مقدمه و طرح مساله
در پی درخواست وزارت دادگستری روسیه از آژانس یهود در روسیه برای توقف فعالیت های خود در این کشور، موجی از نگرانی بر این آژانس و یهودیان ساکن در روسیه حاکم شده و در عین حال مسئولان صهیونیستی را به تکاپو واداشته تا راهی برای این معضل بیابند. البته به نوشته روزنامه صهیونیستی «جروزالم پست» چند سازمان یهودی دیگر نیز نامه‌های تهدیدآمیزمشابهی از وزارت دادگستری روسیه دریافت کرده اند مبنی بر اینکه ممکن است به عنوان یک عامل خارجی در نظر گرفته شوند و به تعطیلی اجباری آن ها منجر شود. در ۱۵ ژوئیه، رسانه‌های اسرائیلی گزارش دادند که ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه، قانون جدیدی برای «قانونمند کردن سازمان‌های یهودی و اسرائیلی» امضا کرده است و بیم آن می‌رود که قانون جدید وضعیت دشواری را برای این سازمان‌های یهودی و اسرائیلی جهت فعالیت در روسیه ایجاد کند. حال چند سوال مطرح است: نخست اینکه علت یا علل درخواست توقف فعالیت آژانس یهود در روسیه چیست و دوم اینکه چرا رژیم صهیونیستی از این تصمیم روسیه برآشفته و چه اقدامات متقابلی می تواند در برابر روسیه انجام دهد ودر نهایت اینکه در یک چنین کشاکشی چه سرنوشتی می تواند در انتظار یهودیان روسیه باشد؟
نیم نگاهی به جایگاه آژانس یهود در تشکیل دولت صهیونیستی و استمرارآن
لازم به یاد آوری است که مرکز اصلی آژانس جهانی یهود در نیویورک واقع در ایالات متحده آمریکاست.
آژانس یهود به لحاظ ماهوی همان سازمان جهانی صهیونیسم است که ارتباط صهیونیست‌ها با دنیای خارج را برقرار می‌سازد. آژانس یهود که از اوایل قرن نوزدهم میلادی تسهیلات مهاجرت یهودیان را از نقاط مختلف به فلسطین فراهم آورد، در سال ۱۹۲۲ میلادی موجودیت خود را رسماً اعلام کرد. رهبران صهیونیست با حمایت همه جانبه انگلستان و طی سال‌ها کوشش پیگیر، سعی کردند دامنۀ نفوذ و قدرت آژانس را گسترش دهند. فعالیت آژانس به سازمان‌دهی مهاجرت و انتقال یهودیان، و طرح‌های اقتصادی، صنعتی، کشاورزی و رفاهی محدود نمی‌شد. آژانس در همۀ جنبه‌های مربوط به تأمین هدف‌های اشغال سرزمین‌ها و اقامت دائمی در آن ها، دارای برنامه و فعال بود. همچنین استفاده از ابزارهای نظامی در دستور کار آژانس یهود قرار دارد.آژانس یهود در کمک به برقراری رژیم صهیونیستی در سال ۱۹۴۸ نقش اساسی داشت و مهاجرت میلیون‌ها یهودی از سراسر جهان را تسهیل کرده است. این سازمان خود را بزرگترین سازمان یهودی در جهان توصیف و برنامه‌های اجتماعی را در اسرائیل و برای اجتماعات یهودی خارج از کشور اجرا می‌کند. این آژانس در اتحاد جماهیر شوروی، جایی که یهودیان زیادی در آن زندگی می‌کردند، تا سال‌های آخر فعالیتش ممنوع بود. حدود یک میلیون مهاجر از شوروی سابق از اواخر دهه ۱۹۸۰ تا پایان دهه ۱۹۹۰ وارد سرزمین‌های اشغالی شدند. در دو دهه گذشته بیش از یک میلیون یهودی با کمک آژانس یهود، روسیه را به مقصد اسرائیل ترک کرده‌اند. این آژانس اکنون به روس‌هایی که ریشه یهودی دارند کمک می‌کند تا به سرزمین‌های اشغالی بروند و مدارس یکشنبه و کلاس‌های عبری را در سراسر روسیه راه‌اندازی می‌کند.
