرگرفتن ازبکستان به عنوان یک جامعه توسعه نیافته از حیث اقتصادی و بسته از نظر سیاسی و نیز یک قدرت کوچک (در سطح نظام بین الملل)، رویکرد سیاست خارجی ازبکستان همواره بین همراهی و یا تقابل با فدراسیون روسیه و ایالات متحده آمریکا متغیر بوده است. اتخاذ این نوع سیاست خارجی از سوی تاشکند، پیامدهای مهمی چون تخریب وجهه ازبکستان به عنوان یک متحد قابل اعتماد، تشدید اختلاف های ازبکستان با کشورهای منطقه آسیای مرکزی، تضعیف سازمان پیمان امنیت جمعی، واگرایی در سازمان همکاری شانگهای و تشدید رقابت بین چین و روسیه با آمریکا در آسیای مرکزی را در پی داشته که بر تداوم شرایط ناپایدار امنیتی در منطقه آسیای مرکزی بسیار موثر بوده است. پس از آن که «شوکت میرضیایف »رئیس‌جمهور ازبکستان شد، این کشور شاهد اصلاحات و تحول قابل توجهی در سیاست داخلی و خارجی شده است.
![]()
در سیاست خارجی ، بهبود روابط با همسایگان، به ویژه با تاجیکستان و قرقیزستان.- بهبود و گسترش روابط با ترکمنستان
- همکاری چندجانبه برای مقابله با افراط گرایی
- تجربه کردن قدرت بازیگر منطقه ای ، ایفاء‌نقش فعال‌تری در منطقه آسیای مرکزی
- برطرف کردن مشکلات با مسکو و احیاء روابط دوستانه با روسیه
- نگرش با محوریت اقتصاد به چین
- اقدامات اصلاحی حقوق بشری در ازبکستان، جهت ایجاد تحول در مناسبات با اتحادیه اروپا
- ایجاد تغییرات محسوس در روابط اقتصادی ازبکستان- امریکا
در سیاست خارجی ، بهبود روابط با همسایگان، به ویژه با تاجیکستان و قرقیزستان.مسئولان کشور ازبکستان تصمیم گرفته اند از ابتدای سال ۲۰۲۳ م. از خط لاتین در مکاتبات و منشورات خود به جای خط کریلیک استفاده کنند، تصمیم مذکور به تایید وزارت عدلیه رسیده است.در این راستا گذار قزاقستان از کریلیک به لاتین نیز تا سال ۲۰۲۵ م. کامل می شود.
تحلیل :
- جمهوری تاجیکستان ،علی رغم مشکلات مرزی با افغانستان ومعضل های عدیده سیاسی و اقتصادی با حاکمیت طالبان،در صدد رفع مشکلات مرزی اش با قرقیزستان است، اما، مسلما، تا زمان تغییر عملی و محسوسی در وضعیت برون‌بوم‌های «واروخ» و «قره‌آغاچ» متعلق به تاجیکستان در خاک قرقیزستان صورت نگیرد، احتمال منازعه و درگیری مجدد بین ساکنان محلی قرقیز و تاجیک و نیروهای مرزبانی دو کشور در آینده نیز وجود دارد.
- جمهوری قزاقستان که گمان می رفت پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی ، با استقلال نسبی، در مسیر توسعه و دموکراسی گام بر می دارد، نا گهان با اعتراض سخت گروهی از همو طنان اش مواجه گردید ، خشونتی که در اوایل سال ۲۰۲۲ .م، قزاقستان را تکان داد و وجهه قزاقستان به عنوان یک کشور باثبات را در هم شکست و مسیر پس از شوروی را از مسیر خود خارج کرد ، درخواست رئیس جمهور« قاسم جومارت توکایف » برای مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه (CSTO) برای کمک به فرونشاندن خشونت، نشان دهنده تغییر در سیاست خارجی قزاقستان و نیز روسیه در قبال امنیت در منطقه بود. موضوعی که غرب را غافلگیر کرد. درخواست توکایف از مسکو برای کمک به نوعی اعتراف به عدم توانایی او در کنترل اوضاع بود. تحولات قزاقستان مشخصا بازیگران زیادی دارد. روسیه نیز یک بازیگر عمده در عرصه قزاقستان است که با اعزام نیرو به کشور قزاقستان نقش پر رنگ‌تری دارد.
