خبرگزاری فارس- خراسان جنوبی، محمد قاسمی فر؛ آسمان که درهای رحمتش را حدود ۲۲ سال است کمتر به روی مناطق شرق ایران به ویژه خراسان جنوبی باز میکند سبب شد تا منابع آب روی زمینی که به کل خشک شده و سفرههای زیرزمینی نیز سال به سال از میزان آن کاسته شود.
خسارتهای کلان قهر طبیعت در این سالها خراسان جنوبی را از پای درآورده و بیشتر ضربه را هم حوزه کشاورزی، دامداری و منابع طبیعی و زیست محیطی استان متحمل شده اند.
بار گرانی که خشکسالیهای مستمر بر دوش خراسان جنوبی کم برخوردار گذاشته به حدی است که کمر اقتصاد استان را به کلی خم کرده است.
آثار زیان بار خشکسالیها بر خراسان جنوبی
آثار زیان بار این مخاطره طبیعی را می توان در زمینهای سله بسته از تشنگی بی حد و حصر، عرصههای طبیعی عریان شده از گونههای گیاهی، درختان خشکیده از بی آبی، افزوده شدن سال به سال به کسر مخازن، تامین آب ۴۰۰ روستای خراسان جنوبی به وسیله تانکر، خالی از سکنه شدن روستاها و مهاجرت روستاییان به شهرها و حاشیه شهرها، افزون شدن آسیبهای اجتماعی بر اثر این مهاجرت، افزایش بیکاریها، اضافه شدن بر دشتهای بحرانی و فوق بحرانی، فرونشست زمین و هزاران معضل اجتماعی و اقتصادی دیگر که بر اثر این زلزله خاموش بر سر خراسان جنوبی آوار شده را به چشم دید.
براساس آمار دوره ۱۰ ساله تا پایان سال ۱۴۰۰ که مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی ارائه کرد، ۹۱ درصد مساحت خراسان جنوبی متاثر از خشکسالی است که از این مقدار ۹ درصد در وضعیت نرمال، ۲۰ درصد خشکسالی خفیف، ۳۵ درصد خشکسالی متوسط، ۲۵ درصد خشکسالی شدید و ۱۱ درصد خشکسالی بسیار شدید است.
کمآبی مهمترین مشکل و پیامد خشکسالی در این استان مرزی و کویری است به طوری که اکنون بهصورت میانگین به ۴۰۰ روستای خراسان جنوبی با جمعیت ۶۵ هزار نفر با تانکر آبرسانی میشود.
بنابر اعلام شرکت آب منطقهای خراسان جنوبی نیز از مجموع ۴۴ دشت و محدوده مطالعاتی، ۹ دشت ممنوعه بحرانی و ۲۲ دشت ممنوعه است و در دهه اخیر تعداد دشتهای ممنوعه بحرانی استان به دلیل افت مستمر آبخوانها از ۲ به ۹ دشت افزایش یافت.
سالانه ۹۰۵ میلیون متر مکعب از منابع آب زیرزمینی خراسان جنوبی برداشت میشود که به دلیل اضافه برداشت ۱۰۱ میلیون مترمکعبی، بهصورت میانگین هر سال منابع آب زیرزمینی این استان ۲۶ سانتیمتر مربع افت دارد.
پدیده فرونشست زمین خطر جدی زلزله خاموش
پدیده فرونشست زمین به عنوان خطر جدی و زلزله خاموش به دلیل اضافه برداشت آب از دشتها از سالها پیش گریبانگیر خراسان جنوبی شده و در دشتهای این استان خشک و کویری به دلیل اضافه برداشت زیاد آب در حال پیشروی است.
با این وجود طی سالیان گذشته با محدود کردن چاههای کشاورزی و غیرمجاز و نیمنگاهی به اجرای طرحهای آبیاری نوین و تغییر الگوی کشت، سیاست صرفهجویی در مصرف آب دنبال شده که این راهکارها در عمل با وجود گستردگی مصرف آب، راه به جایی نمیبرد و مشکل تنش آبی هر سال عمیقتر میشود، به طوری که اکنون کسری تجمعی از منابع آب زیرزمینی خراسان جنوبی ۳.۷ میلیارد متر مکعب است.