دلایل اعلامی و غیر اعلامی درخواست روسیه برای توقف فعالیت آژانس یهود
در خصو ص دلایل اعلامی، روسیه در نامه‌ای به تل‌آویو گفته است این آژانس به طور نظام‌مند قوانین حریم خصوصی و حفاظت از داده‌ها را در ارتباط با شهروندان روس که به دنبال مهاجرت هستند، زیر پا می‌گذارد. در این نامه گفته شده با توجه به این که آژانس یهود جریمه‌هایی را که به دلیل نقض آشکار قانون به آن تعلق گرفته بود، پرداخت کرده و درخواست تجدیدنظر هم نکرده، بنابراین نشان‌دهنده این است که غیرقانونی عمل کرده و همچنان به ارتکاب همان تخلفات ادامه می‌دهد.در این راستا، وزارت دادگستری روسیه درخواست انحلال این سازمان را به دادگاه منطقه‌ای «باسمانی» مسکو تحویل داده و سخنگوی دادگاه اعلام کرده جلسه مقدماتی این شکایت از ۲۸ ژوئیه (ششم مرداد) اغازمی شود.
اما در ورای مواضع اعلامی روسیه به اعتقاد ناظران، مجموعه‌ای از عوامل سیاسی دلیل اصلی تصمیم دولت مسکو برای توقف فعالیت آژانس یهود در روسیه است. روابط بین رژیم صهیونیستی و روسیه در ماه‌های پس از آغاز درگیری‌ها در اوکراین وارد تنشی فزاینده شده و بارها مقامات دو طرف مواضع تندی را علیه یکدیگر اتخاذ کرده‌اند. پیش‌تر لاپید در سمت وزیر خارجه رژیم صهیونیستی ادعا کرده بود که روسیه در حال ارتکاب جنایت جنگی در اوکراین است. پس از این اتهام‌زنی بود که وزارت امور خارجه روسیه «الکس بن زوی» سفیر رژیم صهیونیستی در مسکو را احضار کرد. «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه هم گفته بود هیتلر اصالت یهودی داشته که این اظهارات، عصبانیت مقامات صهیونیست را در پی داشت. تنش دیپلماتیک میان روس‌ها و صهیونیست‌ها تا جایی پیش رفت که منابع رسانه‌ای صهیونیست اواخر خرداد از ارائه پیش‌نویس قطعنامه روسیه علیه رژیم صهیونیستی به شورای امنیت سازمان ملل به دلیل حمله غیرقانونی تل‌آویو به فرودگاه بین‌المللی دمشق خبر داده بودند. پیش‌تر و با بالا گرفتن تنش‌ها بین روسیه و رژیم صهیونیستی بر سر حملات غیرقانونی این رژیم در سوریه، رسانه‌های صهیونیست به گمانه‌زنی‌ها درباره آینده روابط مسکو و تل‌آویو پرداخته و اعلام کرده بودند باید منتظر تغییر رفتار روس‌ها در قبال تل‌آویو در سوریه و منطقه بود. «میخائیل بوگدانوف» معاون وزیر خارجه روسیه هشدار داده بود مسکو از تل‌آویو انتظار دارد موضع عینی‌تری در قبال مناقشه در اوکراین اتخاذ کند. نشریه «یدیعوت اخرونوت» به نقل از منابع مطلع سیاسی تأکید کرد که یکی از علل اقدام روسیه، بی توجهی لاپید به روابط با روسیه و خودداری‌اش از حفظ روابط تنگاتنگ با تل اویو بر خلاف نتانیاهو و بنت بوده است. به گفته یک مقام آژانس یهود نارضایتی روسیه از اسرائیل در مورد موضوعات مختلف نیز ممکن است به توضیح فشار جدید روسیه کمک کند. اینها شامل فعالیت‌های نظامی اسرائیل در سوریه و اختلاف بر سر اموال کلیسا در بیت‌المقدس است. مقامات اسرائیلی نیز پس از آنکه در ابتدا تلاش کردند در مسیر دیپلماتیک گام بردارند، به‌طور فزاینده‌ای در انتقاد از جنگ روسیه در اوکراین صریح‌تر شده اند. همچنین به نظر تحلیلگران اسرائیلی توقف فعالیت آژانس یهودی به تلاش‌های این آژانس برای واداشتن این یهودیان به مهاجرت به اسرائیل مربوط می‌شود، به خصوص که مقامات روسیه پیش از این از تلاش این آژانس برای فراری دادن نخبگان سخن گفته بودند. بیش از ۶۰۰ هزار یهودی در روسیه زندگی می‌کنند واسرائیل امیدوار بود که جنگ اوکراین، موجب مهاجرت دست‌کم ۵ هزار روسی یهودی شامل بازرگانان ثروتمند و نخبگان دانشگاهی به اسرائیل شود. گفته شده است که اسرائیل برخی از بهترین مغزها را از روسیه که خانه صدها هزار نفر یهودی تبار بوده، خارج کرده است». پس از حمله روسیه به اوکراین در ۲۴ فوریه، سرزمین‌های اشغالی به یکی از مقاصد اصلی موج مهاجرت تبدیل شد، مهاجرتی که شامل بسیاری از کارگران صنعت فناوری روسیه شد. حدود ۱۶ هزار شهروند روسیه از آغاز جنگ به عنوان مهاجر در سرزمین‌های اشغالی ثبت‌نام کرده‌اند که بیش از سه برابر کل سال گذشته است. ۳۴ هزار نفر دیگر به عنوان گردشگر وارد سرزمین‌های اشغالی شدند.
