در پی سفر جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا به ایران، دور جدیدی از نشست هسته ای ایران در دوحه برگزار شد. این نشست بعد از سه ماه و نیم وقفه در مذاکرات هسته ای بعد از آغاز جنگ اوکراین برگزار شد و با توجه به تفاوت هایی که با نشست های قبلی داشت با پرسش های در محافل سیاسی و خبری همراه بود. یکی از این پرسش ها این بود که چرا دوحه به میزبان این دور از نشست های هسته ای برگزار شد. دوم اینکه با توجه به تفاوت هایی که میان نشست دوحه با نشست های قبلی وجود داشت چه انتظاری می توان از ان سراغ داشت؟
چرایی انتخاب دوحه برای ازسرگیری دور جدید مذاکرات هسته ای
برای اینکه یک مکان به عنوان محل مذاکره انتخاب شود به طور معمول دست کم باید سه فاکتور با هم همخوانی داشته باشد:
نخست مواضع و نیاز کشور میزبان دوم مواضع طرف های مذاکره و سوم شرایط حاکم بر مذاکرات و گفتگوها. در خصوص میزبان باید گفت که قطر انگیزه قوی برای به نتیجه رسیدن مذاکرات دارد. این کشوراز چند سال پیش برای میزبانی بازی های جام جهانی بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار هزینه کرده و اکنون که چند ماه بیشتر به برگزاری این بازی ها باقی نمانده است وجود شرایط امن و باثبات برای برگزاری این بازی ها بسیار مهم و حیاتی است و این مساله به نوعی برای دوحه به مرگ و زندگی تبدیل شده است. جایگزین شکست مذاکرات هسته ای حداکثر می تواند جنگ و حداقل تشدید بی ثباتی و ناامنی در منطقه باشد که هیچ یک مطلوب قطر نیست هرچند که رقبا و مخالفان قطر از اسرائیل گرفته تا عربستان، بحرین و امارات امکان دارد از ایجاد چنین وضعیتی استقبال کنند و از اینکه قطر نتواند به انتظارات خود از برگزاری موفق بازی های جام جهانی جامه عمل بپوشاند خوشحال می شوند.
دومین فاکتوربرای تعیین میزبانی همخوانی نیاز و مواضع طرف های مذاکراه است. برای این دور از مذاکرات برخلاف دورهای قبلی که نمایندگان چهار عضو دائمی شورای امنیت و المان در ان حضور می یافتند سه طرف قابل تصور است. نخست ایران دوم اتحادیه اروپا و سوم امریکا که به طور غیرمستقیم در نشست دوحه حضور خواهد داشت. برای ایران قطر از چند جهت مناسب است: نخست اینکه قطر همسایه ایران محسوب می شود و میزبانی قطر برای ازسرگیری مذاکرات هسته ای ایران با رویکرد دولت سیزدهم در اولویت دادن به همسایگان در مراودات خارجی انطباق داردضمن اینکه اولویت دادن به همسایگان در این مذاکرات مسبوق به سابقه هم است .دوم اینکه قطر دوستی خود را به ایران در گذشته ثابت کرده و ایران هم در شرایط بحرانی از جمله محاصره این کشور از سوی عربستان و متحدان ان در کنار این کشور بوده و از همه توان خود برای کمک رسانی به مردم و دولت این کشور در زمان محاصره دریغ نکرد و اکنون نیز همه تلاش و توان خود را برای برگزاری موفق بازی های جام جهانی در قطر بکارگرفته و حتی امادگی کامل خود را برای میزبانی و پذیرایی از میهمانان و تماشاگران این بازی ها اعلام کرده است. برای اروپا به عنوان میانجی مذاکرات قطر به عنوان کشوری در نظرگرفته می شود که می تواند نیازهای گازی این قاره را با توجه به کاهش و قطع احتمالی صادرات روسیه تامین کند و به تازگی نیز دو شرکت اروپایی توتال فرانسه و آنی ایتالیا یک قرار ۲۸ میلیارد دلاری را با قطر برای افزایش تولید گاز ان به امضائ رسانده اند و با توجه به اینکه قطرمنبع دیگری به استثنای حوضه گازی مشترک با ایران ندارد لذا اجرای این قرار داد زمانی می تواند با قرین موفقیت همراه شود که منافع ایران هم لحاظ شود. در خصوص امریکا نیزهرچند این کشور کمافی السابق به طور مستقیم در مذاکرات حضور نخواهد داشت اما طی دهه های گذشته حزب حاکم دموکرات روابط بهتری با قطر برقرار کرده کما اینکه حزب رقیب جمهوریخواه همین رابطه را با عربستان و امارات برقرارکرده است. با توجه به چنین سابقه ای طبعا حزب دموکرات و دولت بایدن نیز قطر را گزینه مناسب برای از سرگیری دور جدید مذاکرات می داند.