محقق نشدن اهداف سند سازگاری با کم آبی خراسان جنوبی
سال ۱۳۹۸ سند سازگاری با کمآبی خراسان جنوبی در راستای مدیریت مصرف آب در بخشهای مختلف به ویژه بخش کشاورزی در شورای عالی آب تصویب و توسط وزارت نیرو به استان ابلاغ شد که به دلیل شیوع کرونا و تشدید خشکسالیها این طرح با یک سال تاخیر و از سال ۱۳۹۹ اجرایی شد و به گفته مسئولان اهداف طرح بهطور کامل محقق نشده است.
از این رو به دلیل کمآبی شدید و پیامدهای آن، از یک دهه اخیر انتقال آب یکی از مطالبات اساسی استانهای شرقی از دولتهای مختلف بوده است و ابتدای دهه ۹۰ مطالعات انتقال آب از سد دوستی مشهد به خراسان جنوبی انجام شد که به دلیل تشدید خشکسالی و کمآبی این سد، مطالعات این طرح هم نتوانست مشکل استان را حل کند.
انتقال آب از دریای عمان به خراسان جنوبی گزینه جدید
سال ۱۳۹۵ هم مسئولان، انتقال آب از دریای عمان به خراسان جنوبی را به عنوان گزینه جدید و قطعی تامین آب بلندمدت استان مطرح کردند و طی چهار سال کار مطالعات این طرح توسط شرکت آب منطقهای خراسان رضوی به اتمام رسید و تخصیص سهمیه آبی خراسان جنوبی از این طرح سالانه ۶۰ میلیون متر مکعب مشخص شد که این طرح هم سال ۱۳۹۹ در مرحله مطالعات رها و منتفی شد.
طرح ملی انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به ۶ استان واقع در فلات مرکزی و شرق کشور نیز از چند سال گذشته آغاز شد و سال گذشته انتقال آب خلیج فارس به استانهای کرمان، هرمزگان و یزد به بهرهبرداری رسید که اجرای خط دوم این طرح با هدف تامین آب صنایع خراسان جنوبی و خراسان رضوی اواخر سال ۱۳۹۹ آغاز شد و تاریخ پایان آن سال ۱۴۰۴ پیشبینی شده است.
آنچه مشخص است اینکه این پروژه به لحاظ سازهای از طرحهای بزرگی است که با اجرای آن ۲۸۰ میلیون مترمکعب آب به استان سیستان و بلوچستان منتقل میشود، ۱۰۰ میلیون مترمکعب از این آب در بخش آشامیدنی و ۱۸۰ میلیون مترمکعب نیز در بخش صنعت و خدمات مصرف خواهد شد.
در قالب این طرح اختصاص ۶۰ میلیون مترمکعب آب در سال برای مصارف صنعت خراسان جنوبی و ۱۲۰ میلیون مترمکعب در سال نیز برای مصارف صنعت خراسان رضوی در نظر گرفته شده است.
تاکید رئیس جمهور بر تامین آب مورد نیاز خراسان جنوبی
رئیس جمهور نیز در سفر استانی خود به خراسان جنوبی ( ۱۹ شهریور ۱۴۰۰) به موضوع کمآبی پرداخت و بر تامین آب مورد نیاز این استان از منابع مختلف از جمله انتقال آب از دریای عمان تاکید کرد.
آیت الله سید ابراهیم رئیسی در سفر اول دولت سیزدهم به خراسان جنوبی در زمینه مشکل کمآبی این استان گفت: مسئله آب مشکل بسیاری از استانهای کشور است و این موضوع را در دولت بهصورت ویژه دنبال میکنیم.
وی در این ارتباط از راهکارهای کوتاهمدت و بلندمدت گفت و افزود: «اقدامات کوتاهمدت را میتوان در استان دنبال کرد، اما راهکارهای بلندمدت از جمله انتقال آب از دریای عمان را میتوان به صورت بلندمدت پیگیری کرد، البته نه اینکه خیلی طولانی شود که مردم ناامید شوند».