اقدام متقابل و تلافی جویانه تل آویو
مقامات اسرائیل در واکنش به اخبار مربوط به تشکیل پرونده برای آژانس یهود در دادگاه روسیه گفته‌اند که یهودیان روس «گروگان جنگ اوکراین» نخواهند شد. یائیرلاپید، نخست‌وزیر اسرائیل از دولت خواست مجموعه‌ای از گزینه‌ها را برای واکنش به ممنوعیت احتمالی فعالیت آژانس یهود در روسیه آماده کند. در میان گزینه‌هایی که از سوی لاپید مطرح شده، می‌توان به مواردی همچون توقف تفاهم بیت المقدس و مسکو در زمینه انتقال مالکیت «محوطه الکساندر» در بیت المقدس به روسیه، حمایت بیشتر از اوکراین در برابر روسیه، فراخواندن سفیر اسرائیل از مسکو به منظور «مشاوره» و نیز محدود یا ممنوع کردن فعالیت مرکز فرهنگ روسی در اسرائیل است. شبکه ۱۳ تلویزیون رژیم صهیونیستی در این باره گزارش داد که لاپید این دستور را در جریان نشست به سه تن از کارمندان وزارت خارجه دولت رژیم صهیونیستی داده است. در همین حال، روزنامه عبری زبان یدیعوت آحارونوت نوشت که زئیو الکین، وزیر مسکن دولت رژیم صهیونیستی در نشست یکشنبه لاپید و اعضای کابینه درباره موضوع آژانس یهود پیشنهاد داد که درصورت بستن دفتر این آژانس در مسکو، صهیونیست‌ها به مرکز فرهنگی روسیه در تل‌آویو آسیب وارد کرده و اقداماتی را علیه آن اتخاذ کنند. این روزنامه به نقل از مقامات حاضر در این نشست نوشت: در این جلسه صحبت از اقدامات متقابلی بود که اسرائیل می‌تواند در صورت اجرای تهدید روسیه مبنی بر بستن دفاتر آژانس مهاجرت یهودیان (سخنوت) اتخاذ کند. این منابع گفتند: آویگدور لیبرمن، وزیر دارایی و زئیو الکین، وزیر ساخت و ساز و مسکن اسرائیل موضع سختی علیه روسیه اتخاذ کردند و الکین پیشنهاد آسیب رساندن به مرکز فرهنگی روسیه در خیابان “جیولا” در تل‌آویو را داد. یدیعوت آحارونوت همچنین به نقل از یک مقام صهیونیست دیگر نوشت: اگر موضوع بستن دفتر آژانس یهود اجرایی شود، باید در این صورت سفیر اسرائیل در مسکو را فراخواند.وی در این باره گفت: ما درگیر یک نبرد هستیم. بستن آژانس تحت پوشش قانونی یک موضوع سیاسی است و ما در قبال آن سکوت نخواهیم کرد. این روزنامه همچنین از لغو سفر هیئت رژیم صهیونیستی به مسکو خبر داد. قرار بود یک هیئت صهیونیست به منظور بررسی پرونده مذکور راهی مسکو شود و با مقامات روسیه دیدار و گفت‌وگو کند اما طبق گزارش یدیعوت آحارونوت، توافق بر سر همه جزئیات این سفر با طرف روسی امکان پذیر نیست. طبق گفته منابع دیگر، اعضای هیئت رژیم صهیونیستی نمی‌توانند ویزای ورود به روسیه را دریافت کنند. در این میان، کارشناسان اسرائیلی تأکید می‌کنند که در شرایطی که لاپید امکان ارتباط با پوتین را نیافته، راهی در پیش نمی‌ماند جز فعال شدن «اسحاق هرتسوگ»، رئیس اسرائیل، برای حل بحران.