در خصوص فاکتو سوم یعنی شرایط بین المللی حاکم بر مذاکرات نیز باید گفت که بعد از جنگ اوکراین عملا طرف های شرکت کننده در مذاکرات هسته ای دوشقه شده اند و طرف های غربی در برابر روسیه قرار گرفته اند که چین نیز در معادلات بین المللی جدید در کنار روسیه قرار می گیرد. با توجه به تغییر شرایط بین المللی ناشی از جنگ اوکراین طبعا مذاکرات اگر در چارچوب قبلی ازسرگرفته می شد شاید نمی توانست به نتایج مطلوب برسد اما در وضعیت کنونی شانس موفقیت مذاکرات بدور از قطب بندی های ناشی از جنگ اوکراین بیشتر به نظر می رسد .
نمایی از نشست هسته ای دوحه و چشم اندازآن از دید رسانه های غربی
بی بی سی فارسی در سایت اینترنتی خود زیر عنوان” مذاکرات دوحه؛ ابراز یاس آمریکا و اروپا، ارزیابی مثبت ایران در مورد ادامه مذاکرات هسته‌ای” نوشت: در حالیکه سخنگوی وزارت امور خارجه ایران از ارتباط با اتحادیه اروپا برای ادامه مذاکرات هسته‌ای سخن گفته، مقامات آمریکایی و اروپایی از بی‌نتیجه ماندن مذاکرات دوحه ابراز ناخرسندی کرده‌اند… پیشتر، انریکه مورا در تویتیی گفته بود تلاش اتحادیه اروپا برای تسهیل مذاکرات بین ایران و آمریکا جهت احیای برجام «به نتیجه‌ای مورد انتظار اتحادیه اروپا منجر نشد. او گفته است که «ما با فوریت بیشتری به تلاش برای احیای این توافق که متضمن جلوگیری از تکثیر تسلیحات اتمی و کمک به ثبات منطقه است ادامه خواهیم داد.
شبکه سعودی ایران اینترنشنال که همواره رویکرد منفی در قبال مذاکرات هسته ای ایران اتخاذ کرده است در پی نشست دوحه زیر عنوان”مذاکرات در بن‌بست؛ خبرگزاری تسنیم از پایان نشست دوحه بدون رسیدن به نتیجه مشخص خبر داد به نقل از این خبرگزاری نوشت:” این گفت‌وگوها «تأثیری در از بین رفتن بن‌بست مذاکراتی» نداشته و به نتیجه نرسیده است. تسنیم عامل این مسأله را «پافشاری» طرف آمریکایی بر متن پیشنهادی پیشین خود عنوان کرد”. این شبکه چنین ارزیابی کرد که به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی «تضمین» یا تضمین‌هایی می‌خواهد که ایالات متحده آمریکا حاضر به دادن آنها نیست.
صدای امریکا نیز در رویکردی نسبتا مشابه با ایران اینترنشنال زیر عنوان”روایت «تسنیم» از پایان مذاکرات ایران و آمریکا؛ وزارت خارجه ایران می‌گوید مذاکرات دوحه ادامه دارد” نوشت: “در حالیکه خبرگزاری تسنیم روز چهارشنبه ۸ تیرماه گزارش داد که نشست غیرمستقیم میان ایران و آمریکا در دوحه بدون حصول به نتیجه پایان یافت، وزارت خارجه جمهوری اسلامی ایران از ادامه مذاکرات غیرمستقیم خبر داد.
رادیو فردا هم به عنوان یکی دیگر از تریبون های رسمی دولت امریکا زیر عنوان:” مقام آمریکایی: ایران در مذاکرات دوحه به ابتکار اروپا پاسخ مثبت نداد” نوشت:” یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا روز چهارشنبه هشتم تیرماه از این که ایران بار دیگر به ابتکار اتحادیه اروپا برای احیای توافق هسته‌ای موسوم به برجام پاسخ مثبت نداده، ابراز تاسف کرد. دور جدید مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا با هدف احیای توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ موسوم به برجام، روز چهارشنبه هشتم تیر بدون هیچ پیشرفتی در دوحه، پایتخت قطر، پایان یافت.در واکنش به «بی‌نتیجه ماندن» مذاکرات در دوحه، یک مقام وزارت امور خارجه آمریکا که نامش را بیان نکرده «از تلاش‌های اتحادیه اروپا» برای حل مناقشه هسته‌ای ایران تشکر کرد. وی اضافه کرده است: “ما از اینکه ایران بار دیگر نتوانست به ابتکار اتحادیه اروپا پاسخ مثبت دهد و در نتیجه هیچ پیشرفتی حاصل نشد، مایوس شدیم.”این مقام وزارت امور خارجه آمریکا در ادامه تصریح کرد که واشینگتن به صراحت اعلام کرده که آماده است «به سرعت به توافق» با ایران بازگردد. او افزوده است: «با این حال، ایران مانند گذشته در دوحه موضوعاتی را مطرح کرد که کاملاً با برجام نامرتبط بود و ظاهراً ایران آماده تصمیم‌گیری اساسی در مورد اینکه آیا می‌خواهد برجام را احیا یا دفن کند، نیست.”