بعد از این سفر مسئولان کشوری و سه استان شرقی با مساعدت بخش خصوصی کمر همت بسته و با پیگیریهای مکرر مستمر موضوع انتقال آب از دریا به شرق کشور را در دستور کار ویژه قرار دادند.
همچنین با توجه به اجرای خط انتقال آب خلیج فارس به برخی استانهای کشور ادامه این خط به سمت خراسان جنوبی نیز در برنامه قرار گرفت.
پیگیریهای عالی ترین مقام دولت در خراسان جنوبی
استاندار خراسان جنوبی هم در دیدارهایی متعدد با مقامات کشوری بر تسریع اجرای طرح انتقال آب به استان تاکید کرده است.
در دیدار استاندار و مشاور معاون اول رئیس جمهور در خصوص ضرورت انتقال آب به خراسان جنوبی به این مصوبه ختم شد که هر چه سریعتر عملیات اجرایی خط انتقال آب خلیج فارس از محل ورود به استان و محل خروجی به سمت خراسان رضوی آغاز شود.
استاندار خراسان جنوبی مهر امسال در آیین اختتامیه جشنواره زرشک نیز بار دیگر آب را از دغدغههای اصلی کشاورزان منطقه برشمرد و گفت: ۲ خط انتقال آب به خراسان جنوبی از خلیج فارس و دریای عمان را در دست پیگیری داریم تا با تحقق این طرحها دغدغه بخش کشاورزی و صنعت استان رفع شود.
وی افزود: از کارهای جدی در دستور کار دولت سیزدهم، انتقال آب از خلیج فارس و دریای عمان به خراسان جنوبی است.
اما دوم آبان امسال معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی از آغاز عملیات اجرایی خط انتقال آب از دریای عمان در محدوده شهرستان قاینات و حوزه سرزمینی خراسان جنوبی توسط پیمانکار خبر داد؛ خبری که روزنههای امید را در دل کشاورزان و صنعتگران این استان زخم دیده از قهر ۲۲ ساله طبیعت زنده کرد.
آخرین خبر را هم ۲۷ بهمن امسال علیرضا عباس زاده، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار خراسان جنوبی اعلام کرد و گفت: کلیات اجرایی قطعه سربیشه تا خضری پروژه انتقال آب دریای عمان از هفته آینده آغاز می شود.
وی مسیر انتقال آب از دریای عمان به طول هزار و ۳۴۰ کیلومتر قطعی شده که قرار است از چابهار آغاز و با عبور از استان خراسان جنوبی تا خراسان رضوی امتداد یابد.
به گفته وی؛ با تکمیل این ابر پروژه ۲۳۰ میلیون متر مکعب آب در طول مسیر از چابهار به مشهد مقدس منتقل میشود.
معاون استاندار تصریح کرد: خط پروژه انتقال آب از دریای عمان ۴۵۵ کیلومتر انشعاب، ۱۹ ایستگاه پمپاژ آب و ۵۴۴ مگاوات برق نیاز دارد که هزینه اجرای این پروژه ۷۴۱ هزار و ۲۰۰ میلیارد ریال است.
وی متذکر شد: مناقصه اجرای خط پروژه انتقال آب از زاهدان تا استان به طول ۱۸۰ کیلومتر آماده شده اما عملیات اجرایی پروژه انتقال آب از دریای عمان قطعه سربیشه تا خضری از هفته آینده آغاز می شود.
شایان ذکر است؛ همزمان با اجرای پروژه انتقال آب از دریای عمان، انتقال آب از خلیج فارس به استان نیز در دستور کار قرار دارد.
خبرنگار فارس هم با «محمد حسن اسدی»، مدیرعامل شرکت تامین آب صنایع و معادن به عنوان مجری طرح انتقال آب از دریای عمان به استانهای شرق کشور گفتوگو کرد و پیگیر روند اجرای این ابر پروژه عمرانی و حیاتی برای خراسان جنوبی شد.