- عضویت قزاقستان در پیمان امنیت دسته‌جمعی نیز سبب شد تا نیروهایی از بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان نیز به این کشور اعزام شود که غالبا در آلماتی که به مرکز درگیری‌های مسلحانه بدل شده است، اعزام شده‌اند. اعلام حمایت از اقدامات توکایف رئیس جمهور قزاقستان، از سوی حزب عدالت و توسعه جمهوری ترکیه به رهبری رجب طیب اردوعان، با ادعای نقش رهبر جهان ترک، که در سال‌های اخیر رویای تاسیس جهان ترک (امپراتوری توران) را در سر می‌پروراند، از طریق «تشکیلات دولت های ترک»، برای انجام اصلاحات در راستای تامین و تقویت سطح رفاه در قزاقستان،تاکیدی است بر عزم همکاری وتبادل نظر با رئیس جمهور قزاقستان. در همین راستا همکاریهای فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و نظامی در دستور کار این کشورهای ترک زبان قرار گرفته است. ترکیه به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری دولت‌های ترک‌زبان حتی در نظر دارد تا ارتشی واحد تحت عنوان ارتش تورانی تشکیل دهد و همکاری خود را با کشورهای آسیای میانه، قفقاز و مجارستان بیشتر کند و یک سازمان واحد نظیر موارد دیگر که در جهان وجود دارد، ایجاد کند.باید توجه داشت که قزاقستان در این مجموعه ثروتمندترین کشور است و دارای منابع عظیم انرژی و معدنی است. قزاقستان در سال‌های اخیر با جذب ۳۸۰ میلیارد دلار سرمایه خارجی عملا به یک کشور تجاری بزرگ بدل شده است. قزاقستان یک بازیگر تجاری، صنعتی تحت نام اسرائیل(رژیم غاصب صهیونیستی) داردکه در بخش معدن و اورانیوم ج. قزاقستان سرمایه‌گذاری‌های بزرگی کرده‌اند و این همکاری سابقه‌ای ۳۰ ساله دارد و به گونه‌ای است که در قزاقستان سالانه ۱۵۰۰ تا ۱۸۰۰ تن اورانیوم تولید می‌کنند و به‌واسطه این همکاری اقتصادی بزرگ، می‌توانند در قزاقستان نقش‌آفرینی کنند.
- جمهوری ترکمنستان ، با منابع گازی اش ، همسایه ای ثروتمند در منطقه است . « سردار بردی‌محمداف»، یکی از گزینه‌های اصلی جانشینی پدرش«قربانقلی بردی‌محمداف»، محسوب می‌شد. بنا به تجربیات دوران رهبری پدر، و نیز سیر حوادث بین المللی و منطقه ای، احتمال دارد در راستای انجام اصلاحات اجتماعی، شفاف سازی حاکمیت، توزیع قدرت در کشور را در بین نسل جوان توسعه دهد.
- جمهوری ازبکستان با جمعیت حدود سی میلیونی، دارای بازار بالقوه خوبی هست، اکنون زمینه‌ای فراهم شده که ترکیه در این بازار نقش و حضور بهتری پیدا کند. شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان در یک سال اخیر با هیچ یک از همتایان خارجی خود به جز رجب اردوعان تا این میزان دیدار نکرده است. بسط روابط ترکیه-ازبکستان می تواند در منطقه آسیای مرکزی الگو قرار گیرد. «شوکت میرضیایف »رئیس‌جمهور ازبکستان، نوعی موازنه مثبت در روابط با امریکا و روسیه را نیز در پیش‌گرفته است، اما به گونه سنتی با چینی ها هم چنان در حوزه اقتصادی در حال همکاری است. به حداقل رساندن چالش تقسیم آب رودخانه‌هایی که از این دو کشور سرچشمه می گیرند، بعد از فروپاشی شوروی، تأمین سوخت گاز تاجیکستان از ازبکستان و نیز سهمیه آب ازبکستان از رودخانه هایی که سرچشمه‌ی این رودخانه‌ها در تاجیکستان هست. از اهم معضلات فی مابین بود که به حداقل رسیده است. میرضیایف با دید امنیتی و سابقه اطلاعاتی که دارد، سعی کرد به موضعی ایجابی درباره افغانستان برسد. بر این اساس مذاکراتی را با دولت افغانستان شروع و آمادگی خود را برای کمک به امنیت افغانستان و مرزهای این کشور اعلام کرد. ازبکستان به دلیل برخورداری از جمعیت بیشتر و تنظیم سیاست جدید «شوکت میرضیایف » در حال تجربه کردن به‌عنوان یک قدرت بازیگر منطقه ای است. در واقع ازبکستان در حال تجربه فضای نوینی در افغانستان است. برگزاری اجلاس مربوط به افغانستان در ازبکستان بیانگر این واقعیت است که ازبکستان با دعوت از همه کشورهای تأثیرگذار بر روند افغانستان تلاش کرد محوریت خود را در آسیای مرکزی به سایر کشورها نشان دهد.
