بنی گانتس وزیر جنگ رژیم صهیونیستی چهارشنبه شب در راس یک هیات نظامی و امنیتی وارد آنکارا پایتخت ترکیه شد. در این سفر مدیر کل وزارت دفاع، معاون نظامی و مدیر بخش خاورمیانه و شمال آفریقای وزارت دفاع اسرائیل، گانتس را همراهی می کردند. او سفر خود را با حضور در محل دفن مصطفی کمال آتاتورک در آنکارا آغاز کرد و سپس در ساختمان وزارت دفاع ترکیه با خلوصی آکار همتای ترکی خود دیدار و مذاکره کرد.وی در جریان این سفر علاوه بر خلوصی آکارهمتای ترک خود با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری نیز دیدار کرد ضمن اینکه رسانههای صهیونیستی از دیدار وی با هاکان فیدان رئیس سازمان اطلاعات و امنیت ترکیه نیز خبرداده بودند. گانتس بعد از دیدار با وزیر دفاع ترکیه در توییتر خود نوشت: «ما از برقراری مجدد روابط دفاعی بین کشورهایمان به عنوان گامی مهم در جهت همکاری با یکدیگر برای ارتقای صلح و ثبات منطقهای استقبال کردیم».وی در پایان سفرخود به ترکیه نیز طی سخنانی گفت: برای از سرگیری روابط امنیتی رسمی میان طرفین توافق کردیم، از رئیس جمهور و وزیر دفاع ترکیه برای فعالیت های جدی این کشور در مبارزه با تروریسم که تهدیدی برای اسرائیلی های گردشگر ورودی به ترکیه و یهودیان ساکن این کشور است تشکر می کنم، همکاری برای مقابله با تروریسم ضروری است . معتقدم این گونه اقدامات می تواند قدرت اسرائیل را افزایش دهد و کشورهایی که از رشد منطقه و ثبات آن سود می برند را بیش از پیش به یکدیگر نزدیک می کند و حتی درگیری ها را خاتمه می دهد، ترکیه در عرصه فلسطین دارای نفوذ بوده و من امیدوارم بتوانیم از آن برای حفظ آرامش استفاده کنیم.”
پیش از این هم درور شالوم، رئیس بخش امنیتی سیاسی در وزارت جنگ رژیم صهیونیستی حدود دو ماه پیش برای اولین بار در ۱۰ سال اخیر به ترکیه رفته بود.شالوم در این سفر نشستهایی در مورد پروندههایی داشت که قرار است در سطح وزرا مورد بررسی قرار بگیرد.
اما سوال اصلی این است که در ورای این اظهارات هدف یا اهداف سفر بنی گانتس که بعد از ۱۲ سال صورت گرفت چه بود و چه عواملی موجب شد روابط دو طرف بعد از یک دوره تنش نسبتا طولانی دوباره ازسرگرفته شود و به سرعت به عرصه های نظامی کشیده شود و با توجه به رویکردهای اشغالگرانه و توسعه طلبانه رژیم صهیونیستی توسعه روابط و همکاری های آنکارا- تل آویوچه آثار و عواقبی می تواند در پی داشته باشد؟
یک دهه فرازو نشیب درروابط میان ترکیه و رژیم صهیونیستی و عوامل موثر بر آن
روابط ترکیه و اسرائیل بعد از یک دوره تنش حدود ۱۱ساله که با فراز ونشیب همراه بود ازحدود یک سال پیش درمسیر ترمیم قرار گرفته است. روابط دوطرف بعد از حمله رژیم صهیونیستی به کشتی ماوی مرمره ترکیه در سال ۲۰۱۰ که حامل کمک های بشردوستانه به مردم تحت محاصره غزه بود، شکرآب شد و به قطع روابط دو طرف انجامید. این ناوگان که به نام «کاروان آزادی» برای شکستن محاصره اقتصادی غزه به سوی این منطقه در حرکت بودند، با حمله کماندوهای اسرائیلی به مقصد نرسید.
در جریان این حمله ۱۰ تن از فعالان طرفدار حقوق فلسطینیها به شهادت رسیدند و دو کشور به آستانه قطع کامل روابط رسیدند.
در سال ۲۰۱۲ نیز در جریان حملات اسرائیل به غزه، ترکیه و شخص رجب طیب اردوغان به یکی از منتقدان بینالمللی رژیم صهیونیستی تبدیل شد و از سازمان ملل خواست که علیه این رژیم وارد عمل شود. این وضعیت ادامه داشت تا اینکه نتانیاهونخست وزیر وقت رژیم صهیونیستی در سال ۲۰۱۳ از این اقدام عذرخواهی و با پرداخت غرامت به بازماندگان قربانیان این حمله موافقت کردو بدنبال آن روابط دو طرف تا حدودی ترمیم شد و سفرای دو طرف در سال ۲۰۱۶ فعالیت خود را از سرگرفتند اما مجددا در سال ۲۰۱۸ روابط دو طرف در پی انتقاد ترکیه از کشتار فلسطینی های شرکت کننده در راهپیمایی حق بازگشت به حالت تعلیق در آمد. در جریان این کشتار ۶۰ تن از فلسطینی های غزه که در اعتراض به انتقال سفارت امریکا به قدس راهی مرزهای فلسطین اشغالی شده بودند به شهادت رسیدند. ترکیه در واکنش به این اقدام سفیر رژیم صهیونیستی را در می ۲۰۱۸اخراج کرد و او را در مسیر بازگشت به اراضی اشغالی، تحت یک بازرسی امنیتی قرارداد.