هرتسوگ تا پیش از انتخابش به ریاست اسرائیل، رئیس آژانس جهانی یهود بود و روابط بسیار شخصی بسیار خوبی با ولادیمیر پوتین دارد. با اینحال رسانه‌های عبری اذعان کرده‌اند کارکنان آژانس یهود در حال کار بر روی طرحی محرمانه برای انتقال دفتر خود در مسکو به سرزمین‌های اشغالی هستند و آن‌ها به این نکته آگاه‌اند که در حال حاضر هیچ راه حلی برای وضعیت دشوار قانونی که درباره فعالیت آژانس در روسیه به وجود آمده، وجود ندارد.
چرایی نگرانی اسرائیل از بسته شدن اژانس یهود در روسیه
رژیم صهیونیستی به چند دلیل نگران اقدام روسیه در بستن آژانس یهود در این کشور است. نخست اینکه مقامات اسرائیلی بیم دارند که قصد روسیه برای تعطیل کردن آژانس یهود در این کشور به سرعت به یک اتفاق دیپلماتیک بزرگ تبدیل شود. به نوشته روزنامه صهیونیستی «تایمز اسرائیل»، موضع تهاجمی دولت روسیه بسیار غیرعادی تلقی می‌شود که در تلافی آشکار موضع اسرائیل در خصوص جنگ اوکراین و همچنین کارزار مداوم اسرائیل در سوریه است. همچنین به تحلیل رسانه‌های صهیونیستی، بستن دفاتر آژانس یهود که وظیفه اصلی آن تسهیل مهاجرت به فلسطین اشغالی است، به معنای کاهش چشمگیر و حتی توقف مهاجرت صهیونیست‌ها از روسیه به اراضی اشغالی است. به تحلیل روزنامه صهیونیستی «جروزالم پست»، دستور توقف فعالیت آژانس یهود در روسیه می‌تواند مستقیما باعث تضعیف قدرت یهودیان روس برای مهاجرت به اراضی اشغالی شود. طبق این گزارش، دستور توقف فعالیت آژانس یهود که در ۳۰ سال گذشته در امر مهاجرت صهیونیست‌ها از روسیه به فلسطین اشغالی نقش داشته موجب شده که بسیاری از یهودیان ساکن این کشور احساس کنند در معرض تهدید و دستگیری هستند.
نتیجه گیری
زمینه های تنش و اختلاف بین روسیه و رزیم صهیونیستی به سال ها و دهه ها قبل برمی گردد و مقامات روسیه به خوبی می دانند که رژیم صهیونیستی بزرگترین منتفع از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی بود و از فضای ناشی از این فروپاشی برای انتقال بیش از یک میلیون یهودی استفاده کرد که این نمی توانست بدون ایفای نقش این رژیم در این فروپاشی حاصل شود . در جریان جنگ سوریه نیزروسیه و رزیم صهیونیستی در دو جبهه مختلف در برابر هم قرار داشتند اما باز این فضا از هر دو طرف مدیریت شد تا به تخاصم و رویارویی نیجامد. اما این اتفاق در جریان جنگ اوکراین روی داد و اتش های زیرخاکستر در روابط تل اویو و مسکو اشکار شد و اکنون چشم انداز روابط دو کشور به سرنوشت جنگ اوکراین بستگی دارد اما با توجه به اینکه هیچ چشم انداز روشنی درباره این جنگ دیده نمی شود لذا هیچ افق روشنی هم برای حل تنش جاری بین تل اویو و مسکو دیده نمی شود