جمع بندی:
مطابق شاخص های مدیریتی بانک جهانی، هر پنج کشور آسیای مرکزی از حاکمیت ضعیف رنج می برند. فساد و عدم حاکمیت قانون و شفافیت، معضل های مهمی هستند که بر عدم رشد و توسعه اقتصادی دامن می زند. با وجود یک سیستم قضایی شفاف، هیچ مکانیسم قابل اطمینان برای اجرای قراردادها یا محافظت از دارایی های خصوصی از طرف دولت یا چهره های قدرت مندتر در ساختارهای حاکم وجود ندارد. جرائم اقتصادی غالباً به طور انتخابی تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند. جامعه مدنی تحت کنترل دولت قرار دارد و رسانه های دولتی غالبا منبع اصلی اطلاعات برای اکثر ساکنان منطقه هستند. تداوم اختلاف های جغرافیایی ( آبی و خاکی) ،انتخابات ، رشد تقاضا های عمومی و تنش های اجتماعی، پیچیدگی و نا رسایی وضعیت اقتصادی، حضور و نتایج عملکرد های سه رقیب قدرتمند : روسیه، چین، امریکا ، را می توان مهم ترین حوادث سال ۱۴۰۰در منطقه آسیای مرکزی بیان کرد.
مسلما، بسط همه جانبه سازمان همکاری دولت‌های ترک‌زبان و بویژه تشکیل ارتشی واحد تحت عنوان «ارتش تورانی» ،و اتحادهای مشابه، از نگاه برخی کشورها ، به خصوص روسیه، بیشتر از فرصت، نوعی تهدید ، محسوب می گردد و منافع روسیه پوتین را به خطر خواهد انداخت. به همین علت جریان‌سازی‌هایی صورت می‌گیرد تا در این مسیر اختلال ایجاد شود. حتی رزیم غاصب صهیونیستی نیز ممکن است صحنه‌گردان این عرصه باشد، زیرا با وجود نفوذ زیادی که درمنطقه دارد اما کم‌تر خود را در مقابل دیدگان قرار می‌دهد و بیشتر با نفوذ در حوزه اقتصاد بر قدرت خود می‌افزاید. ضمن آن که کشورهای: چین، آمریکا، اتحادیه اروپا نیز سعی دارند از طرق تعاملات و همکاریهای اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی، زمینه های نفوذ بیشتری در آسیای مرکزی کسب نمایند.
* : توضیحات
« برون‌بوم»
به یک منطقه جدا از مرز کشور، یعنی سرزمینی متعلق به یک کشور که در خاک، یک یا چند کشور دیگر قرار دارد. یک برون‌بوم با خاک اصلی کشور خود ارتباط مرزی ندارد. نظیر برون‌بوم‌های: آلاسکا (ایالات متحده امریکا)، کالینینگراد (روسیه) ،منطقه نخجوان (جمهوری آذربایجان) ، «پاکستان شرقی» (بنگلادش امروزی) در شبه قاره هند. این مناطق به عنوان اهرم فشار سیاسی و چانه‌زنی از سوی کشور میزبان (قرقیزستان) علیه کشور اصلی و مادر (تاجیکستان) نیز گاه مورد بهره برداری ( استفاده، سوءاستفاده) قرار گرفته است.
«درون‌بوم»
سرزمینی یا بخشی ازیک سرزمین است که کاملا دربرگرفته قلمروی دولت دیگری است. دولت‌شهرهای: واتیکان ، سان‌مارینو در ایتالیا و لسوتو در آفریقای جنوبی سه کشور مستقلی هستند که تماما توسط یک کشور دیگر احاطه شده‌اند. مشکل عدم دسترسی مستقیم برای مناطق درون‌بوم هم همانند مناطق برون‌بوم وجود دارد و آنها برای عبور آزاد و دسترسی به جهان خارج مجبور هستند از خاک کشور دیگری عبور کنند که گاه موجب بروز مشکلات سیاسی، امنیتی و اجتماعی، محدودیت‌هایی می گردند.
منابع:
کالیجی ، ولی- دکترای مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران،
روزنامه اعتماد- منتشره شماره ۵۱۴۹ ، مورخ یکشنبه ۲۴ بهمن۱۴۰۰
سیدعلی قائم مقامی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل. خبرگزاری آناتولی-۲۰۲۲/۰۱/۱۲
یورونیوز. ۱۴ مارس ۲۰۲۲
حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل اوراسیا ،موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس)
خالقی نژاد، مریم، و صنعتی، محمدحسن،پژوهشگران روابط بین الملل مرکز بین المللی مطالعات صلح.