دورجدید تلاش ها برای ازسرگیری روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی بعد از آن از سرگرفته شد که در اواخر دوره ریاست جمهوری ترامپ حرکت جدیدی برای عادی سازی روابط میان رژیم صهیونیستی و کشورهای عربی آن هم با دور زدن مسئله فلسطین آغاز شد و در این راستا توافقنامه های موسوم به توافقنامه های ابراهیمی بین این رژیم و برخی از کشور های عربی حوزه خلیج فارس همچون امارات متحده عربی و بحرین امضا شد و در پی آن بود که برای ازسرگیری و ترمیم روابط آنکارا و تل آویو تلاش شد تا بدینوسیله ترکیه نیز به این جرگه اضافه شود. هرچند که ابراهیم کالین، سخنگوی دفتر ریاست جمهوری ترکیه در ۱۸ بهمن ۱۴۰۰، در پاسخ به سوالی درباره گرم شدن روابط ترکیه و اسرائیل کوشید آن را به دوره پایان نخست وزیری نتانیاهو نسبت دهد و بگوید که با پایان ۱۵ سال حکمرانی بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر سابق اسرائیل، دوره جدیدی در روابط دوجانبه آغاز شده است. اگر چنین باشد دراین صورت قاعدتا باید با قدرت رسیدن مجدد نتانیاهو در انتخابات اول نوامبر که یکی از احتمالات جدی است باید روابط دو طرف به دوره تنش بازگردد که با توجه به روند کنونی بعید به نظر می رسد ضمن اینکه ترمیم روابط ترکیه و رژیم صهیونیستی از زمان ترامپ اغاز شد وبا وجود جابجایی قدرت در امریکا واسرائیل بعدا نیز ادامه یافت و ترکیه یکی پس از دیگری به میزبان مسئولان صهیونیستی از اسحاق هرتزوگ رئیس رژیم صهیونیستی گرفته تا یائیرلاپید نخست وزیر این رژیم تبدیل شد.
به موازات بهبود و ترمیم روابط سیاسی ترکیه ورژیم صهیونیستی ارزش مبادلات تجاری میان دو طرف نیز افزایش یافته و از ۳٫۴میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ به ۸٫۱ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در سال ۲۰۲۱ ترکیه کالاهایی به ارزش ۶٫۱ میلیارد دلار به فلسطین اشغالی صادر و کالاها و خدماتی به ارزش ۱٫۹ میلیارد دلار از آن وارد کرد.
قرارگرفتن ترکیه درمسیرتوافقنامه های ابراهمی؛ اختیاری یا اجباری؟
درواقع همان هدف یا اهدافی که برای دور جدید عادی سازی روابط میان اسرائیل و کشورهای نوسازشکارعربی طراحی شده برای ازسرگیری و ترمیم روابط ترکیه و اسرائیل نیز قابل تعمیم است اما با توجه به اینکه طراحان این پروژه تصورمی کردند ترکیه برخلاف دولت های نوسازشکارعربی به راحتی به این خواسته تن نخواهد داد لذا ازاهرم فشاراقتصادی علیه ترکیه استفاده کردند و از این دید ارتباط معناداری بین تلاش های آمریکا و اسرائیل برای قراردادن ترکیه در مسیر توافقنامه های ابراهیمی با کاهش یکباره ارزش لیر ترکیه و افزایش تورم و دیگر چالش های اقتصادی این کشور وجود دارد؛ واین نشان می دهد که ترکیه به اصطلاح با زور سرنیزه به این سمت کشانده شد و در شرایطی قرار گرفت به شروط اسرائیل، عربستان و امارت مبنی برقطع حمایت خود از جنبش های اخوان المسلمین و حماس تن دهد. بعد ازتمکین ترکیه از این خواسته ، مقامات اسرائیلی یکی پس از دیگری راهی آنکارا شدند و و در پی سفر رئیس و نخست وزیر و مشاور امنیت ملی اسرائیل، بنی گانتس وزیر دفاع هم بعد از ۱۲ سال برای ازسرگیری روابط و همکاری های نظامی میان دو طرف راهی آنکارا شد.