از بررسی رویکرد این چهاررسانه چنین بر می اید که بی بی سی با توجه به عضویت دولت متبوع خود در گروه ۴+۱ و همچنین تلاش های اتحادیه اروپا برای بازگردان ثبات به بازارهای انرژی و مقابله با فشارهای تورمی ناشی از جنگ اوکراین از طریق کمک به حل مسئله هسته ای ایران که زمینه را برای صدور ازادانه انرژی به بازارهای جهانی فراهم می کند، رویکردی نسبتا متوازن در قبال مذاکرات دوحه اتخاذ کرده است و در حین مذاکرات نیز تصویری نسبتا روشن و شفاف از مذاکرات ارائه داد اما شبکه سعودی ایران اینترنشنال که در قبال تلاش های مربوط به احیای مذاکرات برجام در دوحه همانند رژیم صهیونیستی رویکردی منفی اتخاذ کرده بود و در حین مذاکرات نیز تصویری تیره وتاز از فضای مذاکرات ارائه داد بعد از پایان مذاکرات خیلی سروصدا ایجاد نکرد و تنها به انعکاس خبر تسنیم بسنده کرد و در عین حال این خبر را به ذیل صفحه خود انتقال داد. یک احتمال این است که این شبکه با توجه به اینکه نشست دوحه به سرانجام مشخص نرسیده دیگر لازم ندیده به تلاش مضاعف دست بزند و احتمال دیگر که تا حدی خوشبینانه است این است که مصطفی کاظمی نخست وزیر عراق همزمان با سفر بورل به تهران سفر کرد و برای ازسرگیری مذاکرات ایران و عربستان تلاش کرد و برهمین اساس این احتمال وجود دارد این تغییر رویکرد نسبی ایران اینترنشنال متاثر از نتایج این سفر باشد.
صدای امریکا و رادیو فردا که به انعکاس مواضع امریکا می پردازند در رویکردهای خود مواضع اعلامی و اعمالی این کشور یعنی مقصرانگاری ( BlameGame )از ایران در نشست دوحه را در سرلوحه کار خود قرار دادند و سعی کردند مسئولیت به نتیجه نرسیدن نشست را متوجه ایران کنند ضمن اینکه صدای امریکا عنوان و محتوای گزارش خود را به گونه ایی تنظیم کرده که این تصور را ایجاد کند که گویا بین وزارت امورخارجه ایران و سپاه در قبال نشست دوحه اختلاف نظر وجود دارد و در حالی که تسنیم به عنوان ارگان وابسته به سپاه از بی نتیجه بودن نشست سخن می گوید اما وزارت امورخارجه بر ادامه تماس ها تاکید می کند.
نتیجه گیری
زمانی که مذاکرات هسته ای بعد از اغاز جنگ اوکراین به حالت تعلیق در آمد محافل غربی به جوسازی در این زمینه دست زدند که روسیه عامل این تعلیق است اگر این ادعا درست می بود می بایست مذاکرات دوحه به نتیجه می رسید چراکه روسیه و چین در ان حضور نداشتند و در عین حال سفر جوزف بورل به ایران بلافاصله بعد از سفر سرگئی لاورف وزیرامورخارجه روسیه به ایران نشان داد که روسیه مخالفتی با ازسرگیری مذاکرات هسته ای ایران نداشته است. از اینرو اینبار محافل امریکایی برای توجیه بی میلی جدید برای بازگشت به برجام به این بهانه متوسل شد که ایران خواسته های جدید در دوحه مطرح کرده است حال انکه بازگشت امریکا نیاز به هیچ دلیل و توجیه ندارد و این امریکا بود که به طور یکجانبه و با زیرپاگذاشتن تعهدات خود از برجام خارج شد و اکنون نیز مسئولیت اصلی احیای برجام متوجه این کشور است .