شرح پروژه انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس
فارس: لطفا طرح انتقال آب از دریای عمان و خلیج فارس را به شرق کشور تشریح فرمائید؟
اسدی: با توجه به بحران خشکسالی و کمبود شدید منابع آب، یکی از راههای اساسی تأمین آب مورد نیاز کشور، شیرینسازی آب دریا و انتقال آن تا نقاط مصرف است. به همین دلیل از سالهای آغازین دهه ۹۰ طرح شیرین سازی از خلیج فارس آغاز و در سال ۱۳۹۹ فاز اول آن بهره برداری و آب خلیج فارس به استان های کرمان و یزد رسید.
متعاقب آن مطالعات تأمین و انتقال آب از دریای عمان به استان های سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و خراسان رضوی آغاز و هم اکنون عملیات اجرائی این طرح ملی از چابهار به سمت استان های شرقی کشور در حال اجراست.
امید است پس از اجرای طرح، آب مورد نیاز صنایع، معادن و همچنین آب شرب موردنیاز مردم نجیب شرق کشور تأمین و یکی از چالش های بزرگ موجود و پیش رو به صورت قابل توجهی کاهش یابد.
عملیات احداث سازه آبگیر در منطقه گیشاب چابهار آغاز شده است
فارس: این ابر طرح عمرانی و حیاتی اکنون در چه مرحله ای است؟
اسدی: درحال حاضر و پس از پایان مطالعات طرح، عملیات احداث سازه آبگیر در منطقه گیشاب چابهار آغاز شده و سامانه انتقال آب پس از مطالعات جامع مشخص و مسیرسازی در جبهه های مختلف کاری در حال انجام است.
همچنین لازم به ذکر است که همزمان با عملیات تملک اراضی و مسیرسازی خط، فعالیت های مختلف تأمین مالی ، خرید ورق و دیگر تجهیزات و تولید لوله های فولادی با قطر دو هزار و ۲۰۰ تا هزار و ۴۰۰ میلی متر در حال انجام است.
تملک اراضی و مسیرسازی پروژه در خراسان جنوبی
فارس: آیا در حوزه سرزمینی خراسان جنوبی این طرح شروع شده یا در مرحله آغاز است. لطفاً تشریح بفرمائید؟
اسدی: این طرح در استان خراسان جنوبی در مرحله تملک اراضی و مسیرسازی است.
با اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری و همچنین کشاورزان منطقه در حال هماهنگی و تعیین مسیر نهایی عملیات اجرایی طرح هستیم.
مشکلی برای تامین اعتبار وجود ندارد
فارس: منابع اعتباری این طرح تأمین شده و یا به چه صورت قرار است تأمین شود؟
اسدی: تأمین منابع مالی مورد نیاز طرح، همزمان با پیشرفت طرح و انجام عملیات اجرایی با تعریف سبدی از روش های تأمین مالی صورت می پذیرد.
در این رابطه تمهیدات لازم فراهم شده و تاکنون مشکلی در این زمینه وجود نداشته است.
هیچ چالشی پیش روی پروژه نیست
فارس: آیا برای شروع مراحل مختلف پروژه با چالشی هم مواجه هستید؟ بیان فرمائید.
اسدی: با توجه به هماهنگی های صورت گرفته با وزارتخانه ها، سازمان ها و همکاری مردم فهیم محلی، اجرای پروژه تاکنون با هیچ گونه چالش جدی روبرو نبوده و به لطف الهی در صورت ادامه کار طبق روال فعلی در موعد مقرر به بهره برداری خواهد رسید.
فارس: نوید بهره مندی خراسان جنوبی از این طرح را برای چه زمانی می دهید؟
اسدی: درصورت تأمین منابع مالی موردنیاز پیش بینی می شود این پروژه عظیم ملی تا پایان سال ۱۴۰۴ به بهره برداری برسد.
سخن پایانی
حالا همه در این استان به ویژه صنعت گران منتظرند تا هر چه زودتر سال ۱۴۰۴ فرا برسد کام صنعت و خراسان جنوبی از آب دریا شیرین شود.