آیا واقعا هدف سفر بنی گانتس به انکارا مهار حماس بدست ترکیه بوده؟
به گفته شبکه عبری زبان کان هدف از این دیدار، تقویت روابط دوجانبه در آینده و یکی از محورهای آن نیز حضور رهبران حماس در ترکیه است. به پیشبینی این شبکه گانتس از ترکیه خواهد خواست به اقداماتی علیه حماس و برخی گروههای مقاومت حاضر در این کشور دست بزند. روزنامه یدیعوت آحرونوت نیز به نقل از یک مسئول بلند پایه اسرائیلی اعلام کرد: مسئولین کشور ترکیه مواضع مثبتی در خصوص درخواستهای اسرائیل در مورد جنبش حماس اتخاذ کردهاند، به طوری که در جریان سفر بنی گانتس به ترکیه این جنبش به انجام فعالیتهای اقتصادی برای تامین مالی فعالیتهای نظامی در کرانه باختری و نوار غزه متهم شده است. ما با مسئولان ترکیه گفتگوهایی فنی داشتیم و دیدگاه خود را به آن ها توضیح دادیم علاوه بر آنکه چالشها و موانع که با آنها مواجه هستیم را شرح دادیم، آنان موضع اسرائیل را درک کردند و معتقدم موضع ترکیه در این خصوص به طور کلی مثبت بود.
روزنامه جروزالم پست نیز به نقل از یک مسئول اسرائیلی اعلام کرد: اسرائیل به فشارهای خود علیه آنکارا برای اخراج حماس را ادامه میدهد چرا که این جنبش به حمایت، پشتیبانی، برنامه ریزی و جمع آوری پول برای اجرای حملات علیه اهداف اسرائیلی از اراضی ترکیه ادامه میدهد.
با ابن حال ملاحظاتی درباره این اظهارات وجود دارد: نخست، باوجود اینکه ترکیه بعد از جنبش موسوم به بهارعربی را به فرصتی برای پیشبرد پروژه نو عثمانی از طریق حمایت از جنبش های اخوان المسلمین تبدیل کرد و دراین راستا از حماس نیز حمایت کرد اما این حمایت ها هرگز رنگ و بوی نظامی به خود نگرفته است که به حوزه کاری بنی گانتس مربوط شود دوم اینکه ترکیه از چند ماه پیش به عنوان پیش شرط عادی سازی روابط با مخالفان جنبش های اخوان المسلمین شامل اسرائیل عربستان وامارت به حمایت های قبلی خود از این گروه ها پایان داده و فعالیت های آن ها را محدود کرده است و لذ انیازی به مداخله بنی گانتس نبوده است سوم اینکه در محور اصلی مقاومت در فلسطین از نوار غزه که در کنترل حماس است به کرانه باختری منتقل شده است که در کنترل تشکیلات خودگردان قرار دارد و رهبری مقاومت در این منطقه نیز با گروه های تازه تاسیس و گمنام همچون عرین الاسود یا بیشه شیران است که ارتباط مشخص و دقیقی با حماس ندارند. با این حال تعامل با حماس دستکم از دو جهت برای اسرائیل اهمیت دارد: نخست اینکه اولویت اسرائیل و همپیمانان آن آرام نگه داشتن فلسطین و دیگر مناطق بحرانی در خاورمیانه است تا تلاش ها روی مقابله با ایران تمرکز شود دوم بازگشت حماس به آغوش سوریه است که بعد از حدود یک دهه صورت گرفته و نقش آفرینی مجدد حماس را در محور مقاومت موجب شده است.
چگونه سفر بنی گانتش به ترکیه با سفر قبلی وی به جمهوری آذربایجان در یک ردیف قرار می گیرد؟
سفر بنی گانتس به ترکیه با سفر محرمانه اما رسمی وی به جمهوری آذربایجان در ۱۱ آبان ماه گذشته همخوانی بیشتری پیدا میکند همزمان با سفر بنی گانتس به باکو خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه نیز در باکو به سرمی برد ضمن اینکه هیات همراه بنی گانتس در سفر به ترکیه همان هیات همراه وی در سفر به باکو بود و برهمین اساس می توان حدس زد که حداقل بخشی از اهداف سفر در ارتباط با مسائل جدید در قفقاز از جمله تلاش جمهوری آذربایجان برای ایجاد کریدور زنگزور یا همان دالان ناتو و حمایت ترکیه و اسرائیل از آن بوده ضمن اینکه نمی توان از هماهنگی مواضع دو طرف در قبال جنگ اوکراین نیز غافل بود و احتمال دارد اسرائیل برای در امان ماندن از واکنش روسیه کوشیده باشد از ترکیه به عنوان پوششی برای ارسال تسلیحات خود به اوکراین استفاده بکند بخصوص آن که ترکیه پهپاد های بیرق دار خود را در اختیار اوکراین قرار داده است.
شاخص دیگری که سفر بنی گانتس را به باکو و آنکارا در یک راستا قرار می دهد این است که که «تغییرات خاورمیانه» در پی پیمانهای صلح ابراهیم و مسائل دیگر در راستای تعمیق روابط دو طرف، محور این دیدار اعلام شد و عادی سازی روابط میان اسرائیل و ترکیه نیز در این چارچوب صورت گرفته است واین نشان می دهد رژیم صهیونیستی تلاش میکند همان اهدافی که در چارچوب توافقنامه های ابراهیمی در خاورمیانه و حوزه خلیج فارس دنبال می کند آن را به حوزه قفقاز نیز گسترش دهد و ضمن تعقیب اهداف توسعه طلبانه خود در این مناطق ایران را ازهر دو سوی شمال وجنوب تحت فشار قراردهد